Devri

Recherche 'do...' : 592 mots trouvés

Page 3 : de dominik (101) à donvadur (150) :
  • Dominik
    Dominik

    n. pr. Dominique.

    (1857) LVH 222. péhani, dré ma venné pourvéein d'ou salvedigueah, en dès reit sant Dominiq d'er bed. ●(1882) BAR 231. relijiuzed euz a urz sant Dominik.

  • dominikad
    dominikad

    m. (religion) Dominicain.

    (1968) LIMO 9 mars. Visant Ferrer, un dominikad a Vro-Spagn.

  • dominikal
    dominikal

    adj. (religion) Dominical.

    (1576) H 53. An pater, hac an oreson dominical, expliquet en Brezonec, tr. « The Paternoster and the Lord’s Prayer explained in Breton. »

  • dominikan
    dominikan

    m. –ed (religion) Dominicain.

    (1909) LZBt Du 20. gant an Dominikaned hag ar Fransiskaned. ●(1918) LZBt Gouere 29. Bean 'zo ive Litersianed, Chartreuzed, Dominikaned, Fransiskaned ha Jezuited.

  • domino
    domino

    m. –ioù

    I.

    A.

    (1) Domino.

    (1877) EKG i 6. eur barti domino. ●(1878) EKG ii 173. o tistrei kartou nag o ruilla dominoiou.

    (1907) FHAB Du 280. hag an dominoiou a yelo en dro. ●(1908) FHAB Gwengolo(?) 267. beac’h d’an dominoiou epad eun heur evit rei amzer da grib ar skolaj da ober tro venn ous hor c’hlask. ●(1925) FHAB Kerzu 469. e veze graet eur bartiad «domino». ●(1949) KROB 9/12. War an daol, an dominoiou a strak. ●13. an abadenn domino. ●(1977) PVPR 74. Ne veze ganeomp nemet c'hoarioù aes da c'hoari : lamm er puñs (ki-gwer), pederig heñvel ha domino gant ar c'hartoù.

    (2) C’hoari domino : jouer aux dominos.

    (1907) FHAB Du 280. nosvesiadegou ar goanv o c’hoari domino.

    (3) C’hoari dominoioù : (une) partie de dominos.

    (1907) KORN 11. daoubleget war eur c’hoari dominoiou.

    (4) Ober un taol domino : faire une partie de domino.

    (1923) KNOL 147. N’eo ket evit gouzanv (…) e rafen eun taol domino.

    (5) Bezañ domino : avoir gagné (au jeu de domino)

    (1996) VEXE 69. Celui qui a réussi à poser le premier tous ses dominos a gagné, et il annonce sa victoire en s’écriant : «Me ’zo domino !»

    B. sens fig.

    (1) Ober domino : gagner.

    (1908) PIGO ii 153. Ar pôtr, pa welas piou ’oa war e dro, a gredas d’ean ’oa barrek hag e oa o vont d’ober domino raktal.

    (2) Ober domino : réussir dans la vie.

    (1978) BZNZ 113. (Plougernev) Añ ! hennezh a ra domino ! Marteze ’n eus pevar c’hant penn-dañvad.

    (3) Bezañ domino : être sorti d’affaire.

    (1989) LARA 137. N’oan ket domino rak n’oan ket desket a-walc’h c’hoazh war seurt tra.

    II. (religion) Domino.

    (c.1718) CHal.ms i. domino, tr. «un domino, ur c’hapot.» ●(1744) L’Arm 115b. Domino, camail que les Prêtres portent par-dessous le rochet, au-lieu de bonnet-carré, depuis la Toussaint jusqu’à Pâques. C’est aussi un petit capot pour s’abrier, tr. «Domino.. eu. m.»

  • dominoenn
    dominoenn

    f. (Un) domino.

    (1949) KROB 9/12. betek an dominoenn ziweza.

  • domisaat
    domisaat

    voir damesaat

  • domisil
    domisil

    s. Domicile.

    (1499) Ca 69b. Domicil. g. domicile maison ou menaige.

  • Don
    Don

    hydronyme An Don : Le Don (affluent de la Vilaine) 91 km de long.

    (1942) ARVR 98. Ouzhpenn an Oud, ar Wilen a zegemer ivez dre amañ an Don hag an Isar.

  • don .1
    don .1

    adj.

    I. Attr./Épith.

    A.

    (1) Profond.

    (1464) Cms (d’après GMB 195). Doun, profond. ●(1499) Ca 71a. Don. g. parfond. ●(1580) G 20. an mor don, tr. «la mer profonde.»

    (1659) SCger 98a. profond, tr. «dounn.» ●(c.1680) NG 129-130. Er gauter so bras ha ledan, / Ha hir ha don. ●(1732) GReg 233b. Creux, creuse, profond, tr. «Doun.» ●Puits creux, riviere creuse, tr. «Punçz doun, stær doun.» ●(1744) L'Arm 27a. Bas, profond, tr. «Donne : Deune

    (1849) LLB 1201. ur ster don ha trouzus. ●(1868) KMM 256. un izelenn doun spountuz.

    (2) Profond (sens horizontal).

    (1752) BS 695. ul lec'h distro ha doun en desert.

    (1849) LLBg III 135. Ar er manéieu raus hag ér hoedeu donan.

    (1910) MBJL 20. Diweatoc'h ec'h eas donoc'h en douar Arvor. ●(1914) MAEV 208. hag ez eas da jom dounoc'h en douar.

    (3) (en plt de la neige) En couche épaisse.

    (1905) KANngalon Genver 302. Erc'h a oa bet kenan, hag ann douar a ioa goloet tro var dro, ha doun zoken. ●(1907) PERS 75. Eun dervez e teuaz d'an oferen dre an erc'h doun. ●161. an erc'h a oa doun. ●(1984) ENEU 20. (Eusa) erh don 'm-eus bet gweled.

    (4) (en plt d'un animal de boucherie) =

    (1923) FHAB Mezheven 222. Ar c'higer a zellas c'hoaz ouz ar vioc'h... Eun tamm brao a gig a zo enni, a zonjas ; ledan eo ha doun.

    (5) (agriculture) Labour don : labour profond.

    (1857) CBF 106. Labour doun, tr. «Labour profond.» ●(1867) FHB 140/288b. Setu penaoz e tal al labourou doun hirroc'h evit al labourou baz.

    (6) Profond (sens de la hauteur).

    (1906) KANngalon Gwengolo 204. eur voul tan o sevel hag o pignat en oabl doun.

    (7) (en plt d'un plat, d'une assiette) Creux.

    (1849) LLB 2115. ar ur plad don, lidet ul liein guen. ●(1890) MOA 194a. Assiette creuse, tr. «asied doun, f. asiedi doun

    (1982) TKRH 178. ur plad don.

    (8) (pêche) Sardin don : sardine de fond.

    (1979) VSDZ 59. (Douarnenez) Ar sardin don vez graet e miz Du pe e miz Kerzu, tr. (p. 223) «La sardine de fond se fait au mois de novembre ou décembre.» ●(1986) GEVU v 90. (Pouldahu) Ar sardin don… A-raok nie taolet ar greun kea, tr. «La sardine de fond… Avant qu'elle n'est pondu ses œufs.»

    B. sens fig.

    (1) (Peine, chagrin) profond, grand.

    (1580) G 113. Glachar hac esgoar don a meusme oz monet, tr. «J'ai douleur et peine profonde à m'en aller.»

    (1877) EKG I 238. feiz doun ha stard.

    (2) =

    (1906) KANngalon Mae 101. ho zakrifiz a denne d'he heul poaniou bepred dounnoc'h.

    (3) =

    (1902) MBKJ 159. ar skiant doun, founnuz ha sklear a gaver enn-han [el leor].

    (4) Labour don : travail approfondi.

    (1950) KROB 26-27/7. Ne vez ket graet kals a drouz, met labour don.

    (5) Bezañ don war : être calé en.

    (1972) BRUD 41/36. (Gourgon) N'ho-peus ket lavaret din ez oh don war al latin ? / (Yann) Eo. Kalet ha don on war al latin.

    II. Épith. Aod don =

    (1907) DRSP 71. O vont da zouara edont aze bremaik / En aot doun koulskoude !

    III. Adv.

    A.

    (1) Profondément.

    (c.1680) NG 1131-1132. En iffernë zo vn ty, / Don didan en douar.

    (1849) LLB 104-105. ur arèr / E feutou don en doar, e zisohou d'er pen. ●354. Ne zoujet ket palat dondon en anteu. ●884. toulet don ged hou pâl. ●(1877) BSA 91. Ober a rea sin da gleuza dounnoc'h.

    (1929) FHAB Genver 26. Laka doun da dok en da benn.

    (2) Profondément (sens horizontal).

    (1752) BS 558. antreet doun er c'hoad.

    B. sens fig.

    (1) Profondément.

    (1871) FHB 312/404a. Pa vezint croget doun en ho c'housk. ●(1877) BSA 182. e lakeas doun en he spered ar zonj-man. ●(1894) BUZmornik 612. Guir eo, ann Aviel a ioa bet prezeget eno guech all ; mes ann anaoudegez anezhan n'oa ket eat doun er sperejou.

    (2) Mont don war, gant udb. : approfondir qqc.

    (1976) LIMO 20 mars. heb moned don ged peb tra, drestoll ar en évaj. ●(1975) YABA 19.04. Ean nen dè ket don ar gatekiz er Person, ged hani er louarned, ne laran ket.

    (3) Labour kaset don : travail approfondi.

    (1980) LIMO 21 juin. ur labour kaset don hag e hra inour d'en hani en des herset geton.

  • don .2
    don .2

    m. –ioù

    (1) (marine) War an don, en don : au large, par grands fonds.

    (1944) GWAL 163/152. (Ar Gelveneg) A-wechoù ez implijer mor don : «oamp er mor don», «oamp war an don», da lavarout eo pell diouzh an aod, e-lec'h m'eo don ar mor. ●(1977) PBDZ 364. (Douarnenez) e renkez bezañ en don evit tapout anezho, tr. «tu dois être au large (par grands fonds) pour les prendre.»

    (2) (pêche) Micher an don : pêche aux sprats.

    (1979) VSDZ 76. (Douarnenez) Ar glizigoù, ha neuze micher an don 'giz a lavarer.

    (3) Profondeur.

    (c.1718) CHal.ms ii. Il faut Ietter Ietter la sonde pour sauoir la hauteur de L'eau, tr. «red é turul er sont aueit ànaoüein en deun es er mor.»

    (4) sens fig. Profondeur, tréfonds.

    (1790) MG 373. en donn a m'inéan. ●394. én donn ag ou halon.

    (1856) VNA 149. au fond de mon cœur, tr. «én dôn a me halon.»

    (1912) BUAZpermoal 158. dont a rent kement eus dôn ar galon. ●(1913) AVIE 62. um lakas de chonjal én don ag ou haloneu.

    (5) par ext. Fond.

    (1849) LLB 311. én don ag er hoed.

    (1908) PIGO II 149. neuze e kemeras an tec'h 'tresek doun ar c'hoad. ●(1942) DRAN 79. hag ofiserien alaman o leski en doun anezañ.

    (6) Bas-fond.

    (1975) YABA 05.04. En donieu-man. ●(1976) LIMO 05 juin. en donieu glébourek.

  • donaat
    donaat

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Approfondir.

    (c.1500) Cb 72a. [doun] g. parfonder. b. dounhat.

    (1732) GReg 46b. Approfondir, creuser plus avant, tr. «Dounaat. pr. dounéet. Van[netois] doñnât. pr. et.» ●(1744) L'Arm 15a. Approfondir, tr. «Donnatt

    (1911) BUAZperrot 385. o tounnât hag o ledannât anezi [an doufez]. ●(1929) SVBV 47. dounaat naoz an Nilus. ●(1978) BZNZ 106. (Lilia-Plougernev) E-barzh e Douarnenez edont d'ar poent-se o tounaat ar porzh...

    (2) sens fig. Approfondir (connaissance, etc.).

    (1950) KROB 26/6. evit pedi ha dounaat o feiz.

    II. V. intr.

    (1) (agriculture) Aller de plus en plus profondément (en labourant la terre).

    (1909) BOBL 06 novembre 254/2d. Dre ma za al labour war zonnaat, an douar a gemer ivez muioc'h a gov.

    (2) (en plt d'un bois) Être de plus en plus profond.

    (1902) PIGO I 164. hag ar c'hoat, dre ma 'c'h e, a dounae.

  • donañ
    donañ

    v. tr. d. Approfondir.

    (1659) SCger 145b. douna tr. «aprofondir.»

  • donded
    donded

    f.

    (1) Profondeur verticale.

    (1732) GReg 759a. Profondeur, tr. «Van[netois] dounded

    (1856) GRD 310. dondæt er mor hag ihueldæt en aibr. ●(1860) BAL 18. Spered ebed ne vuzulo an doundet nac al lec'hed eus ar mor-se. ●(1868) KMM 256. pevar ug'ent troatad doundet.

    (1907) RNDL 25. é donded er bé du.

    (2) par ext. Profondeur horizontale (des bois, etc.).

    (1838) OVD 273. én dondæt ag en deserheu.

    (1904) LZBg Genver 19. én donded ag er hoèdeu.

    (3) sens fig. Profondeur, tréfond.

    (1829) CNG 4. en dondæt ag é gonsciance. ●(1843) LZBg blezad 1 2l lodenn 15. en dondœd a me halon. ●(1849) LLBg IV 4. Ag en donded a hur halon.

    (1902) LZBg Mae 113. én donded ag é galon. ●(1905) IMJK 292. n'hellou biruikin lén én donded a jujemant en Eutru-Doué. ●(1925) FHAB Du 409. Ar gwirioneziou displeget edoug an deiz-ze o deus muioc'h a zounded hag a ledanded.

  • dondentez
    dondentez

    f. Profondeur.

    (1979) VSDZ 155. (Douarnenez) an dour a teu da glask an dondendez, tr. (p. 316) «la mer vient chercher la profondeur.»

  • donder
    donder

    m. –ioù

    (1) Profondeur verticale.

    (1499) Ca 71b. [don] g. parfundite. b. donder.

    (1659) SCger 98a. profondeur, tr. «dounder.» ●(1732) GReg 759a. Profondeur, tr. «Doundèr.» ●(17--) EN 3396. eur stanc, a beder lef donder, tr. «un étang de quatre lieues de profondeur.»

    (1867) BUE 146. kouet enn eur fanten a bevar droatad donder. ●(1877) BSA 196. eur punz en doa c'huec'h troatad ha tregont a zounder. ●(1879) MGZ 221. piou a ouffe anaout ar brazder, an dounder hag al lec'hed euz ho carantez evit an dud ? tr. (R. Hemon, Jer 215) «qui saurait connaître la grandeur, la profondeur et l'étendue de votre amour pour les humains ?»

    (1908) FHAB Mae 142. eun dounder a heller lakaat, ma karer da vont beteg 35 ha memes 40 centimetr. ●(1909) FHAB Meurzh 72. eun troatad donder.

    ►[au plur.]

    (1865) LZBt Gouere 28. donderio ar mor braz.

    (1939) CDFi 22 avril. e dounderiou an toull teñval-ze.

    (2) par ext. Profondeur horizontale.

    (1914) MAEV 212. lidou eur relijion ha ne vezont ket grêt e dounder ar c'hoajou.

    (3) sens fig. Profondeurs (de l'âme).

    (1909) FHAB Meurzh 71. e dounderiou an ene.

    (3) (linguistique) =

    (1937) YBBK 11. digorder, donder ha mouezh ar sonennoù.

  • dondez
    dondez

    f. Profondeur.

    (1977) PBDZ 242. (Douarnenez) ugent metr dondez, tr. «vingt mètres de profondeur.» ●(1979) VSDZ 75. (Douarnenez) pevar-c'hant mell dondez d'ar roued, tr. (p. 238) «le filet fait quatre-cents mailles de profondeur.» ●(1986) GEVU v 116. (Pouldahu) hag ign a lak o fochoù drag da vont d'an dondez m'o deus c'hoant, tr. «les chalutiers règlent leurs filets à la profondeur des bancs.»

  • done
    done

    m. Venue.

    (1744) L'Arm 452b. Intronisation, tr. «Donné unn Éscob é um bositein ag é Éscopti.»

  • donedigezh
    donedigezh

    f. –ioù

    (1) Venue.

    (1633) Nom 259a. Dentitio : la venuë des dents aux ieunes enfants : an donediguez an dènt dan bugalè, pa coummanç an dent da dont dant (lire : dan) bugalè.

    (1659) SCger 51b. entrée, tr. «dounediguez.» ●123a. venuë, tr. «dounediguez.» ●145b. dounediguez, tr. «venue.» ●(c.1680) NG 145. En donedigueh a Jesus. ●1792. En eil donnedigueh a Jesus. ●(1732) GReg 27a. Allée, & venuë, tr. «Mônediguez, ha dônediguez.» ●(1744) L'Arm 17b. Arrivée, tr. «Donnédiguiah. heu. f.» ●30b. Bienvenuë, premiere entrée, tr. «Donnédiguiah. f.» ●(1790) Ismar 29. quênt Donnedigueah Jesus-Chrouist. ●40. Donnedigueah hun Salvér.

    (1854) PSA II 61. na dishavallet e vou eil donnedigueah Jesus-Chrouist doh é zonnedigueah quetan ! ●(1866) FHB 99/369a. Jesus-Christ, map Doue, en deus teurvezet ober he zonediguez var an douar. ●(1877) BSA 228. araoc pe goude donedigez hor Zalver. ●(1883) MIL 11. Var dro daou c'hant vloas goude donedigez hor Zalver.

    (1907) AVKA 18. ar stereden a verk e donedigez. ●(1911) BUAZperrot 89. pell a oa edont o c'hedal donedigez ar Christ.

    (2) Avènement.

    (1659) SCger 4a. Aduenement, tr. «dounediguez.» ●(c.1718) CHal.ms i. aduenement, tr. «donnedigueh

  • donedigezh-vat
    donedigezh-vat

    f.

    (1) Bienvenue.

    (1633) Nom 54a. Cœna viatica : la bien-venuë : an donediguez mat. ●158b. Crater Philotesius : verre pour boire la bien-venuë : guez ren (lire : guezren) euit euaff an donediguez mat. ●160b. Vas futile : verre pour boire la bien-venuë : guez ren (lire : guezren) da euaff an donnediguez mat.

    (1931) VALL 66b. Bienvenue, tr. «donedigez-vat f.»

    (2) (Droit) paeañ e zonedigezh vat : payer son béjaune, payer sa bienvenue.

    (1633) Nom 205a. payer son beiaune, payer sa bien-venüe, tr. « paëaff ez donediguez mat, paëaff ez dez-mat-declzoll (lire : -deoc’h-holl) »

  • donemat
    donemat

    m.

    (1) Bienvenue.

    (1744) L'Arm 30a. Bienvenuë, premiere entrée, tr. «Donné-matt. m.»

    (1915) RNDL 121. Kañn doné-mat d'er blé neùé, tr. «Chant de bienvenue à l'an nouveau.» ●(1931) VALL 66b. Bienvenue, tr. «done(t)mat m.»

    (2) Étrennes.

    (1744) L'Arm 145a. Etrênes, au premier jour de l'an, tr. «Donné-mad ag er blai néhué.» ●(1790) Ismar 260. Hennéh-è en donné-mad ag er blæ-nehué e oulèn Doué guenemb.

    (1907) VBFV.fb 39b. étrenne, tr. «doné-mat

  • donemonea
    donemonea

    m. & adv.

    I. M Va-et-vient.

    (1907) BOBL 04 mai 136/3c. Evit ezetaat an donemonea dindan ar c’hohi.

    II. Adv.

    (1) (en plt d’un couteau) Troc’hañ donemonea : couper en allant et en venant.

    (18--) SAQ ii 103. Ar gontel-gamm a drouc’h done-monea.

    (2) Mont donemonea : en un aller-retour.

    (1909) FHAB C’hwevrer 62. me zo kontant da vont done-monea, araog kloc’h an digovi da eolia e gof da gillok tour Lambader.

  • donemoneañ
    donemoneañ

    v. intr. Aller et venir.

    (1969) BAHE 60/24. D'an eurioù ma vezent o tonemoneañ.

  • donemoned
    donemoned

    m. Va-et-vient.

    (1909) BOBL 17 avril 225/2d. henvel eus reier e-kreiz monedoned an dour.

  • donet
    donet

    voir dont

  • Donez
    Donez

    n. de l. Donges.

    (1971) LLMM 147/352. Sant-Nazer, distaget diouzh Donez.

  • donezon
    donezon

    f. –où

    (1) Don.

    (1499) Ca 69b. Donaison. g. don. ●(c.1500) Cb 70a. Donaeson. g. don. ●(1505) Vc 6. donaezon doé en neffou, tr. «Don de Dieu dans les cieux.» ●(1575) M 1192-1193. Ez rencquy pront contaff, outaff ne nachaff quet : / An holl donesonou, tr. «Tu devras promptement lui rendre compte, je ne le nie pas / De tous les dons.» ●1195-1196. Prestet endeues dit, da dellit meritou, / Salu vsaff dre ræson, daou sort dounæsonou, tr. «Il t'a prêté, pour gagner des mérites, / A condition d'en user raisonnablement, deux sortes de dons.» ●1195-1196. Prestet endeues dit, da dellit meritou, / Salu vsaff dre ræson, daou sort dounæsonou, tr. «Il t'a prêté, pour gagner des mérites, / A condition d'en user raisonnablement, deux sortes de dons.» ●(1580) G 462-463. Reyf dan Ylis dyson lyes donesonou / A ryf aes, tr. «Donner à l'Eglise, sans bruit, beaucoup de présents, / Je le ferai aisément.» ●1126. un doneson a ros dyf, tr. «il me fit un don.» ●(1650) Nlou 160. An Roue Baltasar, hep saffar tam, / A proffas spes dre doneson / Myr, tr. «Le roi Balthasar, sans le moindre éclat, / offrit brillamment en cadeau / de la myrrhe.»

    (1659) SCger 45a. don, tr. «doneson.» ●96b. present, tr. «doneson.» ●(1732) GReg 301a. Don, present, gratification, tr. «Dounéson. p. dounésonou. (Van[netois] donéson. p. ëu.» ●469b. Gratification, tr. «Donéson. p. donésonou

    (1861) BSJ 309. péré n'en dès chet hoah receuet en donæzon précius ag er fé.

    (1900) MSJO 113. donezon gaer ar feis. ●(1914) DFBP 159b. gratification, tr. «Donezon

    (2) Don, talent.

    (1727) HB 621. trugarecat Doue evit an donesonou hon eus recevet digantâ. ●(1732) GReg 301a. Don, talent, privilège, avantage, tr. «Dounézon. p. dounésonou. dounéson a-berz an natur, a-berz Douë, &c.» ●(1744) L'Arm 21a. Avantage, tr. «Donæson. f.»

    (1879) GDI 2. un donæzon surnaturel. ●(1894) BUZmornik 243. Doue en devoa roet d'ezhan an donezoun a viraklou.

    (1933) MMPA 99. unan eus ar c'haeran donezonou hon eus bet digant Doue eo ar gomz.

    (3) (droit) Donation.

    (1732) GReg 301a. Donation, ce qu'on donne à quelqu'un par contrat, ou par testament, tr. «Dounéson. p. ou

    (4) (religion) Ar seizh donezon : les sept dons.

    (1505) Vc 9. huy sperett ar seiz donaezon, tr. «Vous, esprit des sept dons.»

  • donezonañ / donezonat / donezoniñ
    donezonañ / donezonat / donezoniñ

    v. tr. d.

    (1) Faire donation de.

    (1499) Ca 69b. Donaesonaff. g. donner.

    (c.1718) CHal.ms i. a cheual donné on ne regarde pas les dents, tr. «pe zonezonner ur marh, ne seller quet e zent.» ●(1732) GReg 469b. Gratifier, tr. «Donésouni un dra da ur re.» ●(1790) MG 58. ahoël hui e hanàu er madeu e zonæzon deoh. ●263. Pe zonæzoneheoh teign un dra-benac.

    (1838) OVD 168. er madeu e elle en dud donæzonein en eile d'éguilé.

    (1914) DFBP 159b. gratifier, tr. «Donezoni.» ●(1932) BRTG 174. ne brenan ket mé me chistr d'en donézonat get ardeu paotred kér.

    (2) Donezoniñ ub. : donner, offrir qqc. à qqn., doter.

    (1732) GReg 63a. Avantager, donner plus à l'un qu'à l'autre, tr. «Dounézoni an eil muguet egile.»

    (1869) FHB 225/123b. kalz bugaligou da zonezoni.

    (1937) TBBN 42. é tonézonnas er menati get larganté.

  • donezonat
    donezonat

    voir donezonañ

  • donezoner
    donezoner

    m. –ion Homme qui donne, qui offre, donateur.

    (1464) Cms (d’après GMB 191). donaesonner, donneur. ●(1499) Ca 69b. Donaesoner. g. donneur.

    (1732) GReg 301a. Donateur, qui fait une donnation, tr. «Dounésoner. p. dounésonéryen

    (1908) BOBL 24 octobre 200/3a. An Aotrou Maër, a drugareka anezan, hag an holl donezonerien.

  • donezonerez
    donezonerez

    f. –ed Donatrice.

    (1732) GReg 301a. Donatrice, tr. «Dounèsonerès. p. dounesoneresed

  • donezoniñ
    donezoniñ

    voir donezonañ

  • doniñ
    doniñ

    v.

    (1) V. tr. d. Approfondir.

    (1732) GReg 46b. Approfondir, creuser plus avant, tr. «Van[netois] Déüneiñ. pr. déünet.» ●(1744) L'Arm 15a. Approfondir, tr. «Donnein

    (2) V. pron. réfl. En em zoniñ : s'enfoncer.

    (c.1718) CHal.ms i. S'enfoncer, tr. «him lacat deun' abarh him an foncein, him blantein, him zeünein.» ●Ie m'enfonce, tr. «m'him zeünn

  • donion / donion-wenn
    donion / donion-wenn

    f. –ed (ichtyonymie) Pocheteau blanc Raja alba.

    (1977) PBDZ 267. (Douarnenez) n'eo ket koulz hag an donion, tr. «ce n'est pas aussi bon que le pocheteau.» ●630. donion, donioned, tr. «pocheteau.» ●(1979) VSDZ 95. (Douarnenez) An donion vez lavaret… an donion wenn… hag an dravant, eo piket. Ma 't eus c'hoant, an donion zo gwenn-kann hag an dravant zo du, tr. (p. 259) «On dit le ‘pocheteau', le pocheteau blanc et le pocheteau moucheté. Si tu veux, le pocheteau est tout blanc et le pocheteau moucheté est noir.» ●(1986) GEVU v 118. (Pouldahu) Pesked bras aze, gist donioned gwenn aze ha dravanted du, 'gaver ket mui, tr. «Mais de gros poissons comme les pocheteaux blancs ou les pocheteaux mouchetés ont disparu aussi.»

  • donion-wenn
    donion-wenn

    voir donion

  • doñjer
    doñjer

    m. & interj. –ioù

    I. M.

    (1) Dégoût.

    (1659) SCger 38a. degouster, tr. «digacç donger.» ●112b. le cœur se souleue, tr. «donger endeus ar galon.» ●145b. donger, tr. «horreur.» ●(1732) GReg 65b. Aversion de quelques mets, tr. «Donger.» ●258a. Degoût provenant de la malpropreté des mets, ou d'une repletion de bile, tr. «Dongèr.» ●(1744) L'Arm 33a. Bondissement, soulevement de cœur, tr. «Dongér.. rieu. m.» ●96b. Degoût provenant de la malpropreté ou de la qualité des alimens, tr. «Dongérr.. rieu. m.» ●(1790) Ismar 375. un dongér ag er galon. ●(17--) TE 35. hemb dongér er bet. ●424. feahein hun dongérieu perderius.

    (2) Kaout doñjer a, eus, ouzh : éprouver du dégoût pour.

    (1838) OVD 154. n'ou dès dongér na scrupul erbet a nehai. ●(1880) SAB 192. en d-euz eug, donjer, ouz ar re (…). ●(1894) BUZmornik 396. donjer en doa euz ar boued.

    (1911) BUAZperrot 635. n'he deveze donjer ouz netra.

    (3) Kemer doñjer ouzh : prendre en dégoût.

    (1894) BUZmornik 687. ann impalaerez a lakeaz Borjia da gemeret donjer ouz ar bed. ●(18--) SAQ II 163. Heugi 'rea, donjer a gemere.

    (1928) TAPO 9. An Aotrou-man dizale a gemero donjet ouz pep tra.

    (1928) TAPO 9. An Aotrou-man dizale a gemero donjer ouz pep tra. ●(1978) BRUDn 19/19. Al laou zokén a gemer doñjer outañ !

    (4) Ober doñjer da : dégoûter.

    (1911) BUAZperrot 126. An dud ourgouilhus a ra donjer da Zoue. ●388. dre eur gomz hudur e rear donjer d'ezan.

    II. Loc. interj. Feiz d'an doñjer ! =

    (1976) HYZH 108/27. (Douarnenez) Ha fei d'an doujar !

  • doñjeret
    doñjeret

    adj. Écœuré.

    (1929) FHAB Genver 4. e vezan donjeret evel dirak eur pec'hed a enep an natur. ●(1973) SKVT II 20. Ma stanke ar merc'hed o fri. Doñjeret, pa lavaran deoc'h !

  • doñjeriñ
    doñjeriñ

    v. tr. d.

    (1) Écœurer.

    (1864) SMM . $$$

    (1905) BOBL 23 décembre 66/3b. Donjeri ’red ac’hanon.

    (2)

    (1962) EGRH I 70. doñjeriñ v., tr. « dégoûter, prendre dégoût à qq chose (= heugiñ). »

  • doñjerus
    doñjerus

    adj. Dégoûtant, répugnant.

    (1727) HB 103. ouz e Faç truezus / E taolent o c'hranch dongerus.

    (1856) VNA 144. Que trouvez-vous de répugnant, tr. «Petra e gavet-hui dongerus.» ●(1857) GUG 54. Ean hi sel guet hirris èl un dra dongerus. ●(1859) MMN 6. ar gouliou an donjerussa.

    (1905) IVLD 279. Hi, ken divalo, ken donjeruz da velet araog. ●(1906) KPSA 95. e gorf donjeruz. ●(1908) FHAB C'hwevrer 47. da veva e tiez donjerus ha disasun. ●(1921) BUFA 27. goulieu donjerus. ●(1928) TAPO 9. Ken doñjerus eo ar ger hag an dra. ●(1962) EGRH I 70. doñjerus a., tr. « dégoûtant (= heugus). »

  • doñjon
    doñjon

    m. Donjon.

    (1633) Nom 242a. Lorica : donjon, la ceinture : donjoun, an gouris á kær.

  • Donnant
    Donnant

    hydronyme An Donnant : Le Donan (ruisseau qui sépare Plougasnou et Saint-Jean-du-Doigt)

    (1) An Donnant.

    (1973) TONA XIX 653/11578. Ruisseau séparant Plougasnou de Saint-Jean-du-Doigt, An Donan, Le plus profond.

    (2) Nom de famille.

    (1970) NFBT 62 N° 468. Donnant (Le).

  • donoad / donoed
    donoad / donoed

    s. Livre du Donoet, grammaire.

    (1499) Ca 70a. Donoat. g. donnoet. vng libure. l. hic donatus / ti. Jnde hic hec donatista / te. qui lit celuy libure. b. donoad[e]r. ●(c.1500) Cb 70b. Donoet. g. donnoet vng libure. l. hic donatus / ti. Jnde hic hec donatista / te. g. qui lit celluy libure. b. donoeder.

  • donoader
    donoader

    m. Celui qui étudie le Donoet.

    (1499) Ca 70a. Donoat. g. donnoet. vng libure. l. hic donatus / ti. Jnde hic hec donatista / te. qui lit celuy libure. b. donoad[e]r. ●(c.1500) Cb 70b. Donoet. g. donnoet vng libure. l. hic donatus / ti. Jnde hic hec donatista / te. g. qui lit celluy libure. b. donoeder.

  • donobiñ
    donobiñ

    v. tr. d. Tromper, embobiner, manipuler.

    (1963) BAHE 37/5. o soñjal moarvat e teufent a-benn da zonobiñ an Emsav evit o brasañ mad dezho o-unan. ●(1965) BAHE 44/59. donobet ha laouret evel-se kement a c'helle fringal en Hanternoz Breizh. ●(1967) BAHE 51/6. aloubiñ kement strollad a zo, kement kevredad a zo, kement breuriezh a zo lik ha katolik, d'o laouriñ, d'o donobiñ. ●(1971) BAHE 68/24. Laouriñ : Gonit unan bennak, peurvuiañ ur ster-gwashaat : laouret eo bet ganto. Ar ger lovr, ne deo ken. Klevet e vez ivez donobet ha dolobet. ●(1997) HYZH 209/34. donobet (nebeut anavezet, Kawan, Ploubêr) = touellet ha gonezet gant unan bennak ; «dolobet» (Plougraz).

  • donoed
    donoed

    voir donoad

  • dont / donet
    dont / donet

    v.

    I. V. intr.

    (1) Venir.

    (1396) Miscellanea ms latin n° 3184 f° 125v°. deut dangaer poaz eo anpanennov. ●(14--) N 323. Rac se duet scaff hep tardaff quet, tr. «Aussi venez vite, sans tarder.» ●686. Gret dezi a randon donet, tr. «Faites-la venir à l’instant.» ●(1499) Ca 70a. Donet. g. venir. ●(c. 1501) Donoet 14-4. da donet, tr. « à venir » ●(1530) Pm 56. Hac ez duiz aman hep dale tam, tr. «Et je vins ici sans point tarder.» ●150. A man a randon oz donet, tr. «Venant vite ici.» ●(1612) Cnf 46a. Nep à pren cals à eth, eguit ober donet guernez.

    (c.1680) NG 269. Nese e tes tri roué. ●(1783) BV 7/150-151. no deffo nemert chom er guer euit fette / ha donet mintin mat argoas ar beure.

    (1908) PIGO II 74. Ar gabalerien a ya hag a da, o charre ar re veo 'n ere o fri. ●(1927) GERI.Ern 97. deus, V[annetais] dés, tr. «viens !»

    (2) Arriver.

    (1398) Gwenediz 187. fermet, fermet, fermet, donet a rant. tr. Herve Bihan « Fermez, fermez, fermez, ils arrivent (ils viennent) »

    (3) Na vezañ da vont na da zont :

    (1936) LVPR 58. Mat, an hevelep tra, a zigouez evit an ti n'eus ket a garantez ennan. An dud a ve tenval o fenn : n'eus da vont na da zont er vugale.

    (4) En venir à.

    (1911) BUAZperrot 572. Laoskit eur barrez ugent vloaz heb beleg : dont a vô great, hag e vezo adoret enni al loened.

    (5) [nom verb.]

    (1909) KTLR 200. Hag eur zulvez da noz (...) dond eur frouden en he benn. ●(1940) DIHU 347/78. Met un noz benak donet er chouañned get kiri, ha kas geté stern ha lién.

    (6) Dont eus : quitter l'état de.

    (1920) FHAB Genver 221. Dem-goude ma teuas euz a zoudard.

    (7) (en plt plantes) Pousser.

    (1752) BS 783. louzouachou a deue anezo o-unan ebars en desert.

    (8) Réussir.

    (1878) EKG II 103. Siouaz, ne ket deuet an taol da vad ganeomp. ●(1879) ERNsup 151. deued e gan-i, j'ai réussi, Trév[érec].

    (1936) TKAL I 43. «Ha dont a ra brao ganin, va niz ?»

    (9) Dont a, eus ober udb. : venir de faire qqc.

    (1841) IDH 6. Sant Paul ha sant Barnabas, pe zant a hout quement-cé.

    (1929) MANO 52. Edo o tont eus koll he zad.

    (10) Dont war vad : s'améliorer.

    (1924) BILZbubr 43-44/1020. Bilzig a oa eur pôtr dihun, hag a deuje buan war vad.

    (11) Dont da vat : guérir.

    (1847) FVR 269. eo gwall glan ann Aotrou Lannier, hag en devezo poan vraz o tont da vad.

    (1912) DIHU 81/43. Stén, deit da vad a houdé guerso.

    (12) Dont da vat : réussir.

    (1667) ARmorial 46. Du Chastel en Plourin Evesché de Leon B. erigé aux Estats Generaux du Duc Pierre l’an 1455. porte fascé d’Or & de gueulle de six pieces, & pour deuise Da vat è teuy, tu n’as qu’à venir.

    (1857) CBF 40. Pep tra a zeu gant-han da vad, tr. «Tout lui réussit.»

    (1954) VAZA 70. Hervez ma’z oan en gortoz, daou vloaz diouzhtu e teuas ganin da vat arnodennoù ar vachelouriezh.

    (13) Dont en-unan : se repentir.

    (1911) BUAZperrot 821. Gouzout a rea ker brao an tu da lakât ar bec'herien da zont enno o unan.

    ►[à l'impérat.] Deuit ennoc'h hoc'h-unan ! : reprenez-vous !

    (1867) MGK 17. Deut enn-hoc'h hoc'h-unan !

    (14) Dont kuit eus : s'échapper, s'évader de.

    (1902) PIGO I 5. heman 'zo zur deut kwit euz a Zinam.

    (15) (en plt du temps) Passer.

    (1902) PIGO I 101. Koulskoude, an amzer a deue. ●(1908) PIGO II 40. Koulskoude, bep ma teue ar zun, e santen 'n em c'hreiz eun anken o kreski. ●(1928) KANNkerzevod 15/2. Eur blâ zo kalz, p'eman c'hoaz da zont. ●(1962) TDBP III 309. An amzer a dremen (ou : dond a ra an amzer) hag ar vuhez a ziverr, tr. «le temps passe et la vie se raccourcit, s'écoule).»

    (16) Dont a-benn eus ub. : vaincre qqn.

    (1911) BUAZperrot 85. ne c'helle e neb doare dont a benn eus an eskob santel. ●199. Klask a eure dont abenn eus e vestr.

    (17) Dont a-benn da : réussir à.

    (1921) PGAZ 77. Sant Fransez de Sales a lakeaz ugent vloaz evit dont a benn d'en em zispega diouz an têch fall a zouge anez'han d'ar goler.

    (18) Dont da (+ v.) : se (+ v.).

    (1877) BSA 21. ar vouez a deuas da devel.

    (19) Dont da benn : venir à bout.

    (1887) LZBg 45et blezad-3e lodenn 158. ne oé quet a du de zonnet de benn.

    (20) Dont da vezañ : devenir.

    (1876) TDE.BF 166a. Doñt da veza, tr. «devenir.» ●Doñt da veza pinvidik, tr. «devenir riche.»

    (21) Dont da : devenir.

    (1986) MLLH 296. Ha ne vagom nemed eur c’hoant : mond dirag ar zeizved tarz, an hini kaleta. Ne heller ket dond da waz mod all, tr. (version française p. 303) « Et nous n’avons qu’un désir : affronter la neuvième vague, la plus dure. On ne saurait devenir un homme à moins. »

    ►absolu. Devenir.

    (c.1500) Cb 73b. [duaff] ga. deuenir noir. b. donet du.

    (22) Dont en-dro : revenir.

    (1876) TDE.BF 166a. Doñt enn dro, tr. «revenir au lieu d'où l'on était parti.»

    (23) Dont + dont (auxiliaire).

    (14--) N 291. Donet a duy bras ha bihan, tr. « Ils viendront, grands et petits. »

    (24) Dont + a (+ subs.) + da (+ verbe) : se mettre de… à…

    (1576) Cath p. 28 f° 11 v° 17-20. neuse maxentius euel vn dẽ collet gãtaff esquient a deuz a vn mouez terribl da crial en vn lauaret, tr. « Alors Maxence, comme un homme qui a perdu le sens, se mit d’une voix terrible à crier en disant ».

    (25) Dont da heul ub. : suivre qqn.

    (1942) DRAN 143. hag e teuas ar re all d’e heul.

    II. V. tr. d.

    (1) Donner, rapporter, ramener.

    (1732) GReg 523a. Donnez-moi quelque chose selon mon inclination, tr. «Deuit un dra bennac din d'am c'hoandt.» ●(17--) EN 157. ded an tapis amañ. ●(17--) CT Acte II 410. det ti quenach deguer, tr. «ramenez-la à la maison.» ●(1738) GGreg 171. Donnez-moi du pain, tr. «deuïd diñ bara.»

    (1850) JAC 79. Deut amàn ho seir eta. ●(1857) HTB 10611. D'ez aman d'in d'arc'hant, ma fotr. ●(1870) MBR 142. Deut ama ho paz d'in.

    (1925) FHAB Mezheven 227. deus aman anezan d'in. ●(1927) GERI.Ern 97. Deus, deut (amañ) d'in, tr. «donne, donnez-moi.» ●(1977) BAHE 95/25b. Deut amañ ho paotrig din.

    (2) Dont termen da ub. : faire crédit à qqn.

    (1732) GReg 232b. Faites-moi credit, je vous en prie, tr. «deuït dign termenn, me oz supli.»

    III. [empl. comme subst.] Retour, venue.

    (1450) Dag 36. quent e donet, « avant qu’il ne vienne » ●165. quent evit ho donet, tr. « avant leur venue » ●226. Rac ne gouuizie quet ho donet, tr. « Car il ignorait leur venue » ●(1530) Pm 36a (Tremenuan). Tridez certen quent e donet / An termen ayoa ordrenet, tr. « Trois jours certainement avant la venue / Du terme qui était marqué » ●203 (Pemzec Leuenez). Quent donet an dro da coffes, tr. Herve Bihan « Avant la venue du moment de nous confesser » ●(1530) J 1367. Eguyt ma donet en bet man, tr. Herve Bihan « Pour ma venue en ce monde » ●(1575) M 3014. Pan voe è donet en bet man, tr. Herve Bihan « Quand arriva sa venue en ce monde »

    (c.1718) CHal.ms iii. on paye a un Courrier les frais de son retour, aussi bien que de son aller, tr. «païein arer d'ur c'hourrier querclous é ounet el é zonnet

    IV. Dont e gwenn : voir gwenn.

  • dontet
    dontet

    adj. Serein. cf. fr. dompté

    (1728) Resurrection 1543. Ma callon so dontet de voellet eur veag.

  • doñv
    doñv

    adj.

    I.

    (1) (en plt d'un animal) Domestique.

    (1895) GMB 299. tréc[orois] dañ, apprivoisé.

    (1912) BUAZpermoal 831. loened danv.

    (2) (en plt de végétation) =

    (1925) FHAB Genver 38. Eur vro c'houez, lann donv ha kerreg enni.

    II. sens fig.

    (1) Doux.

    (1530) Pm 83. Eual oen doff oz prenaff tut, tr. «Comme un doux agneau, rachetant les hommes.»

    (2) Soumis.

    (14--) N 772. Dre pyromancy me gray doff, tr. «Par pyromancie je les rendrai soumis.»

    III. Doñv evel an oan : voir oan.

  • doñvaat
    doñvaat

    v. tr. d.

    I. (en plt d'animaux)

    (1) Apprivoiser.

    (1659) SCger 8a. apriuoiser, tr. «dônvaat.» ●97b. priuer, appriuoiser, tr. «dounaat.» ●(1732) GReg 46a. Apprivoiser, adoucir le naturel sauvage, tr. «doñvaat. pr. doñvéet. douñhaat. pr. douñhéet. Van[netois] Doñnat.» ●S'apprivoiser, se rendre plus familier, tr. «douñhaat. pr. douñhéet.» ●300b. Dompter, apprivoiser, tr. «doñvât. pr. doñveët.» ●(1744) L'Arm 15a. Apprivoiser, tr. «Donna.» ●(1767) ISpour 117. doussat ha donnat el lonnet bretal.

    (1856) VNA 25. Apprivoiser, tr. «Donnad.» ●(1867) FHB 113/70a. penaos donaat eul loen gouez. ●(1879) GDI 99. aveit dônnat el lonnèd gouhie.

    (2) Rendre docile.

    (1955) STBJ 83. gouiziek da zoñvaat al lôned direiz. ●85. Ma ouie doñvaat ar c'hezek direiz.

    II. (en plt de qqn)

    (1) Civiliser (les sauvages).

    (1896) LZBt Mae 17. da sklerijenni, da zousaat, ha zonvaat tud ar broiou-ze.

    (2) Mâter, rendre obéissant.

    (1889) ISV 50. hogen poan e devoue e klask donaat ar scodaill-ze.

    (1924) BILZbubr 40/896-897. Holl bugale ar bourk an nevoa gallet donvaat, Bilzig biskoaz.

    (3) Adoucir, apprivoiser, calmer.

    (1924) BILZbubr 42/978. An itron yaouank, an êlig Doue, he deus doneet anean, pleget eun tammig e imor.

    III. sens fig. Apprivoiser (ses sens).

    (1911) BUAZperrot 102. evit doñvât e skianchou. ●276. donvât holl c'hoantegeziou direiz ar c'hig.

  • doñvadur
    doñvadur

    m. Domestication.

    (1931) VALL 227a. Domestication, tr. «doñvadur m.»

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...