Devri

Recherche 'mar...' : 412 mots trouvés

Page 8 : de martiran (351) à marzel (400) :
  • martirañ
    martirañ

    voir martiriñ

  • martirez
    martirez

    f. –ed Martyre.

    (1499) Ca 133a. Martires. gallice martire. ●(1557) B I 496. eguit ma guir ez eu hir martires rac maz ten fres (variante : tenfres) proces an heresy, tr. «et pour ma cause, elle souffre un long martyre ; car on la met en jugement pour sa foi.»

  • martiriñ / martirañ
    martiriñ / martirañ

    v. tr. d. Martyriser.

    (1557) B I 526. Ha neb heb guir diguir az martiro, tr. «et celui qui te martyrisera cruellement et sans droit.» ●573. Ret eu diguir he martiraff, tr. «il faut la martyriser sans pitié.»

    (c.1680) NG 1511. euit e vartirou. ●(1744) L'Arm 232b. Martiriser, tr. «Martirein.. rétt

    (c.1825-1830) AJC 519. evid ma martiran. ●(1887) LZBg 45et blezad-3e lodenn 146. 42 e zou marv martyret dré ou grèd nerhus.

    (1906) DIHU 10/172. Martirein elsé ur heh lon.

  • martirizañ
    martirizañ

    v. tr. d. Martyriser.

    (1659) SCger 77a. Martyriser, tr. «Martyrisa

  • martolod
    martolod

    m. –ed

    I. (en plt de qqn)

    (1) Matelot.

    (1659) SCger 158b. martolot, tr. «compagnon.» ●(1732) GReg 607b. Matelot, tr. «martolod. p. martoloded

    (1838) CGK 3. Mortolod, escop, devezour. ●(1849) LLB 1618. dastum marteloded. ●(1877) EKG I 142. Ar martolod koz (...) en doa guelet meur a dra iskiz. ●(1878) EKG II 190. martoloded Porspoder. ●310. ar bek-douar-ze a zo leun a vartoloded.

    (1911) BUAZperrot 503. mortoloded var ar mor e kounnar. ●(1934) BRUS 270. Un matelot, tr. «ur martelod –ed

    (2) Martolod-lec'hid : pêcheur de la côte de la rade de Brest.

    (1957) ADBr lxiv 4/469. (An Ospital-Kammfroud) Lèhid : n. m. (...) A donné naissance aux deux synonymes lèhider (plur. : ien) et martolod-lèhid (plur. martoloded-lèhid) qui servent à désigner un pêcheur de la côte (surtout dans la rade de Brest). ●(2000) PCRMM 33. (Plougastell-Daoulaz) Ainsi la locution péjorative et discriminatoire de martoloded lec'hid donnée à la classe ou au groupe des marins-pêcheurs par les paysans appelés chulod ou très souvent bleo hir («cheveux longs»), ces paysans étant souvent possesseurs de biens mais aussi d'assise sociale dans la commune.

    (3) Martolod-servij : marin de la Marine Nationale.

    (1957) ADBr lxiv 4/469. (An Ospital-Kammfroud) À ces deux noms teintés de nuance péjorative s'oppose celui de martolod-servij (marin de la Marine Nationale) auquel s'attache beaucoup plus de considération.

    (4) Tamm bara martolod : gros morceau de pain.

    (1958) ADBr lxv 4/535. (An Ospital-Kammfroud) un gros morceau de pain se dit aussi : Eun tamm bara martolod.

    (5) Yann Vartolod : personnification des matelots.

    (1954) VAZA 110. Yann Vartolod. ●(1978) LLMM 188/180. e Yann vartolod.

    (6) Compagnon. cf. martaot

    (1659) SCger 28b. compagnon, tr. «martolot, p. det

    (7) Kas kizhier bihan d’ober martoloded : noyer des chats nouveaux-nés.

    (1969) BAHE 62/25. Emil en devoa ur geriadur dezhañ e-unan. Evel ma lavar ar C'hallaoued : «des à-peu-près» 'veze alies gantañ, war an tapiz, ha me am beze plijadur gant al lerbaj fentus-se : ar c'hleier oa «bollingoù» dezhañ, ar c'hemener 'oa ar «c'hi melen» ; beuziñ kizhier bihan 'oa kas anezho d'ober martoloded. Ha me 'oar !

    II. plais. Morceaux de pain qui surnagent dans la soupe.

    (1896) GMB 425. Le pl[uriel] martolodet se dit en pet[it] Trég[uier] de quelques morceaux de pain qui surnagent dans la soupe (rari nantes).

  • marv .1
    marv .1

    adj.

    I. Attr./Épith.

    A. Mort.

    (1530) Pm 228. Pan vezo da quic maru myc yen, tr. «Quand ta chair sera tout à fait morte et froide.» ●(1575) M 1778. Da barnn re maru ha beu, hep deceu ezeu preux, tr. «Pour juger morts et vivants, sans faute, il est qualifié.» ●(1633) Nom 199b. Stygius : cercueil, biere : vn archet, vnan pe en hiny ez douguer an dut maru dan douar.

    (1849) LLB 1544. hag é koeh marw mik ar en trezeu.

    B.

    (1) Immobile.

    (1905) FHAB Mae/Mezheven 96. E kreiz etre an daou dam koat (...) ez eus c'hoaz unan all (...) zo he hano an eskob ha n'eo ket maro en he blas.

    (2) (météorologie) Lourd.

    (1962) TDBP II 18. Amzer varo a ra, tr. «il fait un temps lourd.»

    (3) Noz varv : pleine nuit.

    (1879) ERNsup 162. noz marv, pleine nuit, Gommenec'h, Trév[érec].

    (4) (Eau) croupie.

    (1907) VBFV.fb 33a. eau croupie, tr. «deur marù ou charted.»

    (5) (en plt du sable, des rochers) Qui n'est pas recouvert par le flux.

    (1732) GReg 835b. Sable sec, & mouvant près de côtes de la mer, tr. «Træz maro

    (1876) TDE.BF 44b. Treaz beo se dit du sable que la mer couvre à chaque marée, par opposition à treaz-maro. ●430b. Treaz maro, tr. «sable que la mer ne recouvre jamais.»

    (1934) FHAB Mezheven 228. ar baotred yaouank a denn bouchadou gwriziou geot hir eus an trêz maro. ●(1936) CDFi 11 janvier. en e-c'hourvez war an treaz-maro. ●(1978) BZNZ 77. (Lilia-Plougernev) En enez vihan yañ, en tu dac'h an avel viz, a doa kerreg marv neuze.

    (6) (domaine maritime) Mor marv : morte-eau.

    (1979) VSDZ 27. (Douarnenez) gant ar mor marv, tr. (p. 196) «à la morte-eau.»

    (7) Éteint.

    (1633) Nom 165a. Titio : tison de feu esteint : quef tan maru.

    (1856) VNA 102. Le feu est éteint, et la chandelle sera aussi éteinte bientôt, tr. «Marhue-é en tan, hac er goleu e voue hué marhue imbér.»

    II. Adv. intens.

    (1) Complètement, très.

    (1860) BAL 155. seized maro e izili. ●220. Inoued maro e tleit beza. ●(1880) SAB 153. Nec'hed maro an ebestel.

    (2) Skuizh-marv : très fatigué, mort de fatigue.

    (1877) FHB (3e série) 4/34b. skuiz maro ha broustet ho c'horf.

    (1925) FHAB Du 429. deut d'ar ger, skuiz-maro, glebiet hag anouedet.

  • marv .2
    marv .2

    m.

    I.

    A.

    (1) Mort (phénomène).

    ●(14--) Ab inscription. An materi a studiaff, pe prederaf a cafaf garu / Goude hon holl fet en bet man, divez peb vnan eu an maru. « Le sujet que j'étudie, quand je le médite, je le trouve dur : / Après toute notre carrière en ce monde, la fin de chacun est la mort. » ●(1499) Ca 133a. Maru. g. la mort. ●(1530) Pm 179. ne maruhe quet / A maru dicoffes, tr. «il ne mourrait pas / De mort sans confession.»

    (c.1680) NG 665. gouzan ar marf.

    (1849) LLB 613. marw hur Roué.

    (2) Lakaat d'ar marv : mettre à mort.

    (1456) Credo 8-10. Hac agouz avas passion dedan pilat / crucifiet dan marue quenbuan voe / laquet ha goudese sepeliet, tr. «Et a souffert (la) passion, / crucifié sous Pilate ; / aussitôt il fut mis à mort / et ensuite enseveli.» ●(1576) Cath f° 12 r° 11-13. onestãt dre da art magic ez vehe great laqueat an rouanes dã marou euitce.

    (1659) SCger 81b. faire mourir, tr. «laquat dar maro.» ●(c.1680) NG 1506. De lecat Doué der maruë.

    (3) Marv-gwenn : la mort par le froid.

    (1966) BAHE 50/37. Aon avat a grog ennañ, aon rak ar marv-gwenn.

    (4) Tapout e varv : mourir.

    (1915) HBPR 242. Le Goff (...) a dapas e varo deuz ar gouliou en doa paket oc'h en em zifenn.

    (5) Taol ar marv : coup mortel, funeste.

    (1868) KMM 94. rei deza taol ar maro. ●(1889) ISV 234. ne c'hortozent mui nemet taol ar maro.

    (1900) MSJO 147. a rofe dezhan taol ar maro. ●(1911) BUAZperrot 134. nemed o skei ganto taol ar maro. ●(1912) MMPM 64-65. ha pa ho kwelfen, Aotrou, o reï din taol ar maro, ne baouezfen ket da lakât va fizianz ennoc'h. ●(1934) FHAB C'hwevrer 54. ha buan e reseo ive taol ar maro.

    (6) Dont ar marv da ub. : mourir.

    (1891) MAA 80. ne vankaz ket, pa deuaz ar maro dizi, da bedi kalounek eviti.

    (1900) MSJO 126. Ar Spered-Santel en doa respontet ous he beden ne deuche ket ar maro dezhan araog beza guelet Jesus-Christ. ●(1921) PGAZ 52. hag a-bred e teuaz ar maro d'ezho.

    (7) Ober ar marv bihan : faire semblant d'être mort.

    (1909) HBAL 8. Evit anaout santimanchou he nizien en he genver e sonjas ober ar maro bian. ●(1936) TKAL I 12. Alanig a yeas ganeoc'h, a c'hourvezas e-kreiz an hent hag a reas ar maro bihan. ●48. Ma ne ran ket ar maro bihan e vo roet din ar maro bras.

    (8) War ar marv : sur la mort (= au moment où l'on meurt, à l'heure de la mort).

    (1860) BAL 107. dreist-oll var or maro. ●(1864) SMM 44. setu ar pez a vel ar pec'her var he varo. ●(1866) SEV 61. pa vez war he varo. ●(1877) EKG I 192. Jesus ha Mari, var va maro va zikourit !!! ●(1890) MOA 125a-b. Assister à la mort de q. q., tr. «beza var maro u. b.»

    (1919) LZBt Du 11. badeza ra ane war ar maro.

    B. par ext.

    (1) Enterrements.

    (1860) BAL 52. Evel m'eo bet scrived va ano var gaïer ar badiziantou, var gaïer ar beo, e vezo scrived ive var ini ar maro.

    (1909) FHAB Here 301. Hirio ema ar vrezel ruz etre ar maro hag ar beo, hag ar beo a zeblant kaout an treac'h. ●(1915) HBPR 74. Ne vije galvet, morse, nag evit ar beo nag evit ar maro.

    (2) La mort personnifiée.

    (1902) PIGO I 116. kelennadurez hon breur, ar Maro.

    II.

    (1) (plur. –où, –ioù) Mort, décès, perte.

    (1790) MG 272. mar a uéh dré varhueu soubitt.

    (1857) HTB 228. dre varvou kriz. ●(1890) BSS 20. scoet gant eur maro trum.

    (1909) FHB Gouere 202. ar marvou chatal. ●(1919) MVRO 13/1a. Ar marviou a ya war greski bemdez dreist-holl emesk ar vugale.

    (2) (plur. –ed) Homme mort.

    (1790) MG 311. resuscitein ur marhue. ●(1792) HS 263. deit ouent de gonsolein houerrézèt er marhüe.

    (1923) DIHU 149/360. Ur marù e za ér méz ag en toul digoret.

    ►[empl. sans art.]

    (1922) FHAB Ebrel 108. Morse n'em eus krenet rak beo na rak maro.

    (3) Kaier ar marv : registre des décès.

    (1860) BAL 52. Evel m'eo bet scrived va ano var gaïer ar badiziantou, var gaïer ar beo, e vezo scrived ive var ini ar maro.

    III.

    (1) Trist evel ar marv : très triste.

    (1874) FHB 511/324b (L) G. Morvan. Bez'e devoa eur genet dispar, trist oa avad evel ar maro.

    (1900) ANDP 24 (T) E. ar Moal. Mez hi, ken laouen a-rôg, a zeuaz trist evel ar maro. ●(1907) AVKA 152 (T) Biler-Azenor. Ha koulskoude trist maro e vijent ganthe.

    (2) (Disliv, glas) evel ar marv : très pâle.

    (1913) BOBL 421/1 (L) L. ar Floc'h. Sempl e oa ar vamm iaouank, gwenn evel eur goarenn, disliv evel ar maro. ●(1955) VBRU 90 (T) *Jarl Priel. Ha hi ken glas hag ar marv.

    (3) Sioul evel ar marv : très silencieux.

    (1908) PIGO ii 115 (T) E. ar Moal. Den na ranne eur gir war hent ar jandarmed : an trouz a oa tavet, sioul an holl evel ar maro. ●(1981) ANTR 41 (L) *Tad Medar. Sioul-maro e chomas an ilizad tud.

    (4) Treut evel ar marv : très maigre.

    (1911) RIBR 164 (L) K. ar Prat. Eur pennad goude, en em gavas gantan eun den treut, treut maro, n'en doa nemet an eskern hag ar c'hroc'hen.

    (5) Na vezañ marv mil den : il n’y a rien de grave.

    (1935) BREI 389/4c (T). N'eo ket eur marv-mil-den dioueret eun dra bennak evelse. ●(1942) VALLsup 4. Ce n'est pas une affaire si importante que cela ! tr. F. Vallée «N'eo ket eur marv mil-dén (de faire ober) !» ●12. À qqn qui se récrie sur la dépense en argent on répond : ze n'eo ket marv mil dén ! ●(1947) YNVL $$$ (Ki) Y. Drezen. N'eo ket marv mil den...

    (6) Ober ar marv bihan : faire le mort.

    (1909) FHAB Eost 231 (L). hen asbueza goude ar maro bihan great ganti. ●(1911) RIBR 136 (L) K. ar Prat. Gourvez a eure war lez an hent bras, en eur ober ar maro bihan. ●(1931) VALL 291. Faire le mort, tr. F. Vallée «ober e varo bihan.» ●(1933) ALBR 31 (T). Welet ket aze, emezan; n'az tevoa ket lazet anezan ! Nen doa graet nemet ober ar «marv bihan». ●(1936) TKAL II 18. Al louarn, avat, a zo chomet e-kichen tosenn Sant Mikael, d'ober maro bihan war lez an hentou evit tizout al loened dizrouk ha rei d'ezo ar maro bras. ●(1970) BHAF 289 (T) E. ar Barzhig. Ha koulskoude e vefe propoh din mond d'an iliz e-leh chom d'ober ar maro bihan em zoull.

    (7) Bezañ marv e amezeg : voir amezeg.

  • marv-heol
    marv-heol

    m. (astronomie) Éclipse de soleil.

    (1934) BRUS 180. Une éclipse de soleil, tr. «ur marù-héol

  • marv-loar
    marv-loar

    m. (astronomie) Éclipse de lune.

    (1934) BRUS 180. Une éclipse de lune, tr. «ur marù-loér

  • marvadenn
    marvadenn

    f. –ed Personne apathique, sans énergie, mollasson.

    (1869) FHB 242/263b. chom eb ober netra, beza evel eur mean er vogher, evel eur varvadenn.

    (1931) VALL 258. une pers. engourdie, sans énergie, tr. «marvadenn C[ornouaille].»

  • marvailh .1
    marvailh .1

    adv.

    (1) Merveilleusement.

    (1575) M 1657-1658. Hac an diaoul (…) / maruaill apparaillet, tr. «Et le diable (…) / merveilleusement préparé.»

    (2) Terriblement.

    (1557) B I 28. Me a ray maruaill debraillet / Fez Iesu Crist he ministret, tr. «Je rendrai terriblement effrontés les ministres de la foi de Jésus-Christ.»

  • marvailh .2
    marvailh .2

    m., adj. & interj. –où

    I. M.

    (1) Conversation.

    (1954) BISO.llmm 40. e teuas muioc’h a varvailh gant an dud. ●(1959) BRUD 7/17. Nebeud a varvailh a oa ganeom.

    (2) Ober ur marvailh : bavarder.

    (1921) KANNgwital 229/333. evit berrât an amzer hag ober eur marvail bennag.

    ►[au plur. après un art. ind.] Ur marvailhoù : des barvadages.

    (1870) MBR 144. eur jolori hag eur marvaillou gant-ho.

    (3) Ce qui se passe, ce qu'il y a à voir.

    (1727) HB 302. na caquetal, na sellet ouz ar marvaillou.

    (1870) FHB 262/4b. azeza var eur banc evit kemer an ear hag evit guelet ar marvaillou.

    (1955) STBJ 20. da c'henaouegi dirak ar marvailhou war al leurgêr vras. ●(1956) BLBR 91/15. Va mamm-goz he-deus tremenet eleiz a vloaveziou eurus, en he frenestr, o sellet ouz ar marvailhou.

    (4) Chose étonnante, merveille.

    (14--) Jer A.117(b). Evytaff, a m’hevel, marvayll eu e guelet, tr. « Quant à lui, il me semble, c’est merveille de le voir » ●(1499) Ca 133a. Maruaill. g. merueille. ●Marz et maruail tout vng ibi vide. ●(1575) M 630. Ho calon gant maruail, ha debaill à fraillo, tr. «Leur cœur se fendra de surprise et d'effroi.»

    (1910) MBJL 26. e welas e daou vignon eur marvailh all.

    (5) Conte.

    (1659) SCger 30a. conte ou fable, tr. «maruaill.» ●158b. maruaill, tr. «conte, venterie.» ●(1732) GReg 202b. Conte, recit plaisant, recit fabuleux, tr. «marvailh. p. marvailhou

    (1870) MBR vi. Ne glaskomp ket gouzout ama euz a be vro e c'hell beza ginidik marvaillou Breiz-Izel. ●(1878) EKG II 312. ur marvaill brao. ●(1889) ISV 341. lacat anezhan da zistaga eur marvail bennak.

    (1902) PIGO I 23. eur marvailh kaer mar zo. ●120. sethu unan ane hag o kregi da da gonta eur marvailh evit kavout berroc'h an amzer.

    (6) Ober marvailh : faire esclandre.

    (18--) SBI I 228. Otro, ho tad a raïo marvail, tr. «Messire, votre père fera esclandre.»

    II. Attr.

    (1) Bezañ marvailh : s'étonner grandement.

    (1766) MM 680. me so marvail, tr. «Moi, je m'étonne.» ●1427. a me so marvaill, tr. «Et je reste stupéfait.»

    (2) Nend eo ket marvailh : ce n'est pas étonnant

    (1612) Cnf 2a. A hane nen deo quet maruaill (...) ma couez an eil hac eguile à nezo, en dampnation eternel.

    III. Interj. =

    (1866) FHB 63/88b. – Asa ! c'hui so droug livet avad ! / – Marvailh ! emezhan, na venn. Eiz dez so n'em eus kemeret netra.

  • marvailhadeg
    marvailhadeg

    f. –où Conversation.

    (1943) VKST Genver-C'hwevrer 208. Echu ar c'han, tamm ha tamm e teuas adarre marvailhadeg ha c'hoarzadeg e-touez ar yaouankizou.

  • marvailhadenn
    marvailhadenn

    f. –où

    (1) Conversation.

    (1847) MDM 76. aichui marvailladen ar mintin-man. ●(1869) SAG 128. em c'henta marvailladen.

    (1909) FHAB Kerzu 363. n'ho peuz ket ankounac'heat hor marvailladen diveza. ●(1949) KROB 12/13. Mikêl a gloz ar varvailhadenn war ar poent-se.

    (2) Ober ur varvailhadenn : faire un brin de conversation, de causette.

    (1922) FHAB Mae 136. ober eur varvailhadenn gantan. ●(1935) TRAG 67. ober eur varvailhadenn gant ar mestr-skol kristen.

  • marvailhañ
    marvailhañ

    v. intr. S'émerveiller.

    (1732) GReg 13a. Admirer, s'émerveiller, tr. «marvailhaf. pr. et

  • marvailhat / marvailhañ / marvailhiñ
    marvailhat / marvailhañ / marvailhiñ

    v.

    I. V. intr.

    (1) Bavarder.

    (1659) SCger 67b. iaser, tr. «maruailla.» ●(1732) GReg 73b. Babiller, parler sans cesse & de bagatelles, tr. «Van[netois] marvailheiñ

    (1847) MDM 127. mac'h helfe ar-re goz-man azeza, en em domma, ha marvaillad en ho eaz. ●(1867) GBI I 266. Ha ma derc'hell eno 'n toullad da varvallet, tr. «Et de me garder là quelque temps pour me conter fleurettes...»

    (1935) TRAG 74. an daou skolaer a chome da varvailhat.

    (2) Hâbler.

    (c.1718) CHal.ms ii. habler, tr. «him vantein, laret gueu, maruaillein

    (1876) TDE.BF 444a. Marvaillat, v. n., tr. «raconter des histoires, hâbler, parler beaucoup.»

    II. V. tr. d. Émerveiller.

    (1499) Ca 133a. g. merueiller. b. maruaillaff.

    III. V. pron. réfl. En em varvailhat : s'émerveiller.

    (1576) Cath 6. da hem maruaillaff a grez en bras, tr. «Tu t'émerveilles grandement.» ●7. da hem maruaill oar an ornamentou an eff, tr. «émerveille-toi des ornements du ciel.» ●8. hac e nem maruaille ez bras oar an prudancç han quenet anezy, tr. «et il s'émerveillait grandement de sa sagesse et de ses charmes.»

  • marvailher
    marvailher

    m. –ion

    (1) Conteur.

    (1659) SCger 30b. conteur diseur de conte, tr. «maruailler.» ●158b. maruailler, tr. «faiseur de conte.» ●(1732) GReg 203b. Conteur, qui conte des plaisanteries, tr. «marvailher. p. yen. Van[netois] Marvailhour. p. marvailheryon

    (1847) MDM 2. eur marvailler all desketoc'h. ●(1867) MGK 1. Eur marvailler brudet. ●(1870) MBR viii. Piou ar re-ze a zo hano anezho gant marvaillerien Breiz ?

    (1902) PIGO I ix. Pipi a oa eur marvailher kaer. ●(1909) NOAR i. Ar marvailher, peurliesa, a veze an tad koz eus an ti.

    (2) Bavard.

    (1659) SCger 11b. babillard, tr. «maruailler.» ●(c.1718) CHal.ms i. abbatteur, uoila un grand abbatteur de bois, tr. «Chetu un deen a lar helleih, ur marueillour, ul langagér bras.» ●babillard, tr. «langager bras, marueillour, marueiller.» ●causeur, tr. «langageour, marueillour

    (1943) FATI 64. glabouserez ar varvailherien c'houllo.

    (3) Hâbleur.

    (c.1718) CHal.ms ii. hableur, tr. «hablennour, Langager bras, maruaillour

    (4) plais. Menteur.

    (1919) DBFVsup 3b. armenér, armelér, m., tr. «miroir ; glace. – Ailleurs, miloér et plaisamment marveillour, menteur.»

  • marvailher-baleer
    marvailher-baleer

    m. Barde errant.

    (1909) NOAR i. N'ho peus ket a zonj (…) eus ar varvailherien-valeerien-ze, a rede gwechall henchou hor bro.

  • marvailhet
    marvailhet

    adj. Émerveillé.

    (14--) N 750. Me so maruaillet credet sur, tr. «Je suis émerveillé, croyez-le bien.» ●(1557) B I 361. Me so dibaraill maruaillet, tr. «Je suis dans un étonnement sans pareil.»

    (1728) Resurrection 2335. Mason maruaillet bras o songeal andra se.

  • marvailhus
    marvailhus

    adj. Merveilleux.

    (1499) Ca 133a. merueillable. b. maruaillus. ●(1621) Mc 63. an effetou merueillus an S. sacramant se.

    (1838) OVD 224. un doustér marveillus.

  • marvaj
    marvaj

    m. Obsèques.

    (1732) GReg 666b-667a. Obseques, tr. «alias marffaich. marvaich

  • marvamzer
    marvamzer

    m. Automne, morte-saison.

    (1879) ERNsup 162. maro-amzer, automne (morte-saison), Go[ello] et Trég[uier].

    (1931) VALL 48b. Automne, tr. «maro-amzer T[régor].»

  • marvañs
    marvañs

    f. Mortalité.

    (1967) LIMO 28 juillet. Maruans a vraz é Pleucadeuc én arben d'ur vosenn eahus. ●(1972) LIMO 09 septembre. En amzér-sé eh oè er hlenued-sèh abeg de hilèh a varuans. ●(1988) GUIL II M 16. Mortalité, tr. «merùans, marùans

  • marvasenn
    marvasenn

    f. Personne sans énergie, mollasson.

    (1913) NECH 15. Digor prim, marvasen. ●(1931) VALL 258a. une pers. engourdie, sans énergie, tr. «marwasenn T[régor].» ●(1970) BHAF 95. n'helle ket chom pelloh d'ober e varwasenn. ●385. Eur varwasenn (paotr pe blah) : unan didalvoud ne gas ket eul labour gwall vuan war-raog eur Jañ-Mari-Doustadig (goustadig) eul «lochore», evel ma vez lavaret e Plañiel. ●(1974) TDBP III 209. Hag he merc’h ive a zo un tamm mat a varvasenn, tr. « et sa fille aussi est une grande engourdie (une endormie, une femme sans énergie) »

  • marvasenniñ
    marvasenniñ

    v. intr. S'avachir.

    (1931) VALL 49b. Avachir (S'), tr. «marwasenni T[regor].»

  • marvel
    marvel

    adj. & adv.

    I. Attr./Épith.

    (1) Mortel, destiné à mourir.

    (1499) Ca 133a. Maruel. g. mortel. ●141b. Mortifiaff in maruel vide. ●(1575) M 84. Penaux han cuff han garu, á deu da bout maruel, tr. «Que les doux et les durs sont mortels.»

    (1659) SCger 158b. maruel, tr. «mortel.»

    (1850) MOY 196. tud marvel. ●(1862) JKS 364. dalc'het enn he gorf marvel.

    (2) Mortel, qui cause la mort, meurtrier.

    (1633) Nom 187a. Bellum internecinum, exitiale, exitosu: guerre mortelle, bataille fort cruelle : bresel maruel, bataill cruel, bras. ●278b. Venenum lethale, mortiferum, acre, præsentaneu: poison mortel : poüesoun maruel.

    (1732) GReg 639b. Mortel, qui cause la mort, tr. «Marvell.» ●727b. Il a reçu une plaie mortelle, tr. «Ur gouly marvel èn deus.» ●(1774) AC 72. eur c'hol goat marvel, tr. «des pertes de sang mortelles.» ●(1792) CAg 3. Hou douster zou marvele.

    (1834) SIM 141. ur poeson marvel. ●(1849) LLB 1665-1666. Goeskeden er gué se (…) / Eid er guérein iouank e zou béhus ha marwel.

    (1906) BOBL 10 novembre 111/3b. Koueaden marvel.

    (3) (religion) Pec'hed marvel : péché mortel.

    (1576) Gk II 94. Pé dré moyen ez guillir euitafu ha trechifu an pechedou maruel ? ●(1612) Cnf 11a. vn pechet maruel bennac.

    (1659) SCger 81a. peché mortel, tr. «pec'het marvel.» ●(c.1680) NG 978. Dre er pihet maruel.

    II. Adv. Mortellement.

    (1576) H 52. hep meurbet dellit an buaneguez a doue ha pechifu maruel, tr. « without deadly sin and greatly deserving God’s wrath. » ●(1612) Cnf 23a. Nep piou penac à coulm an aguilleten, eguit laquat drouc ha malicc entre an priedou, ouzpenn maz pech maruel, ne gall quet bezaff absoluet, ma ne discoulm da quentaff.

  • marvelamant
    marvelamant

    adv. Mortellement.

    (1612) Cnf 10b. ez pech maruelamant. ●24a. Yuez nep à clasq en nos-sé an our gueuten, ha hat raden à pech maruelamant. ●(1621) Mc 50. an heny à pech maruellamant.

    (1659) SCger 81b. mortellement, tr. «marvellamant.» ●158b. maruellamant, tr. «mortellement.» ●(1790) Ismar 13. idan boén à béhein marvelemant.

    (1838) OVD 54. de vennein péhein marvélemant. ●(1879) GDI 70. péhein marhuélemant. ●(1894) BUZmornik 108. offansi Doue marvelamant.

  • marvelen
    marvelen

    adj. Jaunâtre.

    (1931) VALL 70a. Blondasse, tr. «marvelen.» ●(1934) OALD 47/11. lerennou marvelen. ●(1950) KROB 31-32/17. al lern war o api e mesk korzennou an edeier marvelen.

  • marvell
    marvell

    f. Lame. cf. barvenn

    (1944) GWAL 165/318. (Ar Gelveneg) Marvell gg. Marvilli : laonenn ur gontell, un aotenn.

  • marvenn
    marvenn

    f. –où Arbre mort dans une plantation.

    (1934) BRUS 259. Les arbres morts d'une plantation, tr. «er marùenneu

  • marvenn-gig
    marvenn-gig

    f. (pathologie) Gangrène.

    (1744) L'Arm 43b. Cangraïne, tr. «Méruenn quic um laquat tro-ha-tro d'ur hoh gouli.»

    (1934) BRUS 224. La gangrène, tr. «er varùen-gig

  • marvennet
    marvennet

    adj. (Yeux, regard) brouillés par le voile de l'agonie.

    (1942) VALLsup 118b. (Yeux, regards) mourant, tr. «marùennet V[annetais].»

  • marventez
    marventez

    f. –ioù, –où Mort.

    (1906) BOBL 16 juin. kant-hanter-c'hant vloaz goude he marvente evel kear-benn. (d'après GMGE 136). ●(1907) BOBL 20 avril 134/2f. ar marventeou loned. ●(1919) MVRO 1/2d. niver ar marventeziou a zisken buhan.

  • marvez
    marvez

    f. –ed Femme morte.

    (1910) DIHU 58/52. ur hroadur kroget é dorn un dén dal ha diù pé tér moéz hemb kin e helié er varùez. ●(1910) DIHU 65/167. er varùez iouank. ●(1911) ADBr xxvii 424-425. ariù un dén de glah treu aveit chapéliein ur varùéz, tr. «voici venir un homme chercher des objets pour «mettre en chapelle» une défunte.»

  • marvgav
    marvgav

    m. –ioù Caveau.

    (1890) MOA 158b. Caveau de famille, tr. «marv-kav, m.' – mar'-gav (caveau des défunts.»

    (1931) VALL 102b. Caveau, tombe, tr. «marvgao.» ●(1935) DIHU 288/276. Goudé el lideu, éh oè diskennet er horv ér margaù. ●couv. xi. Margaù : kaù er marù (caveau). ●(1937) TBBN 216. margaù, tr. «caveau.»

  • marvidigezh
    marvidigezh

    f. Mort.

    (1943) FHAB Du/Kerzu 366. edo Kolm evit eul lodenn bennak en he marvidigezh.

  • marvilimañ
    marvilimañ

    v. tr. d. =

    (1910) FHAB Here 311. Hogen ar re-man a varvilime atao gwasoc'h-gwaz ar vro.

  • marvleueet
    marvleueet

    adj. (en plt d'une vache) Qui a avorté.

    (1941) FHAB Meurzh/Ebrel 35. (Skrignag) Marvleueet = Eur veoc'h marvleueet, = eur veoc'h hag a zo maro he leue enni : «Diou veoc'h marvleueet am eus er bloaz-man ; eur gwall goll eo, ker ker all ha ma 'z eo ar zaout !»

  • marvlivet
    marvlivet

    adj. Qui a la pâleur de la mort.

    (1924) FHAB Genver 13. an hini varo a deue en o c'hampr, he fenn marvlivet etre he daouarn.

  • marvnad
    marvnad

    m. –où Élégie.

    (1913) PRPR 42. ar pez a lavar Luzel en eun noten euz e varonad var Broux. ●(1914) DFBP 111b. elégie, tr. «Maronad

  • marvor
    marvor

    m. –ioù (domaine maritime) Période de morte-eau.

    (1732) GReg 616b. Morte mer, quand les marées sont petites, tr. «Marvor

    (1876) TDE.BF 444a. Marvor, marv-mor, s. m., tr. «Epoque des basses marées, comme au premier et au dernier quartier de la lune.» ●(1896) GMB 396. marvor zou à Pleubian.

    (1924) BILZbubr 42/975. E-pad ar marvor, en hanv, e teue gantan godelladou holen. ●(1931) VALL 450b. petite marée, morte-eau, tr. «marvor (et darvor T[régor]) m.» ●(1978) BZNZ 23. (Lilia-Plougernev) pa veze marvor, pa veze ar mor en he bihanañ (sic). ●108. Da varvor e reamp gwelloc'h egit da reverdi c'hoazh. ●(1987) GOEM 239. morte-eau de lune croissante, marvor loar a kreski (…) morte-eau de lune décroissante, marvor diskar loar...

  • marvoret
    marvoret

    adj. Échoué jusqu'à la prochaine marée.

    (1931) VALL 237b. Échoué ; jusqu'à la prochaine marée, tr. «marvoret V[annetais].»

  • marvoriñ
    marvoriñ

    v. impers. Être dans la période de morte-eau.

    (1896) GMB 396. marvoriñ e ra à Pontrieux, il y a morte eau.

    (1931) VALL 450b. il y a petite marée, morte-eau, tr. «marvori a ra T[régor].»

  • marvran
    marvran

    voir marc'hvran

  • marvskaon
    marvskaon

    f. Catafalque.

    (1716) PEll.ms 914. Marw-scäon, que l'on prononce plus court Mar-scäon ou Mar-scan, bancs ou treteaux sur les quels on pose les corps morts à l'Eglise en attendant leur inhumation. ●(c.1718) CHal.ms iv. Il est sur les treteaus, tr. «ema ar é varuu' scan

    (1827/29) VSA 981. voar ar varscaon en pad ar servijo. ●(1860) BAL viii. Dirag ar c'horfou maro var varv-scaon. ●(1864) SMM*** 138. he lacat var varv scaon. ●(1867) GBI I 68. Eman ar varw-skanv war ho pe, tr. «Les tréteaux funèbres sont encore sur votre tombe.» ●(1869) FHB 228/146a. Goude he varo e voa ker caer da velet var [ar] varfscaon. ●(1876) BJM 189. Ar c'horf guisket evel ur belec o vont da offereni a chomas daou zervez var ar vascaoun. ●(1878) EKG II 184. el leac'h m'oa eur c'horf maro var ar vaskaon. ●(1879) ERNsup 162. Le breton n'a pas perdu la faculté de former des composés à la manière galloise (le déterminant avant le déterminé) : marw-skaoñ «escabeau de mort» Go[ello], Trév[érec].» ●(1890) MOA 158a. Catafalque, (…) Mar-skaon, m. (…) Le mot mar'-skaon (ou marv-skaon), signifie, à la lettre, le banc de la mort ou du défunt.

    (1904) DBFV 18b. marù-skan, m., tr. «tréteaux funèbres.» ●(1909) KTLR 251. Ar varv-skaon, an archet oa eno. ●(1913) AVIE 120. épad ma vezé ar é varù-skan. ●(1923) FHAB C'hwevrer 63. laket war ar varv-skaon. ●(1925) BUAZ 44. ma sav an den iaouank-se divar ar varv-skaon. 210. He gorf a oue laosket var ar varv-skaon en iliz epad unnek devez. ●(1938) WDAP 2/124. (Pleiben, Gouezeg) Marv-Skaoñ, hano gwregel, Ar gwele (pe an daol) a vez lakaet eur c'horf maro warnañ da c'hortoz beza lakaet er serch pe en arched. Skouer : Gwelet em eus ozac'h an ti all war ar varv-skaoñ. ●(1955) STBJ 177. astennet war ar varvskaoñ. ●(1982) TKRH 29. Ar varvskaoñ a veze graet alies war an daol pe, ma veze re verr, war daou pe dri planken ha daou varc'h-koad. (...) Un dro bepred, 'oa bet pennbouellet ar varvskaoñ a-greiz ma oa daoulinet an dud war blas an ti o paterata, kouezhet ar c'horf marv, an daol, ar bank vihan ma oa warni an div ganto gouloù rousin hag asied an dour benniget beuz ha tout.

  • marvus
    marvus

    adj.

    (1) Mortel, sujet à la mort.

    (1732) GReg 639b. Mortel, elle, sujet à la mort, tr. «marvus.» ●L'ame des brutes est mortelle, tr. «Ene an loëzned a so marvus.» ●Nous sommes tous mortels, tr. «marvus omp-oll.»

    (2) Mortel, qui cause la mort.

    (1938) GWAL 117/7. Kleñved-red ebet ne oa bet ken marvus.

  • marz
    marz

    m. –ioù

    (1) Frontière, marche.

    (1732) GReg 440b. Frontiere, limites de païs, tr. «Marz. p. marzyou.» ●La frontiere de Bretagne, tr. «Marz Breyz.» ●Ville frontiere, tr. «Kær var marz ar rouantélez.» ●602a. Marche, frontiere, limites, tr. «Marz. p. marzyou

    (2) Marge d'une page.

    (1732) GReg 603a. Marge, le blanc au côté d'une page, tr. «Marz. p. marzyou. marz ar bagenn.»

    (1931) VALL 450b. Marge, tr. «marz m. pl. iou

    (3) (histoire) Marz-Breizh : Marche de Bretagne.

    (1732) GReg 440b. Marz Breyz. ar marz eus a Vreyz. ar bord eus a Vreyz.

  • marzañ
    marzañ

    v. tr. d. Marger.

    (1914) DFBP 206a. marger, tr. «Marza.» ●(1931) VALL 450b. Marger, tr. «marza

  • marzek
    marzek

    adj. Marginal.

    (1931) VALL 450b. Marginal, tr. «marzek

  • marzel
    marzel

    adj. Marginal.

    (1914) DFBP 206a. marginal, tr. «Marzel

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...