Devri

Recherche 'do...' : 592 mots trouvés

Page 5 : de dornadur (201) à douar-beuzel (250) :
  • dornadur
    dornadur

    m. Rendement.

    (1878) BAY 13. dornadur, tr. «rendement.»

  • dornaj
    dornaj

    m. Matière à battre.

    (1878) BAY 13. dornaj, tr. «matière à battre.»

  • dornañ / dorniñ
    dornañ / dorniñ

    v.

    I. V. tr. d.

    A.

    (1) Battre, frapper (qqn).

    (1499) Ca 70a. Dornaff. g. bastre. l. flagello / as. ●(c.1500) Cb 88b. [fraeill] Jtem flagello / as. ac. g. bastre ou tourmenter. b. dournaff.

    (1732) GReg 84b. Batre, frapper, maltraiter, tr. «dôrna. pr. dôrnet. Van[netois] Dourneiñ. pr. dournet

    (1902) PIGO I 79. hep mar, e oan meo dec'h da noz, hag he deuz dornet ac'hanon, deuz ar giz ma oun brevet.

    (2) (agriculture) Battre (le blé, etc.).

    (c.1500) Cb 71a. [dornaff] Idem trituro / as. g. bastre le ble. b. dornaff et. ●(1612) Cnf 29b. dornaff eth.

    (1659) SCger 13b. battre le bled, tr. «dourna an it.» ●(1732) GReg 85a. Battre du blé, tr. «Dôrna. pr. Dôrnet. dourna ed. pr. dournet. Van[netois] dôrneiñ. pr. dôrnet. dourneiñ ed.» ●(1792) BD 787-790. Men ya da asten ma leuriat / men he dorno agalon vat / courag ameus vit he dornan / mar be mat ma greun da hadan, tr. «Je vais étendre mon airée. / Je la battrai de bon cœur. / J'ai du courage pour la battre, / Si mon grain est bon à semer.»

    (1849) LLB 485. dornein hou plaiad. ●(1877) BSA 286. divoall an ed dornet en derveziou diaraoc.

    (1911) KANNgwital 106/72. eul leur m'edeur o tourna guiniz. ●(1913) HIVR 3. dornein er bléad.

    ►absol.

    (1633) Nom 180b. Flagellum : fleau : vr freïll da dornaff.

    (1790) MG 200. é vædein, é foènnein, pé é tournein.

    (1934) BRUS 272. Une batteuse mécanique, tr. «ur mikanig de zornein

    ►[empl. comme subst.] Battage.

    (1909) FHAB Kerzu 367. e teu ar medi hag an dourna. ●(1957) BRUD 2/37. ar bern plouz, hema dibeilh hoaz abaoe an dorna.

    (3) Dorniñ doc’h.

    (1849) LLB 469-470. Er grezil, én ur goeh (…) / E ziskar en tuezad hag ou dorn doh en doar.

    B. sens fig.

    (1) Débiter, proférer (des injures, des prières, etc.).

    (1869) FHB 210/6b. dourna pedennou, mont da govez. ●(1872) GAM 77. o tourna pateriou. ●(1879) BMN 264. Setu aze ar pez a zornas an dud fallacr-se var he bouez. ●(1894) BUZmornik 877. tud aviuz a zornaz adarre a bep seurt traou divar he benn d'ar roue.

    (1905) KANngalon Eost 465. o tourna kement a gaoziou divalo. ●(1906) KANngalon Mae 106. Kalz traou 'vez dournet divar ben ar Framasouned. ●(1911) BUAZperrot 831. hag a zournas eur bern traou en e eneb. ●(1915) HBPR 218. Kommanset hen deuz da zorna traou divar benn ar gouarnamant. ●(1920) FHAB Mae 336. Katel ar gluvan a zo bet o tourna eur bern traou diwar ho penn da verc'hed Kervenarc'hant. ●(1928) FHAB Genver 16. ar vamm a zournas a bep seurt traou a-eneb ar Zaoz fallakr.

    ►absol.

    (1868) FHB 161/39a. Hag en em lakeas da zorna a enep an daou drubart a ioa tec'het ep lavaret guer dezhan.

    (2) Dornañ bro/pavezoù (ur gêr) : battre la campagne.

    (1903) MBJJ 181. Eul laeraden a lein, kouls laret, evel hini Yan Soudard pa ve o tornan bro. 358. Na chomfomp ket pell da dornan paveo Paris.

    (3) Dornañ dour : courir les mers.

    (1924) ARVG Eost 179. Pa vin skwiz o tornan dour.

    II. V. pron. réci. En em zornañ : se battre à coups de poings.

    (1732) GReg 85a. Se batre à coups de poings, tr. «En em zôrna. pr. èn em zôrnet

    (1821) SST 154. ha d'hum zornein, el me rer quer liès.

    (1955) STBJ 75. e kendalc'hont d'en em zorna.

    III. V. intr.

    (1) Dornañ war : frapper sur.

    (17--) CCn 1277. Dornet on n-eus voar ne.

    (1921) FHAB Meurzh 66. eur bagad poliserien saoz a deuas da dorna war dor an Ao. hag en (lire : an) Itron Collins.

    (2) (argot de La Roche-Derrien) Rouler, faire la fête.

    (1885) ARN 32. Les locutions sur l'ivrognerie, consignées plus loin, sont assez nombreuses. – Le verbe dorna (en français, battre) est connu vulgairement et tiré du breton ; c'est l'équivalent du français rouler ; d'où dorner, rouleur, c'est-à-dire, qui se livre à l'ivrognerie.

    IV.

    (1) Dornañ bro : battre la campagne, voir du pays. Cf. foetañ bro, muzulañ hentoù.

    (1903) MBJJ 181 (T) L. le Clerc. Eul laeraden a lein, kouls laret, vel hini Yan Soudard pa ve o tornan bro.

    (2) Kemer an ed evel m'eo bet dornet : voir ed.

  • dornata
    dornata

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Manier, manipuler.

    (1732) GReg 598b. Manier, toucher avec les mains, tr. «dôrnata. pr. dôrnatet

    (1876) TDE.BF 170a. Dournata, v. a., tr. «Manier, tâter.»

    (1906) KPSA 56. Pa vez bet an daouarn war bokedou c'houez-vad ganto, e vez c'houez-vad gant kement tra a vez dournatet da c'houde. ●(1914) DFBP 204b. manipuler, tr. «Dornata.» ●319a. tâter, tr. «Dornata.» ●(1927) GERI.Ern 29. dournata, tr. «manier.»

    (2) spécial. Peloter, tripoter.

    (1732) GReg 61b. Faire des attouchements deshonnêtes, tr. «dôrnata. pr. dornatet

    II. V. pron. réci. En em zornata : se battre à coups de poing.

    (1732) GReg 85a. Se batre à coups de poings, tr. «èn hem dournata.» ●735a. Se battre à coups de poin, tr. «En hem dôrnata

    (1876) TDE.BF 170a. En em zournata, v. a., tr. «se battre à coups de poings.»

    (1927) GERI.Ern 29 & 119. en em zournata, tr. «se battre à coups de poings.»

  • dornatadur
    dornatadur

    m. Maniement.

    (1931) VALL 446b. Maniement, tr. «dournatadur

  • dornataer
    dornataer

    m. –ion Tâteur, manipulateur.

    (1914) DFBP 319a. tâteur tr. «Dornater

  • dornataerezh
    dornataerezh

    m.

    (1) Attouchement(s).

    (1732) GReg 74b. Badinage, folâtrerie de la main, tr. «dornatérez. p. dornaterezou

    (2) Maniement.

    (1872) ROU 91a. Maniement, remûment, tr. «Dournaterez»

    (1931) VALL 446b. Maniement, tr. «dournaterez

  • dornataus
    dornataus

    adj. Maniable.

    (1931) VALL 446a. Maniable, tr. «dournataüs

  • dorneg
    dorneg

    m. Homme qui a de grandes mains.

    (1931) VALL 440a. il a une main solide, une main croche, tr. «eun dourneg a zo anezañ.»

  • dornek
    dornek

    adj. Qui a de grandes ou grosses mains.

    (1499) Ca 70a. [dorn] Jtem manutus / a / um g. qui a grandes mains. b. dornec bras.

    (1732) GReg 591a. Qui a de grandes mains, tr. «Dôrnecq.» ●(1744) L'Arm 225b. Qui a de grandes mains, tr. «Dournêc

    (1876) TDE.BF 170a. Dournek, v. a., tr. «Qui a de grandes ou grosses mains.»

    (1927) GERI.Ern 119. dournek adj., tr. «qui a de grandes ou grosses mains.»

  • dornell
    dornell

    f. –où

    (1) Poignée d'épée.

    (1906) KANngalon C'hwevrer 36. gant dournel ho c'hlezeier. ●(1927) GERI.Ern 119. dournell f., tr. «poignée d'épée.» ●(1928) FHAB Meurzh 219. eur pez kleze, eun dournell arc'hant d'ezan.

    (2) Mancheron de charrue.

    (1732) GReg 155a. Les deux branches [de la fourche de la charruë] sans distinction, tr. «dornell. p. dornellou

    (3) = (?).

    (1876) BJM 186. Ar medicin ne oa ket re zevot, hag evelato a ghemeras un dornell, bet gant ar missioner coz o veachi er goanv.

  • dorner .1
    dorner .1

    m. –ion

    (1) Batteur.

    (1612) Cnf 79b. Huy so en leur an dorneryen oz terriff an eth, dré prudancc oz dispartiaff an greun diouz an plous.

    (1744) L'Arm 27b. Bateur de blé, tr. «Dournér.. nerion. m.»

    (1849) LLB 486. Ne zoujet ket paiein rai gir un dorner mat. ●1249. é dan freil en dorner. ●(1897) EST 30. mal é klah dornerion.

    (1934) BRUS 268. Un batteur (de blé), tr. «un dornour

    (2) Celui qui insulte.

    (1907) KANngalon Meurzh 348. anavezet evit eun den difeiz hag eun dourner beleien.

    (3) Bagarreur.

    (1867) LZBt Gouere 331. he dorn zerret a re neu d'ehan euz eunn dorner mad a dud.

    (4) (argot de La Roche-Derrien) Rouleur, fêtard.

    (1885) ARN 32. Les locutions sur l'ivrognerie, consignées plus loin, sont assez nombreuses. – Le verbe dorna (en français, battre) est connu vulgairement et tiré du breton ; c'est l'équivalent du français rouler ; d'où dorner, rouleur, c'est-à-dire, qui se livre à l'ivrognerie.

  • dorner .2
    dorner .2

    m. –ioù Batteuse.

    (1906) DIHU 14/242. Morañnamb dehon é fas get lard-dornér !... ●(1934) BRUS 272. Une batteuse mécanique, tr. «un dornér

  • dornerez
    dornerez

    f. –ioù

    I. Batteuse.

    (1857) CBF 103. Dournerez, m., tr. «Machine à battre le blé.» ●(1867) FHB 112/60b. grit draillerezou, freuzerezou, dornerezou, nizerezou... ●(1874) FHB 478/68. ar c'hezeg o trei an dornerez.

    (1900) FHAB Genver 17. cetu an dournerez a jom a zav. ●(1909) BROU 230. (Eusa) Doúrnerez Un grand nombre de machines relativement nouvelles ont cette forme. ●(1920) FHAB Gouere 395. Dresa 'rân dourneureujou. ●(1927) FHAB Gouere 146. Dournerezou a bep seurt a zo. ●(1942) FHAB Gwengolo/Here 199. N'oa ket stank kennebeut ar re a oa gouest da voueta an dournerez dre gezeg.

    II. Roc'hal evel un dornerez : ronfler fortement.

    (1932) TUML 14 A. de Carné. Piou eo ar pabaour ze o roc'hal evel eun dournerez ?

  • dornerezh
    dornerezh

    m.

    (1) Action de battre, de se battre.

    (1744) L'Arm 27b. Baterie, tr. «Dournereah.. heu. m.»

    (1870) FHB 273/95a. An dornerez-ze zo great brema. ●(1878) BAY 13. dornereah, tr. «action de battre.»

    (2) (agriculture) Battage.

    (1879) ERNsup 146. dornadek, battage, Lanr[odec] (...) dorneres, Gurunhuel. ●(1897) EST 37-38. Dornerèh er blaiad get er vékanieu ! ●(c.1897) GUN.dihu 146/317. Épad en dornereh.

    (1912) DIHU 82/50. a pe vè dornereh. ●(1934) BRUS 277. Le battage, tr. «en dornereh

  • dornet
    dornet

    adj.

    (1) Battu, vaincu.

    (1910) MBJL 12. Prest goude e oa dornet Skosiz ha dornet a-blad.

    (2) Habile au travail manuel.

    (1867) FHB 120/125b. Bezit eun den dournet, / Dibar gant peb benvek.

    (1911) BUAZperrot 5. an dournet gwella evit an dra-ze. ●830. Evel ma oa eur pôtr dournet mat. ●(1977) PBDZ 716. (Douarnenez) paotred dornet, tr. «des garçons habiles au travail manuel.»

  • dornibil
    dornibil

    m. Cheville de timon d'une charrette.

    (1879) ERNsup 162. dorn-hibill, Trég[uier], Go[ello], ou hibill-dorn, «cheville de main», cheville sur le timon d'une charrette.

  • dornig
    dornig

    m. C’hoari dornig-marv : jouer à la main morte.

    (1974) TDBP III 104. Les jeux enfantins : C'hoari dornig maro, tr. « jouer à la main morte. »

  • dornikell
    dornikell

    f. –où Manivelle.

    (1744) L'Arm 229a. Manivelle (…) D'un moulin à caffé, tr. «Dourniquell à velin café.»

    (1905) FHAB Gouere/Eost 126. dornikel ar marc'h-kaneller.

    (1927) GERI.Ern 119. dournikell f., tr. «manivelle.»

  • dornikez
    dornikez

    f. -où

    (1) Manivelle.

    (1908) FHAB Gwengolo 271. ne oa ket chomet krog mad e tornikez ar puns. ●(1962) EGRH I 70. dornikez f. -où, tr. « manivelle. »

    (2) Poignée fixée sur le manche de la faux.

    (1959) BRUD 10/47. sachom war an dornikez ! Foenn d'an traon, pa lavaran ! ●(1996) VEXE 277. An dornikez : elle pénétrait dans le manche par un trou rectangulaire ; une pointe consolidait l'assemblage.

  • dorniñ
    dorniñ

    voir dornañ

  • dorniri
    dorniri

    f. Battage.

    (1879) ERNsup 146. dornadek, battage, Lanr[odec] (...) Gurunhuel dorneri.

  • dornlabourerezh
    dornlabourerezh

    m. Artisanat.

    (1907) BOBL 02 mars 127/4. Dornlabourërez gall a Varc'hadourezou Sport.

  • dornlevr
    dornlevr

    m. –ioù Manuel.

    (1934) BRUS 291. Un manuel, tr. «un dornlévr –eu

  • dornskrid
    dornskrid

    m. –où Manuscrit.

    (1913) PRPR 26. Petra bennag, an dorn-skrid a oe roet da voullërez Guyon en miziou kenta 1838. ●(1929) FHAB Genver couv. an dournskridou-ze diembann.

  • dornskrivañ
    dornskrivañ

    v. tr. d. Écrire à la main.

    (1963) BAHE 37/65. At (lire : An) Tad Klemañs Tourvielle (…) a asantas dornskrivañ a l Levr penn-da-benn.

  • dorriñ
    dorriñ

    v. tr. d. Flanquer (un coup). cf. darc'haouiñ

    (1919) DBFVsup 20a. Dorrein, tr. «flanquer, asséner.» ●(1934) BRUS 65. Flanquer (un coup), tr. «dorrein

  • dortouer
    dortouer

    m. –ioù Dortoir.

    (1933) EVGB 10. er memes dortouer.

  • dosañ / dosiñ
    dosañ / dosiñ

    v. cf. tosal

    I. V. intr.

    (1) Battre (en plt du cœur).

    (1895) FOV 272. Liésèd ou halon, é hortoz, é zossé ! tr. «souvent leur cœur avait battu bien fort…»

    (1904) DBFV 67a. dosein, v. n., tr. «battre fort, en parlant du cœur. Voir tosein

    (2) Travailler dur, bosser.

    (1962) TDBP II 136. Dosa a rez ! tr. «tu travailles dur.»

    II. V. tr. d. Battre.

    (1962) TDBP II 136. Ma na dosez ket anezi, me a raio, tr. «si tu ne la bats (corriges) pas, je le ferai.»

  • doser .1
    doser .1

    m. –ion

    (1) Bosseur.

    (1962) TDBP II 136. Hennez a zo eun doser ! tr. «c'est un travailleur.»

    (2) As, numéro.

    (1962) TDBP II 136. Hennez a zo eun doser ! tr. «c'est un as, un numéro, un type qui aime à amuser les autres, à plaisanter, à jouer des tours.»

  • doser / dosier .2
    doser / dosier .2

    m. –ioù

    (1) Dossier.

    (1732) GReg 303a. Dossier de chaise, tr. «doçzer ar gador.»

    (2) (harnachement) Dossière.

    (c.1500) Cb 69a. Docer. g. dossier et pertinet equis. ●(1521) Cc. Docer. gal. dossier. et pertinet equis.

    (1732) GReg 303a. Dossiere, morceau de cuir large & épais qui se met sur la selle du cheval de limon, où l'on engage les limons, tr. «Doçzer p. you

    (1904) DBFV 67b. dosér, dosiér, m., tr. «dossière (du cheval de limon) (l'A.).» ●(1910) EGBT 98. dosier, m., tr. «dossière.»

  • doserez
    doserez

    f. –ed Bosseuse.

    (1962) TDBP II 136. Honnez a zo eun doserez ! tr. «c'est une travailleuse.»

  • doserezh
    doserezh

    m. Battement de cœur.

    (1825) COSp 96. Sel guéh ma sonnou en orloge, chonget én dossereah hont a galon e santas Jesus ér jardrin.

  • dosier
    dosier

    voir doser .2

  • dosil
    dosil

    adj. Docile.

    (1834) SIM 94. evit o renta docil.

  • dosilaat
    dosilaat

    v. intr. Se calmer.

    (1978) BZNZ 77. (Lilia-Plougernev) hanter miz mae aze, ar mor a gustum dosilaat.

  • dosiñ
    dosiñ

    voir dosañ

  • dot
    dot

    adj. Docile.

    (1907) VBFV.fb 6a. apprivoisé, tr. «dot.» ●(1932) BRTG 139. en dotan buoh ag er foér. ●(1934) BRUS 95. Apprivoisé, tr. «dot.» ●118. Dompté, tr. «dot

  • dotaat
    dotaat

    v. tr. d. Rendre docile.

    (1912) DIHU 83/68. Elsé é tas de ben a zotat un davaden. (...) doteit arré er loñnig.

  • dotaet
    dotaet

    adv. Rendu docile.

    (1907) VBFV.fb 6a. apprivoisé, tr. «doteit.» ●(1934) BRUS 95. Apprivoisé, tr. «doteit

  • dotet
    dotet

    adj. Doté.

    (1621) Mc 89. dotet a donesonou spirituel.

  • dotrenal
    dotrenal

    m. Doctrinal.

    (c.1500) Cb 71a. Dotrenal. g. doctrinal. ●(c.1500) Cb 71a. ●g. celuy ou celle qui lit doctrinal. b. nep a lenn dotrenal.

  • dotu .1
    dotu .1

    adj.

    (1) Soûl.

    (1962) TDBP III 95. au lieu de dire mezo eo, ivre, on dit : Dotu eo, il est assommé.

    (2) Têtu.

    (1920) FHAB Meurzh 274. Heman a oa eur penn totu a bôtr, treut, divergont, mad da gaout abeg e stad pep hini.

    (3) Informe.

    (1973) HYZH 86-87/50. ur c'hozh dervenn dotu, berr, skosellek.

    (4) Mastoc.

    (1987) MZLC 26. Kezeg kreñv ha dotu a veze stag ouzh o c'hirri.

    (5) Penn-dotu : tête de Turc.

    (1935) OALD 51/12. Sell, penn-dotu a zo ac'hanout. ●(1942) VALLsup 165b. Tête de Turc, fig., tr. «penn-dotu.» ●Nous ne sommes pas des Têtes de Turc, tr. «n'eo ket pennou-dotu a zo ac'hanomp («Breiz», 17 du 1935).»

    (6) Bazh-dotu : femme mal bâtie.

  • dotu .2
    dotu .2

    m. –ioù

    I.

    (1) Balle du jeu de crosse.

    (1732) GReg 237b. La balle du crossement, tr. «dotu. p. dotuyou

    (2) (sport) C’hoari dotu : jeu de crosse.

    (1716) PEll.ms 407. Dotu, sorte de jeu des jeunes garçons, c’est ce que nous disons le jeu de la crosse. C’hoari dotu, crosser. ●703. Horell, Boule ou bille du bois, ou pierre dont les jeunes garçons se servent pour joüer à la crosse, le quel jeu est dit en Breton C’hoari d’ohtu. joüer à vôtre coste. Ils posent cette bille sur une pierre ou sur une bute, et l’aient poussée doucement sur le bord, en sorte qu’elle est prête à tomber, un d’eux se disposant à la fraper de sa crosse assez fort pour l’envoier le plus loin qu’il pourra, crie de toute la force Horell, horel. C’est à dire qu’elle ne tient plus à rien et qu’elle chancelle déja pour tomber ou partir. ●(1732) GReg 237b. Crossement, jeu de la crosse en hiver pour s’échauffer, tr. «c’hoary d’o-tu.» ●Crosser, jouer à la crosse, tr. «c’hoari d’otu. pr. c’hoaryet. à Quimper.» ●Crosseur, tr. «c’hoaryer d’o-tu.» ●(1752) PEll 244. Dotu, tr. «Jeu des jeunes garçons, que nous appellons en François jeu de la crosse. C’hoari d’oh tu, est jouer à la crosse. Dotu est pour d’oh-tu, à votre côté. Ceux qui jouent à ce jeu, crient souvent d’oh tu, vers vous, y ayant deux bandes qui jouent l’une contre l’autre.»

    (1821) GON 186b. dotu, s. m. Jeu des jeunes garçons, que l’on nomme en français Jeu de la Crosse. Dans ce sens on n’emploie guère ce mot qu’avec le subst. c’hoari, jeu. Dotu est encore la balle qui sert à ce jeu. Pl. iou. Déomp da c’hoari dotu, allons jouer à la crosse. ●(1834) GBI i 372. He benn diwar he gorf ’n euz troc’het, / Ha taolet’n ez-han war ar ru, / D’ar vugale d’c’hoari dotu, tr. « Qu’il lui trancha la tête de dessus le corps, / Et la jeta sur la rue, / Aux enfants, pour jouer à la crosse !» ●(1838) CGK 32. monet da c’hoari dotu. ●(1854) GBI I 374. Ma mamm, 'mañ he benn war ar ru, / Gant 'r vugale 'c'hoari dotu ! ●(1857) CBF 125. c’hoari dotu, tr. « Jeu de la crosse. » ●(1876) TDE.BF 167a. dotu. C'hoari dotu, jeu de la crosse, jouer à la crosse.

    (1909) KTLR 257. C’hoari dotu ganthan.

    II.

    A. Bazh-dotu.

    (1) Crosse à jouer.

    (1732) GReg 237a. Crosse, bâton crochu pour jouer à la crosse, tr. «baz-d’o-tu. p. bizyer-d’otu

    (1876) TDE.BF 167a. Baz dotu, bâton ou crosse pour le jeu de ce nom.

    (1914) KZVr 75 - 09/08/14. Baz-dotu, tr. «bâton crochu pour jouer à la crosse.» ●(1927) GERI.Ern 78. dotu m. pl. iou, et baz d[otu]. Bâton ou crosse, au jeu de ce nom (c'hoari dotu).

    B. (insulte)

    (2) Bazh-dotu : femme mal bâtie et souillon.

    (1876) TDE.BF 167a. Baz dotu ! juron qui répond au juron français : Sabre de bois !

    (1914) KZVr 75 - 09/08/14. Baz-dotu, tr. «femme mal bâtie, malpropre, sans ordre et sans goüt, Milin.» ●(1931) VALL 298b. Femme mal bâtie, tr. «baz-dotu

    (3) Penn bazh-dotu : personne têtue.

    (1932) ALMA 129. Penn baz dotu ma’z oc’h ! (...) Penn baz dotu hoc’h-unan !

    C. Loc. interj. ; juron. Crosse de bois !

    (1890) MOA 145. Sac a mil bombes (juron), baz-dotu ! ●187. Corbleu ! Imprécation, ou sorte d’interjection, tr. «baz-dotu !» ●453. Sabord ! Sabre de bois ! Sac à papier ! tr. «baz-dotu

    III. Masse pour casser les cailloux.

    (1919) KZVr 355 - 21/12/19. Dotu, tr. «masse pour casser les cailloux.» ●(1927) GERI.Ern 116. dotu m. pl. iou, tr. «masse de casseur de pierres.»

  • dotual
    dotual

    voir dotuañ

  • dotuañ / dotual
    dotuañ / dotual

    v. tr. d.

    (1) Casser (cailloux, etc.).

    (1919) KZVr 355 - 21/12/19. Dotua, tr. «casser les cailloux.» ●(1927) GERI.Ern 116. dotua(ñ) v. a., tr. «casser (des pierres) avec cette masse.»

    (2) Assommer.

    (1919) KZVr 355 - 21/12/19. Dotua, tr. «casser les cailloux et casser la tête.»

    (1927) GERI.Ern 116. dotua(ñ) v. a., tr. «assommer.»

    (3) Frapper, maltraiter.

    (1890) MOA 148a. donner des bourrades à q. q., tr. «dotua.» ●196a. Crosser (Malmener, – maltraiter), tr. «dotua u. b. (Fam.).»

    (1906-1907) EVENnot 2-3. (Priel) Dotual a ra honnez he lez-vugale ma c'he eun druez, tr. «Maltraiter, fouailler.» ●(1954) VAZA 29. ha dao d'an daol dotuet a daolioù dorn ! ●(1982) TKRH 68. da lâret e veze dotuet gant he mab-kaer.

    (4) par ext. Trimbaler, secouer.

    (1954) VAZA 88. war vourzh ur pikol lestr evel hon hini, dotuet ha branskellet muioc'h eget ur paour kaezh stouv a-youl ar c'hoummoù. ●(1955) VBRU 42. dotuet didruez e-pad ar seurt flipad hent. ●(1957) AMAH 162. Dre vezañ sachet ha bountet ha dotuet, setu petra 'c'hoarvezas ganti : he blev disblañsonnet en em ledas war he divskoaz evel ur vantell alaouret.

    ►[pp. empl. comme subst.]

    (1957) AMAH 206. aon am beze rak ar c'hirri-boutin, gant an dotuet ma vezen enno.

  • dou
    dou

    s. Na dou na da : (ne comprendre) rien du tout.

    (1977) PBDZ 35. (Douarnenez) na dou na da, tr. «(il ne comprend) rien du tout.»

  • douar
    douar

    m. –où

    I. (en plt de la planète Terre)

    (1) Terre.

    (1456) Credo 2-3. Me cred bepret indoe an tat crouer / anneff han douar, tr. «Je crois toujours en Dieu le père, / créateur du ciel et de la terre.» ●(1575) M 727-728. An eff, hac an douar, hep mar na digarez, / Han Heaul aduy, han Loar, antrugar daz carez, tr. «Le ciel et la terre, sans doute ni prétexte, / Et le soleil viendront, et la lune, sans pitié te blâmer.» ●(1633) Nom 228a. Tellus, terra, humus : la terre : an douar. ●(1650) Nlou 95. An eaul splan, hac an loar, / An douar à paras, tr. «le soleil éclatant et la lune, / la terre, il forma.»

    (17--) CT Acte II 1118. pa voas voar an douvar, tr. «Quand tu était sur la terre.»

    (18--) SAQ I 129. An douar zo bet ha n'oa den varnhan.

    (2) fam. An tamm douar patatez(-mañ) :

    (1922) BUBR 14/41. he deus bet he lod da c'houzanv war an tamm douar patatez-mañ ! ●(1956) LLMM 57/29. Petra ne cheñch ket war an tamm douar patatez-mañ ? ●(1970) BHAF 151. sevel gand da spered a-uz da damm douar patatez an dud ordinal.

    (3) Mont diwar an douar : mourir.

    (1893) IAI 132. P'oa eat Bonifas eiz divar an douar.

    (4) Loc. adv. En douar : rien, aucun.

    (1849) GBI I 52. Na ouienn tra en douar nemet ma chapeled, tr. «je ne savais rien au monde que mon chapelet.»

    (5) par méton. An douar : les terriens.

    (1911) BUAZperrot 840. an nenv koulz hag an douar a embann e vurzudou.

    II. (en plt de la terre, matière)

    A.

    (1) Terre.

    (1499) Ca 19b. Bernn douar. g. moncel de terre. ●70b. Douar. g. terre. ●g. fait de terre. bri. azouar. ●148b. ga. hercier terre. b. cloedat ann douar. ●(c. 1501) Lv 234/100. doar gl. limus. ●(1530) Pm 50. Gant mam roe nouar hegarat, tr. «Envers l'aimable mère du Dieu de la terre.» ●82. An douar man plen a crenas, tr. «Cette terre certes trembla.» ●(1557) B I 121. An mor han douar egorant, tr. «la mer, et la terre immense !» ●(1575) M 388. prenaff douarou, tr. «acheter des terres.» ●3494. prenaff douarou, tr. «acquérir des terres.» ●(1580) G 261. Hep bro, ty, na douar, na goarez, tr. «Sans pays, maison, ni terre, ni protection.» ●(1633) Nom 228a. Tellus, terra, humus : la terre : an douar. ●238b. Limitanei agri : terres de frontieres : douarou á vez er fin ves an broezyou.

    (2) Pakañ douar d’e dreid e : mettre le pied sur.

    (1867) MGK 78. Ar pevar den keaz-man, ho c'horf out-ho broustet, / A bakas douar d'ho zreid enn eunn enezen vraz.

    (3) Mont d'an douar : tomber.

    (1877) EKG I 299. ne ehane ket da zeni kaer a ioa tenna, kaer o doa mont d'an douar, ar re a ioa en he gichenn.

    (4) Bezañ krog start en e zouar : avoir les pieds sur terre.

    (1921) PGAZ 47. Ton Eucat a ioa eur c'hrenn-den, krog start en he zouar.

    (5) (en plt des plantes) Chom da zouar =

    (1921) PGAZ 7. Korz a vez great deuz korf ar blantenn a jomm da zouar.

    (6) Douar benniget : terre sainte, cimetière.

    (1612) Cnf 10b. da vezaff sebellyet ha bezhet en douar benignet lire : beniguet).

    (1854) GBI II 108. Pred d'vont d'ann douar binniget ! ●(1868) FHB 156/412b. digassed d'e barrez d'an douar benniged. ●(1877) EGK I 205. ne deuaz e penn den ebed ar sonj d'ho c'has d'an douar binniget. ●(1877) BSA 291. Rei a reas d'ezhan da entent en devije da zivoueret epad he vuez ar zacramanchou hag an douar benniget goude he varo.

    (1909) NOAR 103. e dad, kaset gantan d'an douar benniget. ●(1945) GPRV 35. pa vo kaset korf an hini tremenet-mañ d'an douar benniget.

    (7) Diàr-zouar : par voie terrestre.

    (1818) HJC 168. peré e oai oeit ag er hèrieu eral ar i lèrh diar zoar.

    (8) Tapout douar : atterrir.

    (1904) KZVr Gouere (d’après KBSA 38). Ar wetur a dapas douar e-kichen ti eontr ar baotred yaouank. ●(1906) CDFi octobre (d’après KBSA 123). ha yao war-du an enezenn. Tapout a ra douar prestik. ●(1906) BOBL C’hwevrer-Meurzh (d’après KBSA 189). ar marc’h a dap douar.

    (9) Ledañ douar : s’affaler.

    B. [empl. avec valeur de plur.]

    (1867) FHB 134/240b. Nag a zouar ne roont netra ? ●(18--) SAQ II 330. An douar-ze, kleuziet mad war ho zro...

    (1978) BAHE 97-98/27. hon douar n'int bet morse eus ar re wellañ.

    III.

    A. (agriculture)

    (1) Douar rouez : terre ameublie.

    (1857) CBF 106. Douar rouez, tr. «terre ameublie.»

    (2) Douar yen : terre froide.

    (1732) GReg 917a. Terre froide, tr. «Doüar yen

    (1834) SIM 69. perac e lezit-hu ar parc-hont en douar yen ? ●(1857) CBF 106. Douar ien, tr. «terre froide.» ●(1869) FHB 243/270a. evel m'en deuz kalz douar ien.

    (1847) MDM 303. an douarou-ïen ha dic'hounid-se.

    (3) Pezh douar : pièce de terre.

    (1889) ISV 164. nemet prajeier ha lanneier, hag eur pez douar gounit bennag.

    (4) Sol.

    (1844) DMB 4. En doar zou glas hag er gùé zo bleuhus !, tr. « Le terre est verte, les arbres se couvrent de fleurs ! »

    B. –où

    (1) Pièce de terre.

    (1862) JKS 214. eunn douar fraost ha difrouez.

    (1920) AMJV 77. da derri eno eun douar gouez, var 'n hed dek leo.

    (2) Espèce de terre.

    (1911) BUAZperrot 841. N'eus douar ebed, n'eus forz peger fall e vefe, ha ne c'hellfet ket lakât da zougen frouez gant poan hag amzer. ●(1967) BAHE 52/15. en douaroù gagn e-lec'h ma n'heller ket gonit trevadoù.

    (3) [au plur. avec valeur de sing.] douaroù plur. douareier : pièce de terre.

    (1913) AVIE 103. un trézol kuhet én un doareu. ●(1925) IZID 15. En doareu hag e oé / De arat, kent en noz, chetu ean / (…) rn un taul, aret ha kampennet. ●(1934) BRUS 279. Une vaste étendue cultivée, tr. «un doareu –iér.» ●(1938) DIHU 324/102. en doareuiér-sé hag e zou bet rueit get goed kement a Vreihiz kalonek doh em-iverein étrézé. ●(1941) DIHU 360/275. Kerlancheu e zo un doareu étré el Lann-Vras ha doar er Ronvu. ●(1941) DIHU 362/315. En un dremen én un doareu, é huélamb ur soudard é labourat doar.

    (4) Douar glas : terre schisteuse.

    (1970) LIMO 05 décembre. Doar glas, tr. «terre schisteuse.»

    C. (droit) Kemer war zouar =

    (1942) SAV 23/65. Eun den all diwar ar maez a oa o klask arc'hant da bresta war leve, met ne oa ket evit o c'hemerout war zouar, peogwir n'en devoa tamm font ebet.

    IV.

    (1) Terme qui sert à renforcer une négation. Kammed douar ebet : aucun pas.

    (1929) KANNgwital 316/264. Eur c'hrouadur mac'hagnet, ha n'en deus great kammet douar ebet c'hoaz, en em lak da vale en eun taol kount.

    (2) Kozh-douar : très vieux.

    (1907) PERS 257. Ar c'homt de St C., koz douar dija.

    V.

    (1) Mont ... war an douar // Mont war an douar noazh // En em gavout war an douar noazh // Bezañ lakaet war an douar noazh // Bout lakaet da gousket ar an douar // Bezañ lakaet da azezañ war an douar noazh : être ruiné. Cf. FHAB 1928/97 : o velout e oa dilezet e-unan penn war an douar-noaz, 1928/99 : va unan emaon war an douar noaz. Cf. Bout lakaet da gousket àr an douar. Bout lakaet da gousket àr ar plouz. Bezañ lakaet war ar c'holo.

    (1790) MG 22 (G) I. Marion. Ur hoh avar, péhani en dès gùerhét ol hun treu eid aqùittein er péh e zelièmb dehou, hac en dès laqueit mem bugalé ha mé de gousquèt ar en doar. ●128. hac eit recompance, goudé marhue ou zad, ind ou dès me laqueit de gousquet ar en doar.

    (1874) FHB 505/277a (L) G. Morvan. Taolet e voue er meaz euz he di, hag en em gavaz evelse var an douar noaz. ●(1889) ISV 417 (L) G. Morvan. Kemeret a rejont caz outhi, hag e voue condaonet da velet guerza he zi hag he zamic douar evit paea he dle, ha goudeze da vont gant he map eleac'h ma carje, da lavaret eo, var an douar noaz. ●(18--) SAQ I 393 (L) J. Quéré. Respount unan hag oa lakeat var an douar noaz : «Guelloc'h eo ganhen beza e m'roched eget e roched ar bourreo...

    (1907) FHAB Here 240 (L) F. Cardinal. Tremen pemp mill famill a zo lakeat var an douar noaz. ●(1928) FHAB Gwengolo 347-348 (L) Y.-V. Perrot. En taol-man ez peus va laket war an douar noas. ●(1929) FHAB Mezheven 229 (L) Y.-V. Perrot. Kaer a voe klask goudeze ne voe ket gellet kaout al laeron. Yann Derrien a oa laket war an douar noaz. ●(1931) VALL 524. Mis sur la paille, tr. F. Vallée «lakaet war an (douar) noaz.» ●(1932) ALMA 141. Ar paour keas tammik aotrou, lakeat da azeza var an douar noaz, en doa eur mab, e hano Yann, oajet a drivac'h vloaz d'ar mare ma kontan histor e dad. ●(1932) FHAB Ebrel 134 Y. U.. Ma sarront, setu i taolet war an douar noaz. ●(1957) BRUD 3/45 P.-J. Helias. Ha re ger an amzer da veza kollet. Ma rankfem selaou ouz ar baotred, ez afe ar stal ganeom war an douar abarz pell. ●(1981) ANTR 103 (L) *Tad Medar. Da fin ar bloaz eh en em gavi war an douar noaz.

    (2) Teuler war an douar noazh : ruiner. Cf. kas an den d'ar bern.

    (1922) IATA 9 *Alan Yann. Va Doue ! va Doue ! e maon rivinet ! var an douar-noaz... ●3O. Evelato, Goulc'han, lakât ken teo-ze an amann var da vara ! Ne peus koustians ebed. Dont a ri a benn da deuler ac'hanon var an douar-noaz.

    (3) Kozh evel an douar : très vieux.

    (1869) FHB 247/197b (L) Goulc'hen Morvan. Hogen ar pez a leveront a zo coz evel an douar. ●(1870) KTB.ms 15 p 150 (T). un denig bihan, koz evel ann douar. ●(1870) MBR 144 (L) A. Troude. Eur c'hrac'hik koz-koz evel ann douar.

    (1907) RNDL 33 (G) Y.-B. Kalloc'h. Ken koh èl en Douar e oé me fried, tr. «Mon épouse était vieille comme la terre.» ●(1913) DIHU 95/260 (G) *Bleiz Kamorzh. Ur voéz koh èl en doar. ●(1925) BILZ 153 (T) F. al Lay. Met eviti, koz-douar e oa ar marc'heg. ●(1935) ANTO 62 (T) *Paotr Juluen. Ar vaouez-man, koz evel an douar ha chomet intanvez... ●155. Eur c'helenner koz-koz-koz, koz evel an douar. ●(1955) STBJ 25 (K) Y. ar Gow. ar ouenn gos-douar-se. ●(1961) LLMM 86/153 (T) *Jarl Priel. Ur c'hlañvour koshoc'h eget an douar. ●(1962) GERV 124 (K) Y. ar Gow. Eun den koz-douar e oa, torret e gein gant e oad vras. ●(1970) BHAF 179 (T) E. ar Barzhig. Freminville a lavare penaoz e oa eun templ galianeg pe romaneg, koz-koz, ken koz hag an douar war vete nebeud.

    (4) Kaout liv an douar : être à l’agonie.

    (1849) LLB 248 (G) J. Gwilhom. Ha n'en des ar nehi meid el liw ag en doar.

    (5) Dont war an douar : naître.

    (193?) FHAB Meurzh 74 (L) M.-A. Abgrall. Pa vez eur bugelig war nez dont, war an douar, ar vugaligou all a vez kaset pe da di an amezeien, pe da c'hoari.

    (6) Sot ken e tro an douar dindanañ : être très fou.

    (1912) MELU XI 401. Zod e, ken a dro 'n douar dindanan, tr. E. Ernault «Il est si fou, que la terre tourne sous lui.»

    (7) Bezañ re izel an douar evit ub. : être parresseux.

    (18--) MIL.ms (d’après MELU XI 401). Izel eo an douar, ou Iazel eo an douar hirio, Paol, tr. E. Ernault «La terre est trop basse (aujourd'hui, Paul); vous la trouvez trop basse, vous êtes parresseux.».

    (1935) ANTO 149 (T) *Paotr Juluen. Tud na chomont ket da drei ar vein da sec'ha pe da sellout ouzh an oabl o tremen, tud na vez ket kammed re izel an douar evito.

    (8) Reiñ douar da ub. : faire tomber, glisser qqun.

    (1906) KPSA 146 (L) T. Pilven. Evel daou zen a grogfe an eil e kabiez egile, da c'houzout piou ar c'hrenva ha piou a roio douar d'egile. ●(1913) FHAB Ebrel 125 *Le Paysan. Mez me a c'hellas rei douar d'ezan, a grogas en e zivesker, a stlejaz anezan beteg eur ster a oa eno, hag a stlapaz anezan en dour.

    (9) Cheñch douar da ub. : renverser qqun.

    (1924) NFLO. Renverser. r[enverser] mon homme, tr. Loeiz ar Floc'h «chench douar d'am den

    (10) Bezañ staget ouzh e draoù evel an touseg ouzh an douar : voir touseg.

    (11) Toullañ d'an douar : voir toullañ.

    (12) Gouzout pe benn eus ar vazh da lakaat en douar : voir bazh.

    (13) Na vezañ deuet holl ar Spered Santel war an douar gant ub. : voir Spered-Santel.

    (14) Lakaat e fri war an douar : voir fri.

    (15) Ober e dreuz war an douar : voir treuz.

    (16) Muzulañ douar : voir korf.

  • Douar
    Douar

    voir douar I.

  • douar-beuzel
    douar-beuzel

    m. Combustible fait de bouse et de terre.

    (1988) TIEZ II 203. Les bouses, et le crottin pour ceux qui disposent d'un cheval, sont soigneusement recueillis pendant l'hiver et accumulés en tas séparés du fumier. Au début de la belle saison, ils sont étalés, arrosés et malaxés de manière à fournir une pâte homogène (douar-beuzel). (…) Dans le Cap-Sizun le douar-beuzel est ensuite chargé sur une charrette et porté en un lieu approprié : an tirienn ; il est réparti en petits tas qui sont roulés dans la balle d'avoine.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...