Recherche 'bê...' : 972 mots trouvés
Page 8 : de bennaket (351) à beradin (400) :- bennaket
- benneg-benneg-
voir penneg-
- bennetbennet
adj. Benné.
●(1982) MABL I 143. (Lesneven) tri pe bevar c'harrad, hag a vezent, pas bennet, met lostbintet 'kichen an daol dourneureuz.
- bennig-bennig-
voir binnig-
- Benniged .1Benniged .1
n. de l. Béniguet (archipel de Bréhat).
●(1914) ARVG mae 75. En aber an Trenw, eman Briad ha, tost d'ei, evel eur c'horaden evned endro d'eur yar goz, eur bagad enezi munut : Lavred, savet warni gant Sant Budok kentan leandi a zo bet en Breiz, Mode, Binniget, an Enez-C'hlas, Hern, warnean eun tour-tan, Sant-Rion hag all.
- Benniged .2Benniged .2
n. de l. Béniguet (îlot entre le Conquet et Quéménès).
(1) Benniged.
●(1914) ARVG mae 75. Nesoc'h da gât an douar eman Molenez, Binniget hag all.
(2) (Dicton).
●(2003) TRMOR. 65. E Toull Ar Veoc'h / Serr da lien ha chom peoc'h. ●note : "Toull Ar Veoc'h est situé dans l'Est de l'île de Béniguet, au large du Conquet".
- bennozhbennozh
m./f. –où, -ioù (religion)
(1) Bénédiction.
●(14--) Steph f° 16 v°. Benoez doe apedaff : oar eneff brezre stephan, tr. « La bénédiction de Dieu j’implore sur l’âme du frère Stephan » ●(1530) Pm 1. Bennoez doe, tr. «Bénédiction de Dieu.» ●(1580) G 363. Bennoz Roe an bet man, tr. «la bénédiction du Dieu de ce monde.»
●(1659) SCger 14a. benediction, tr. «benos.» ●131a. benos, tr. «benediction.»
●(1866) FHB 54/12a. ar vennoz vraz-se am euz bet digant Doue. ●(1869) HTC 68. He vennoz pe he valloz a zo hirio dirazoc'h ; deoc'h eo da joaz etre an eil hag eben. ●193. evel ar vennoz roët gueich all gant Abraham. ●(1867) BUE 204. bennozo ann env. ●(1877) BSA 235. da rei d'eomp epad hor buez hag e heur hor maro, perz er bennoziou-se. ●(1893) IAI 164. ar vennoz da gaout (...) eur maread sperejou bras.
●(1900) MSJO 137. ar bennos-se. ●(1909) FHAB Ebrel 114. bet e vennoz an denerra. ●(1911) BUAZperrot 80. bennoziou Simeon hag Anna. ●621. lammet divarnomp ar malloz ha skuilhet en e leac'h ar bennoz.
(2) Bennozh ar Sakramant : bénédiction du Saint-Sacrement.
●(1908) FHAB Gouere 200. Bennoz ar Sakramant a roas da zaou glanvour all. ●(1924) KANNgwital 263/199. epad ar Mission, da bardaez, goude bennos ar Zakramant. ●(1930) KANNgwital 335/466. an hosti sakr a vez lakeat en ostansouer evit bennoz ar Zakramant.
(3) Agrément.
●(14--) N 1068. Benoez ho mam hoz eux flam dan tra man, tr. «Vous avez, certes, l'agrément de votre mère pour cela.»
(4) Bennozh (Doue) : merci.
●(c.1680) NG 1047. Mil venoeh Doue. ●(1790) MG 72. Bènnoh Doué d'en n'emb en dès èl-ce chonge a hanan !
●(1825) COSp 46. bet mèn é teli monet hun trugarecadeu hac hun bennoh é quevér el liberallan oberour mat e fehai bout ? ●(1860) BAL 123. lavaret bennoz Doue dezo !…
●(1921) PGAZ 3. ha bennoz a lavaran da aotrou Persoun Guitalmeze. ●5. Bennoz ha trugarez deoc'h, va c'hamarad Lan Inizan.
(5) Remerciement.
●(1836) FLF 8. Ha va bennos gueneoc'h.
(6) Bennozh da : grâce à.
●(1931) VALL 340b. Grâce à, tr. «bennoz da.» ●(1954) VAZA 43. bennozh d'erbedenn e vamm. ●(1957) AMAH 53. Allas, bennozh d'ar perzh mat-se e kouezhas war hor chouk ur gefridi hag a daole d'ur c'hastiz. ●195. lakaat mergodennoù koat war-fiñv bennozh d'ur steudad fiselennoù. ●256. bennozh d'e vouezhig iskis. ●(1959) TGPB 162. bennozh d'an nadoz-vor direizhet, hon eus troet kein da vro Italia !
(7) Gervel bennozh Doue war ub. : appeler la bénédiction de Dieu sur qqn.
●(1902) PIGO I 220-221. Holl e teujont da stardan dorn Herve, o c'hervel warnean mil bennoz Doue.
(8) Evit (ur) bennozh Doue : gratuitement.
●(1922) EMAR 67. N’eus deiz na vez pede d’ober / Komoisionou e kêr pe er gêr. / Peurvuia ’vit bennoz-Doue. ●(1957) AMAH 243. m’en devoa kinniget dimp evit ur bennozh Doue tiig e borzhier gant teir gambr vrav ennañ.
- bennozhiñ
- BenodedBenoded
n. de l. Bénodet.
(1) Benoded.
●(1543) Cco 22. Benode. ●(1546) Cco 38. Benodet. ●(1546) Cco 46. Benodet. ●(1548) Cco 65. benodet. ●(1576-1600) Cco 80. benodet.
●(1732) GReg 331a. Penn odet. (& par adoucissement; Benn-odet. aber odet. ●668b. Bennodet, ou, Penn-odet, rade foraine.
●(1865) FHB 18/139a. An Tad Maneur a roaz c’hoaz goude-ze misionou e Roscanvel, Hanvec, Sant-Thomas-Landerne, e Logonna, e Berrien, Scrignac, Benodet, Sant-Rioual hag en oll garteriou ze e reaz eur vad dispar. ●(1890) MOA 19a. Benoded (Perget). ●(1893) IBR 607. euz a barreziou Pleuven, Perget ha Fouesnant, hag a zeuaz ganto beteg Benodet. ●(1878) SVE 965. Personn Benn-Odet a zo plonjer.
●(1923) FHAB Here 10/391. An auto emaon enni gant ar Varzed Fanch Gourvil ha Loeiz ar Floc'h hor c'has d'ar red war hent Benodet a dreuz koajou glaz ha sioul. ●(1943) ARVR 120/4. Benoded. ●(1943) TNKN 15. adalek Benoded betek Kemper.
(2) Dicton. [Voir 1912 MELU 344 & DDPB 509-510/3359].
●(1878) SVE 965. Personn Benn-Odet a zo plonjer.
●(2003) TRMOR 59. Person Benoded a zo ploñjer.
- Benoni
- benplouzbenplouz
s. = (?) espèce de panier (?).
- benplouzad
- beñsbeñs
m. (botanique) Vesce.
●(1499) Ca 19a. Becc. g. vesce. ●36a. Charroucc ha becc tout vng ibi vide. ●(c.1500) Cb 23a. Bece. g. vesce. ●(1633) Nom 75b. Aracus : vesseron, serrez beçc, besançc, charounçc. ●76a. Vicia : visse, vesce : beçc, veçc, besançc, charrounçc.
●(1659) SCger 124a. vesse, tr. «bencç.»
●(1818) HJC 382. unn ivage bence capable de reign er marhüe dehé. ●(1877) FHB (3e série) 17/140a. ar bins hag ar cherc'h (lire : c'herc'h) glaz. ●(1879) BLE 238. Vesce. (Vicia et Ervum. L.) Bens.
- bent
- bent-dour
- bent-kibent-ki
f. (botanique) Menthe sauvage.
●(1876) TDE.BF 44b. Beñt-ki, s. f., tr. «Menthe sauvage.» ●451b. Meñt-ki, s. f., tr. «Menthe sauvage.»
●(1907) FHAB Eost 190. pempiz (cigüe) bent-ki (menthe sauvage). ●(1907) BOBL 23 novembre 165/2c. ar Bent pe Bent-ki a chase al logod. ●(1931) VALL 461a. Menthe sauvage, tr. «bent-ki.»
- benterc'hennbenterc'henn
s. (botanique) Verveine. cf. gwenterc'henn
●(1862) BBR 4. Peillet em euz huel-var, melchon, ha benterc'henn, tr. «j'ai cueilli le gui, le trèfle et la verveine.»
- benus
- benvaenbenvaen
m. (domaine maritime) Gros rocher ne couvrant jamais.
●(1971) TONA.morl 5. benven, tr. «gros rocher ne couvrant jamais.»
- benvegbenveg
m. –er, –où, binvi, binvioù, binvijer, binviji, binvijiri, binvijoù, benviajoù, benveger, benvezioù
(1) Outil.
●(1499) Ca 19b. Benhuec hac instrument tout vng. gallice oustis. ●203a. ga. manche de tout ferrement. b. troat pep benhuec. ●(1557) B I 67. Memeux, nen deux sy, binhuyou, / Scuezr ha reulenn ha linennou, tr. «J'ai assurément des instruments, une équerre, une règle et des lignes.»
●(1659) SCger 70a. instrument, tr. «benhuec, p. biniou.» ●87a. outil, tr. «benhuec p. biniou.» ●131b. benhuec. p. binou, tr. «instrument.» ●(1732) GReg 682b. Outil, tr. «Van[netois] bennhuëcq. p. ëu.» ●(1752) PEll 524. Le Nouv. Diction. porte Lemma Binvigeou, aiguiser des outils. ●(1790) MG 319. ni e ra a hur mambreu benhueguêr a béhet.
●(1846) DGG 148. ho penfec. ●(1847) BDJ 226. dindan benfec barner. ●(1847) FVR ix. binviou ar c'higer. ●70. ann holl vinvijou. ●237. eur strollad soudarded / samet a vinvio. ●(1849) LLB 99. hou pet hou penhueger. ●(1878) EKG II 21. va benviachou tenna-tan. ●(1879) GDI 111. ol el labourieu e hrér guet benhuégueu. ●230. hui e hoès lairet benhuiér. ●(1897) EST 53. Ol el labourizion (…) / get joé ar ou diskoé e sam ou fenhuegér.
●(1904) DBFV 20b. benùeg, m. pl. ér et benùigér, benùiér, benùieu, tr. «instrument, outil.» ●(1906) BOBL 10 novembre 111/2c. Etre e zaouarn e kav skanvoc'h ar binvi. ●(1907) BOBL 16 mars 129/1a-b. binvijer evid deski d'an dud iaouank ar mpod da ren ar vereudi. ●(1910) FHAB Genver 15. Me gafje gwelloc'h gwelet o mab o c'hoari gant ar benveziou a roio ar maro dezan. ●(1918) LZBt Mae 10. Kempennet eo ar binvi. ●(1922) LZBt Mezheven 2. binvi an disteran. ●(1982) HYZH 147/17. (Treboull) lakaet tout ar binvijiri barzh ar gleuzenn-dreñv…
(2) Instrument de musique.
●(1869) HTC 140. an trouz euz ar benviachou muzic.
●(1910) MBJL 106. Penôs e sono eur benveg ma ne c'hweer ket enna gant eur geno bennak ?
(3) [au plur.] Binvioù : parties sexuelles.
●(1885) ARN 41. Les parties sexuelles ont acquis une singulière richesse d'expressions. Le terme général est binwio (outils).
- benvegadbenvegad
m. –où (anatomie) Appareil.
●(1931) VALL 30b. Appareil (respiratoire, etc.), tr. «benvegad m.» ●Appareil respiratoire, tr. «benvegad-analat.» ●Appareil digestif, tr. «benvegad-goï.» ●Appareil locomoteur, tr. «benvegad-dilec'hia.» ●Appareil urinaire, tr. «benvegad-troaza.»
- benvegadur
- benvegennbenvegenn
f. –où (anatomie) Appareil.
●(1931) VALL 30b. Appareil (respiratoire, etc.), tr. «benvegenn f.»
- benviajet
- benviañbenviañ
v. (musique) Jouer.
●(1557) B I 369. Ya, dempny ha me benuyo, tr. «Oui, allons, et je ferai de la musique.»
- beogadennbeogadenn
f. –où
(1) Beuglement.
●(1914) KZVr 84 - 11/10/14. Beogaden f., tr. «beuglement.» ●(1931) VALL 65a. beogadenn, tr. «beuglement T[régor].» ●(1954) VAZA 98. beogadennoù ar c'hole pennfollet. ●(1967) KNDR 114. Tavet beogadennou boud an tarv.
(2) Cri sauvage.
●(1914) KZVr 84 - 11/10/14. Beogaden f., tr. «cri sauvage.» ●(1931) VALL 65a. beogadenn, tr. «cri sauvage T[régor].»
- beogalbeogal
v.
I. V. intr.
(1) Beugler.
●(1914) KZVr 84 - 11/10/14. beogal, tr. «beugler, crier.» ●(1931) VALL 65a. Beugler, tr. «beogal T[régor].»
(2) (en plt de qqn) Beugler.
●(1957) AMAH 139. Beogal spontus a rae ar Morian-mañ en ur ober sin da floupañ drailhennoù kig kriz degaset dezhañ war veg ur forc'h. ●155. ar wech kentañ ma welis va c'hanfard o vont en gouez hag o veogal, gant an eon o klogoriñ war e vuzelloù.
II. V. tr. d. Beugler.
●(1959) TGPB 174. ma kroge Humphrey da veogal pennadoù eus e Skritur Sakr.
- beogerbeoger
m. –ion
(1) Celui qui beugle.
●(1914) KZVr 84 - 11/10/14. beoger, f. ez, tr. «celui qui beugle, qui crie.»
(2) (argot de La Roche-Derrien) Veau.
- beolbeol
f. –ioù
I.
(1) Cuve.
●(1499) Ca 19a. Beaul. g. cuue. ●(1633) Nom 135a. Solium : baignoir, cuue à se baigner : baynnoüer, beaul den em goualchiff. ●148a. Lacus : la cuue : an beaul. ●157b. Labrum, labrum eluacrum : vne tinne où l'on nettoye les ordures : vn guibell, vn beuul den em goualchiff. ●161a. Cupa, dolium, tina : cuue, cuuette, tonneau : beaul, tonnell.
●(1659) SCger 10b. auge, tr. «beol.» ●35b. cuueau, tr. «beol.» ●(1732) GReg 241a. Cuve, tr. «Béaul. p. béaulyou.» ●340a. Encuver, tr. «lacqât èr véol.» ●(1738) GGreg 171. dans des cuves, tr. «ê béaulyou.» ●(1752) BS 760. cuset en ur veaul pe en ur guibell.
●(1846) BAZ 747. cuzet en eur voal pe eur guibel. ●(1847) FVR 201. Evit benviou ha listri, e oe kemeret ar veal, ar waskel, ar varikenn, ann alar, ann oged, ar ball, ar vann, ar c'hreur, etc. ●(1863) GBI I 254. Leiz ar veol-vraz a neud-gwenn, tr. «Plein la grande jatte de fil blanc.» ●(1904) KZVr Here-Du-Kerzu. en eur veol staen. (d'après KBSA 86). ●(1964) ABRO 50. dour eus ar veol am boa graet gant krogenn ar vaot.
●(1931) VALL 57b. Baquet, tr. «beol f.»
(2) Beol-c'hlas =
●(18--) CST 27. Ar braog, beo-buhezek, a oa o neunv hag o flipata en eur veol-glas.
(3) Auge de pierre incorporée au mur à l'intérieur de la maison.
●(1857) CBF 103. Beol, f., tr. «Réservoir d'eau dans l'intérieur de la maison.» ●(1890) MOA 128b. L'auge neuve, tr. «ar veol nevez.»
●(1988) TIEZ II 99. La grande auge en pierre incorporée à la maçonnerie du mur est un aménagement commun dans les maisons de Cornouaille comme elle l'est en Léon (Simon, 1982). Elle est désignée par le mot ar veol ou ar vel. Elle est surmontée d'une étagère en pierre. Comme en Léon, il lui est donné deux affectations, charnier ou récipient pour les eaux grasses.
(4) sens fig. Bouche.
●(1908) FHAB Gwengolo 275. Ar c'hloc'her a daol bommou kan er meaz euz e veol. ●(1943) SAV 28/38. Stank da veol 'ta bleupez !
II. Bezañ trenk evel ar veol : très aigre, acide.
●(1866) FHB 86/270a (L) G. Morvan. Da vestrez, a leverer, so trenc evel ar veol.
- beol-bres
- beoladbeolad
voir beoliad
- beoliad / beoladbeoliad / beolad
f. –où Plein un cuve.
●(1732) GReg 241b. Cuvée, plein une cuve, ou cuveau, tr. «béaulad. p. béauladou. béaulyad. dou.»
●(1894) BUZmornik 615. souba anezhi enn eur veoliad dour ien.
●(1931) VALL 57b. Baquet [le contenu], tr. «beoliad f.» ●(1949) KROB 10/12b. Ar wazed a walc'h o daouarn er veoliad dour diral an ti.
- beoliañ
- beonbeon
m. –ioù, –où (agriculture) Étrape.
●(1732) GReg 376b. Étrape, instrument pour couper le chaume, de la bruïere, etc., tr. «beon. p. beonou.»
●(1890) MOA 268b. Faucille à couper la fougère, tr. «beon, m.»
●(1904) DBFV 20b. béon, m. pl. –oñnieu, tr. «étrape.» ●(1927) GERI.Ern 42. beon m. pl. iou, tr. «Etrape, faucille pour couper la fougère.» ●(1931) VALL 278a. Étrape ; pour la foufère, tr. «beon m. pl. iou.»
- beonerezhbeonerezh
m. Action d'étraper.
●(1931) VALL 278a. action de couper [avec l'étrape], tr. «beonerez m.»
- beoniañbeoniañ
voir beoniñ
- beoniñ / beoniañ
- beotezbeotez
coll. (botanique)
(1) Bettes.
●(1633) Nom 80a. Beta : bette, porrée : beauttes, pourr.
●(1732) GReg 91a. Bete, ou, bette, ou, poirée, tr. «Beotès. betès.» ●136a. Cardes de bettes, tr. «Costou beotès.»
●(1879) BLE 53. Bette. (Beta. L.) Béôtez.
●(1927) GERI.Ern 42. beotez m., tr. «Bette, de la bette.»
(2) Kaol-beotez : bettes.
●(1732) GReg 91a. Bete, ou, bette, ou, poirée, tr. «caul beotès. caul-betès.»
●(1890) MOA 169b. Choux-bettes, tr. «kaol-beotez, m. pl.»
- beotezenn
- beozbeoz
adv. & m. (argot de la Roche-Derrien)
I. Adv. Dehors.
●(1974) SKOL 55/41-42. Hag eñ «beoz» 'vat hep sellout drekañ !
II. M.
A. War ar beoz.
(1) Dehors.
●(1893) RECe xiv 268. ar rup a divoaras 'nean dë ges turgner war ar beos.
●(1935) ANTO 82. ec'h ober e voriz war ar beoz.
(2) Sans travail.
●(1885) ARN 35. Campagne, plein air. – Br. : Ar mez ; war ar mez, à ma campagne, plus usité. Arg[ot] : Ar beoz, dans l'expression war ar beoz. Sens général : à l'aventure. – Eman war ar beoz, il est sans travail (s'il s'agit d'un ouvrier).
(3) Lakaat, teurel, kas ub. war ar beoz : mettre qqn à la porte.
●(1885) ARN 35. Congédier, mettre à la porte. – Br. Kas ou tol e-mez. Arg[ot] : Kas war ar beoz.
●(1962) BAHE 30/1. Sindikad ar vengleuzerion o sevel e vouezh neuze o tiskleriañ e oa tu d'ober gwelloc'h eget teurel tud war ar beoz. ●(1965) BAHE 43/3. un dek bennak a dud lakaet war ar beoz. ●(1976) BAHE 91/13a. met pa vennas sevel ur sindikad C.F.D.T. e voe lakaet war ar beoz. ●28b. e oa sur da vezañ lakaet raktal war ar «beoz».
(4) Lezel war ar beoz : abandonner, planter là.
●(1906-1907) EVENnot 29. (Landreger, Priel) He vevellien, he botred a zo prest da lezen nean war ar beoz, tr. «laisser tout seul, le quitter, le planter là, l'abandonner » ●Lezen war ar beoz, tr. «planter là, abandonner quelqu'un.»
(5) Difoarañ war ar beoz : partir.
●(1893) RECe xiv 268. Daou pe dri journe goude, an añbelhin (...) a oa divoaret war ar beos. (...) Hag eñ divoaret war ar beos da glask ën qyara qôs.
(6) Mont war ar beoz : aller à la campagne.
●(1885) ARN 35. Mond war ar beoz, aller à la campagne.
B. Diwar ar beoz : pris dans les champs, volé.
●(1885) ARN 35. diwar ar beoz, (pris) dans les champs, volé.
C. Merde. (?) cf. freoz (?).
●(1935) BREI 434/3a. hoc'h hini goz a gompreno mat, «ez eo, e deiz ar «jujamant», kerkouls beoz hag arc'hant.»
- beozadbeozad
m. Quantité.
●(1906-1907) EVENnot 12. (Priel) N'e ket gant ar beozad ken treud et teuz kasset d'in e rin koan marvad.
- bepbep
voir pep
- bepred / pepredbepred / pepred
adv.
(1) Toujours.
●(1456) Credo 2-3. Me cred bepret indoe an tat crouer / anneff han douar, tr. «Je crois toujours en Dieu le père, / créateur du ciel et de la terre.» ●(1499) Ca 140b. aller tousiour. b. monet pepret. ●(1530) Pm 73. Ouz hiruoudaff goelaff pepret, tr. «Soupirant, pleurant toujours.» ●242. So ho coudet bepret hedro, tr. «Dont l'esprit est toujours changeant.» ●(1557) B I 167. Dez mat golou a glan coudet / Dich pepret parfet a pedaff, tr. «je vous souhaite pour toujours, de bon cœur, bon jour et joie.» ●(1575) M 1395. Yuez pepret preder, an hueruder an guyriou, tr. «Réfléchis toujours aussi à l'amertume des paroles.» ●2052-2053. An Yffernn hep quernez, á caffaff he bezaff : / Vn lech hep nep yechet, pepret inquietaff, tr. «De l'enfer sans pitié je trouve que c'est / Un lieu sans aucune santé, toujours très angoissant.» ●2692. Ha confat (lire : coufat) an pechet, pepret he garredon, tr. «Et se souvenir du péché, toujours, et de sa récompense.» ●(1612) Cnf 59b. dalchet bepret cuz.
●(1667) ARmorial 104. Guernisac en Taolé, Ramage de Penhoat Evesché de Leon, d’Or à la fasce de gueulle, chargée de trois molettes d’argent, & pour deuise, Ped Bebret prie sans cesse : le Band, Kercham, Kernisac, & autres. ●(c.1680) NG 136. Er haf prepet douh pep ehom. ●(1767) ISpour 15. unn deine ë zou énn ingorto perpétt ag en heurustétt.
●(1838) OVD 81. Ou chonge e zou perpet ar veige. ●(1847) FVR 170. goude bezan bet laret hou pedennou evel bopred. ●(1849) LLB 1525. Pepret en dehuehan. ●(1856) VNA 116. tu perdras toujours, tr. «te gollou perpet.» ●(1862) JKS 369. an eienen-ze a darz bepred dreist he barr. ●(1872) DJL 19. Ian a zarc'h mad papret. ●41. rabad eo beza papret chanch-dichanch.
●(1904) DBFV 21a. berpet, adv., tr. «toujours, voir perpet.» ●(1927) LZBt Meurzh 54. bananed a ve kavet bepred. ●(1931) GUBI 107. Prest e oé de sentein perpet.
(2) A-vepred : de tout temps, depuis toujours, de toute antiquité.
●(1732) GReg 699b. Passage, chemin de servitude, tr. «hend a-vepred.»
●(1862) JKS 388. gant he zrougiez a-vepred. ●407. Na c'houi zo mad a-vepred hag atao. ●(1866) SEV 192. setu a zo he vennoz a-vepred.
●(1939) RIBA 162. a vepred e hues kavet rè hir overen hou person.
(3) Bepred eo e : toujours est-il que.
●(1910) MBJL 118. Gwir eo n'hell ket an oll veleien bean kanerien eus ar c'hentan (…) mes bepred eo e tleont pleal gant se. ●(1936) BREI 453/4a. Penôs e teuas starderez ar wetur da c'houita ? Bepret eo e tiflipas. ●(1958) BAHE 14/7. Bepred eo, pa voe tremenet an holl destoù e voe graet arsav-aodiañs.
- bepredigezhbepredigezh
voir pepredigezh
- ber .1ber .1
m. –ioù
I. (cuisine)
(1) Broche (à rôtir).
●(1499) Ca 19b. Ber. g. borche. ●(c.1500) Cb 23b. g. broche chargee de viande. b. ber carguet a quic. ●gal. qui est arme de broche. bri. armet a beryou. ●(1633) Nom 163b. Veru : broche : an bèr. ●Veruculum : brochette : beric, ber bihan. ●Crateuterium : fer où tourne la broche : oüarn pe ouz hiny ez dro an bèr, lander.
●(1659) SCger 17b. broche, tr. «bèr.» ●131b. bèr, tr. «broche.» ●(1710) IN I 322. e queguin he Zad o trei ar ber. ●(1728) Resurrection 1833. lacat ar ber ous an tan. ●(1732) GReg 120b. Broche, à rôtir de la viande, tr. «Bèr. p. bèryou. Van[netois] Bir. p. bireü.» ●121a. Tourner la broche, tr. «Trei ar bèr.» ●(17--) EN 2699. tan dius tu, ma vou laquad ar ber ! tr. «du feu tout de suite, que soit mise la broche !»
●(1904) DBFV 20b. bér, bir, m. pl. eu, tr. «broche.»
(2) Ouzh, diouzh ar ber : à la broche.
●(1659) SCger 48b. embrocher, tr. «laquat ouz ar bèr.» ●(1732) GReg 120b. Mettre à la broche, tr. «Lacqât ouc'h ar bèr.» ●(1744) L'Arm 128a. Embrocher, tr. «Laquatt doh er birr.»
●(1867) MGK 9. dibri killeien dioc'h ar ber.
●(1901) LZBg 59 blezad-2l lodenn 111. ur hog e zou doh er bir. ●(1927) FHAB Meurzh 64. lakaat ar c'hilhog ouz ar ber.
(3) Tro ver : tour de broche.
●(1732) GReg 121a. Il ne faut que deux tours de broche à cela, tr. «Ne faut nemed diou dro-vèr d'an dra-ze.»
II. (pathologie) [au plur.] Douleurs lancinantes, élancements.
●(1659) SCger 16b. bouts ou pointes de costé, tr. «beriou.» ●131b. beriou, tr. «des pointes de douleurs.» ●(1774) AC 43. beriou stang, tr. «des épreintes réitérées.»
●(1804) RPF 132. torret guet er guendre, broudet guet er pistigueadur, trouhet guet er bireu. ●(1872) ROU 82a. Il a des douleurs, tr. «Beriou en d-euz.» ●(1889) ISV 451b. Er mintin-ma e poa beriou.
●(1927) GERI.Ern 42. beriou, tr. «pointes de douleur.»
III. fam. Épée.
●(1935) NOME 122. Teurel a ra e gleze noaz war an daol Mestr an ti a sell gant spont ouz ar c'hleze). Ar ber-se a ra aon d'it ?
IV. (pêche) Foëne, foène, fouine.
●(1960) GOGO 236. (Kerlouan, Brignogan) Armé d'une fouine, bér (ber), il [le goémonier] pêche aussi le poisson plat sur les fonds sablonneux.
V.
(1) Lakaat ar ber war ar billig : préparer une nourriture savoureuse.
●(1957) BRUD 42/21 P.-J. Helias. N'eo ket druz ar boued ganeom ha n'ema ket bemdez ar ber war ar billig. ●(1978) LLMM 188/183 (T) E. ar Barzhig. Un drugar e voe degemer ar person en e sal vihan, lakaet e oa bet ar ber war ar billig.
(2) Treiñ ar ber en ifern : se hâter à l’excès.
●(1912) MELU XI 404. Trei ar ber en ifern, tr. E. Ernault «Tourner la broche en enfer, se hâter à l'excès. Émaint bemdé ével o trei ar bér en ifern (personne ne peut durer avec eux,) ils sont chaque jour comme s'ils tournaient la broche en enfer. (Hing., 40)»
- ber .2ber .2
m. & adv.
I. M.
(1) Fluidité.
●(1732) GReg 220b. Coulement, flus d'une chose liquide, tr. «Bèr.»
(2) Toull-ber : trou d'écoulement dans le fond d'une cuve.
●(1897) EST 62. En deur (…) / E rid dré en toul bér, tr. «l'eau (…) coule par une ouverture pratiquée au fond [de la cuve à lessive].»
●(1904) DBFV 20b. bér, bir, s. toul bér, tr. «ouverture pour faire écouler l'eau (au fond d'une cuve).»
(3) Toull-ber : vice d'un animal.
●(1912) DIHU 90/187. Nen des chet toulleu bér na toulleu go hou puoh ?
(4) E skuilh hag e ber : à vau-l'eau.
●(1872) ROU 81. Il a dissipé son bien, tr. «e zanvez a zo eat e scuill ac e ber. cassed en d-euz e beadra e scuill ac e ber.»
●(1926) FHAB Eost 293. Petra eo deuet da veza leveou Breiz e Rom ha penaos int bet aet e skuilh hag e ber. ●(1931) VALL 223. Gaspiller, tr. «kas e skuilh hag e ber.» (...) biens gaspillés, tr. «danvez aet e skuilh hag e ber.» ●(1981) ANTR 81. Marhad mad ar gwin hirio ha bez' ez eus anezañ da vond e skuill hag e ber.
(5) (en plt du temps) Mont e sil hag e ber : s'enfuir.
●(1940) FHAB Du/Kerzu 229. Dies e kave gwelout e amzer o vont e sil hag e ber.
II. Adv. A-ver : en coulant goutte-à-goutte.
●(1872) ROU 71a. a ver, tr. «goutte à goutte.» ●(1890) MOA 98b. goutte à goutte, tr. «a-ver.»
●(1913) KZVr 25 - 24/08/13. A-ver, tr. «en coulant, goutte-à-goutte.»
- ber-ber
- beradberad
m., pron. ind. & adv. –où
I. M.
A. Goutte.
●(1732) GReg 465a. Goute qui tombe, tr. «bèrad. p. bèradou.»
●(1847) FVR 256. beteg ann diveza berad euz ho goad. ●(1878) EKG II 10. betek ar berad diveza euz hor goad. ●(1889) SFA 53. daou pe dri verad eol.
●(1907) PERS 119. beteg ar berad diveza. ●(1912) MMPM 6. ar gwez hanter-zeac'h e pad ar goanv hag a gav (…) eur beradik seo da azveva.
B. sens fig.
(1) Goutte de, petite quantité.
●(1867) MGK 29. Ne dalont ket eur reunen nag eur berad kousket. ●(1870) MBR 50. ne wel berad sklerijenn. ●(1894) BUZmornik 204. eur berad sklerijenn.
(2) Très court moment.
●(1727) HB 438. Ar spaz da gousquet ur berad.
II. Pron. ind. [avec les v. «gwelout», «kousket» au négat.] Goutte, rien.
●(1727) HB 431. ne vellint berad.
●(1867) MGK 27. ha ne gouske berad. ●(1885) ADA 7. ne gouscas berad.
●(1909) FHAB Here 304. eun aridennad oremuzou na ne velint berad enno. ●(1932) ALMA 89. n'en deus biskoaz gwelet berad !
III. Adv. A-veradoù : goutte à goutte.
●(1906) KANngalon Eost 184. kig beo a deue anezhan goad a veradou.
- beradennberadenn
f. –où
(1) Goutte (de liquide).
●(1659) SCger 63a. goutte d'eau, tr. «beraden.» ●(1732) GReg 465a. Goute qui tombe, tr. «Bèradenn. p. bèradennou.» ●(1766) MM 295-296. hé enterri en er guér cren / ep biscoaz guela beraden, tr. «l'hin-hu-mer (d'un terme concis) ; – et jamais ne pleure goutte.»
●(1847) FVR 77. E sunfent anez-han beteg eur veraden. ●(1864) SMM 132. beradennou daelou a guez eus he zaoulagad coc'hennet. ●(1879) FHB 8 (3e série) 62a. eur veradennic gliz o crena var beg an delien.
●(1974) TDBP III 205. Diskenn din ur veradenn, tr. « verse-moi une petite goutte »
(2) sens fig. Très petite quantité de choses abstraites.
●(1860) BAL 48. lacaït em c'halon ur veraden eus ar c'hlac'har a oue en ho calon.
●(1925) LZBt Gwengolo 28. evit hadan eur veraden levenez. ●(1934) PONT 23. Ne gouskis ket eur veradenn betek ar mintin.
- beradiñ