Recherche 'da...' : 916 mots trouvés
Page 3 : de dalatenn (101) à daleus (150) :- dalatenndalatenn
voir talatenn
- dalbat
- dalbezh / dalbec'hdalbezh / dalbec'h
adv. Toujours.
●(1843) LZBg 1añ blezad-2l lodenn 6. Quasi dalbéh é ma ér guis-cé-é é hra en Eutru Doué. ●(1861) JEI 258. de guemér dalbéh scùir ar Sænt en Eutru-Doué. ●273. guet en hani e zou dalbéh guet-n-emb !
●(1904) DBFV 39b. dalbéh, adv., tr. «toujours.» ●(1905) IMJK 42. Ma ne hellet dichen dalbéh én oh hous unan. ●80. hum seùel dalbéh betag Jézus. ●(1913) AVIE 208. te zou té dalbéh genein. ●233. gout e hren é cheleuet dalbéh doh on. ●(1932) BRTG 75. Tro er vatéh e zo sentein ataù ha dalbéh.
- dalc'h .1dalc'h .1
adj. & prép.
I. Attr.
(1) Bezañ dalc'h an amzer gant ub. =
●(1936) DIHU 301/100. N'é ket dalh en amzér get Uisant alkent, trugèré Doué.
(2) (marine) Accroché au fond (ancre, hameçon), engagé.
●(1944) GWAL 165/314. (Ar Gelveneg) dalc'h eo an eor pa n'eur ket evit e zibradañ a-ziwar ar strad ; «dalc'h eo an eor en ur c'hev», «emañ dalc'h an eor», «dalc'h on», «emaon dalc'h», «dalc'h omp, paotred, halomp (pe «frapomp») war ar chadenn ma teuy ganeomp» (...) En hevelep doare e reer gant dalc'h o komz eus al linenn : «dalc'h eo va linenn».
(3) (pêche) Ferré.
●(1957) BRUD 2/86. Emei dalh ! (...) diou gurzenn a oa dalh.
(4) Pris.
●(1912) RNDL 43. Bout dalh é kraboneu en diaol ! tr. «Etre pris dans les griffes du diable !»
II. Loc. prép.
(1) Dre zalc'h : à force de.
●(1939) RIBA 147. Dre zalh monet é tegoéh doh aodeu er mor bras. ●160. Dré zalh monet é tegoéh doh dor sant Pier.
(2) Bezañ a-zalc'h ouzh : adhérer à.
●(1732) GReg 12a. Adherent, tr. «a zalc'h ouc'h.»
- dalc'h .2dalc'h .2
m. -où, -ezier
I.
(1) Tenue.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'h m., tr. «Tenue.»
(2) (droit) =
●(1942) LANB 21-22. Eun dalc'h a 3 boezellad winiz ha 5 gwenneg leve ar bloaz a ranke paea da Aotrouniez Keroulaz. Betek ar Revolusion eun dalc'h a veze war bep tamm douar ha ti da brofa d'eun aotrouniez bennak.
(3) (droit) Ressort, juridiction d'un juge.
●(1633) Nom 203b. Canon : l'ordinaire, domaine : an ordinal, an douar á depand diouz an dalch pe'n Iuridiction.
●(1732) GReg 296a. District, ressort d'un juge, tr. «Dalc'h. p. dalc'hou.» ●552b. Juridiction, ressort d'une Juridiction, tr. «Dalc'h. p. dalc'hou.» ●814b. Ressort, Juridiction, & son étenduë, tr. «Dalc'hou. p. dalc'hou.» ●(1772) KI 389. nequet e dalch ar roue. ●395. a separ an dalch royal / Diouch hini ar c'hastel.
●(1847) FVR 40. dindan boan da veza kaset d’ar Giana, evit ar re n’ho divije ket great ho diskleriadurez d’ho dalc’h.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'h m., tr. «juridiction.»
(4) Fief.
●(1633) Nom 234b-235a. Prædium clientelare, vel beneficiarium, colonia : fief : fief, dalch.
●(1659) SCger 57a. fief, tr. «dalc'h.»
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'h m., tr. «district, fief.»
(5) Cause.
●(17--) TE 135. petra é hoai en dalh ag e nærh.
(6) Session, séance de travail.
●(1732) GReg 863b. Session, séance des peres d'un Concile, tr. «Dalc'h.» ●915a. Tenuë, parlant d'assemblée generales, tr. «Dalc'h.» ●Pendant la tenuë des Etats de Bretagne, tr. «E pad an dalc'h eus ar stadou a vreyz-Arvoricq.»
●(1909) FHAB C'hwevrer 45. hag e reamp hon dalc'hou en eur c'horn eus ar c'hoat. ●(1927) GERI.Ern 87. dalc'h m., tr. «séance.»
(7) Raison, mesure.
●(1862) JKS 321. ann dilezet he-unan n'en deuz ken dalc'h nemet d'ann drouk ha da draou ann douar.
(8) Bout e dalc'h gant ub. : être dans le pouvoir, la possibilité de qqn (de faire qqc.).
●(1790) MG 21. mæs idan condition ma rehèmb ehue er péh e vou é dalh guenemb. ●23. P'hou pehai groeit er péh e oai é dalh gueneoh, er pénigenneu, en ævreu mat-ce e vehai impléet eit hou profit. ●(17--) VO 3. meid un amzér pehani n'en dai quet é dalh guet t'ai. ●4. Chetu paud a dreu ar béré é hoh én arvar ; rac n'en dint quet é dalh gueneoh. ●103. Er repos e glasquan, e zou é dalh gueneoh.
●(1854) PSA II 66. p'en dé hoah en dra-zé é dalh guet-n-emb. ●(1856) VNA 188. il me demande des choses qu'il ne dépend pas de moi de lui céder, tr. «ean e oulèn gueneign treu n'en dé quêt é dalh gueneign dilézèl guet-ou.» ●193. s'il est en mon pouvoir, tr. «mar bé é dalh guet-n-ein.»
(9) Retenue, modération.
●(1732) GReg 816b. Il n'a point de retenuë, tr. «n'en deus qet a zalc'h ènhâ hâ ne deus poëll e-bet enhañ.»
●(1852) MML 109. en em lesel da vont, hep delc'h, d'he disurjo. ●157. enem lesel da vonet hep dalc'h da basiono ha viso ar muian louz. ●(18--) CST 39. Lavaret a rea eo ar wrizienn genta eus ar zantelez kaout eun dalc'h striz war an dibri hag an eva.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'h m., tr. «retenue, réserve.»
(10) Difficulté, problème.
●(1872) ROU 92b. C'est là le nœud, tr. «Eno ema an dalc'h.»
●(1909) BROU 221. (Eusa) Aze ema an dalc'h, tr. «voilà la difficulté.»
(11) Kaout dalc'h en e barlant : être bègue.
●(1909) BROU 221. (Eusa) Dalc'h hen deus en he barlant, tr. «il est empêché de la langue.»
(12) Dindan dalc'h da : à condition de.
●(1866) SEV 147-148. dindan dalc'h da ober eur binijenn vraz.
(13) Emprise, prise.
●(1862) JKS 87. O veza ma'z eo ann den sempl ha dindan dalc'h ar maro, ne dleit nemeur fisiout enn-han. ●(1867) MGK 97. ann ankou hag he falc'h / Ho doa poant o staga, o toulla da gaout dalc'h.
(14) Hep dalc'h = (?) sans discontinuer (?).
●(1925) KANNgwital 274/5. Kerkent ha 5 heur euz ar mintin, oferennou a ioa lavaret heb dalc'h ouz aoter Sant Visant.
(15) (marine) Croche.
●(1979) VSDZ 66. (Douarnenez) Gant an dalc’hijer, gant ar sonn ’ni zismeres da rouejoù, tr. (p. 230) «Tes filets d’abîment sur le fond.»
(16) Obstacle.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'h m., tr. «obstacle, ce qui retient.»
(17) Attitude.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'h m., tr. «attitude.»
II. Eno emañ an dalc'h : ce qui met en difficulté.
●(1935) ANTO 131 (T) *Paotr Juluen. Eno eman an dalc'h. Tenn ha garo vo hor reuz, / 'Vit kas hon erv da benn, e vo ret beza beuz.
- dalc'h-diarbenndalc'h-diarbenn
m.
(1) Empêchement.
●(1909) BOBL 28 août 244/1b. an droug great a zo braz, hag ato e zai war vrasaat, ma ne ve ket laket eun dalc'h diarbenn. ●(1931) VALL 250b. Empêchement, tr. «dalc'h-diarbenn m.» ●voilà l'empêchement que je trouve (dans cette entreprise), tr. «eno emañ an dalc'h-diarbenn ganén.»
(2) = (?) Somme due aux parents retirés de la ferme (?).
●(1919) MVRO 13/1b. Ar c'hosa, Gwilhou, a gase an tyegez en dro, hen eo a roe an dalc'h-diarben.
- dalc'h-douardalc'h-douar
m. Domaine.
●(1877) FHB (3e série) 22/181b. mestr eun dalc'h douar en devoa pemzec leo dro.
- dalc'h-gwele
- dalc'h-izel
- dalc'h-izelañ
- dalc'h-ouzh-dalc'h
- dalc'had
- dalc'hadurdalc'hadur
m.
(1) Tenue.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'hadur m., tr. «tenue.»
(2) Chicheté.
●(c.1500) Cb 59b. tenacitas / tis. g. chichete / auarice. b. dalchadur pe auaricc.
●(1732) GReg 164b. Chichete, trop grande épargne, tr. «dalc'hadur.»
(3) Occupation militaire.
●(1960) BAHE 23/23. E-pad eil dalc'hadur ar vro gant an Alamaned.
- dalc'hamantdalc'hamant
m.
(1) De quoi s'accrocher, se retenir.
●(1974) YABA 23.03. Mé kroged ennè [diskoharn ur had], sur, meit ne oè ket a zalhemant ha chetu mé nezé é koébel (lire : koéhel) ar me ziardran. ●(1974) LIMO 23 mars. Ne oè ket a zalhemant, tr. «il n'y avait pas de retenue.»
(2) (en plt de boisson) Tenue.
●(1974) YABA 11.08. Dahlemant a zo geton [er jistr]. ●(1974) LIMO 11 août. Dahlemant, tr. «tenue.»
(3) (en plt de qqn) Bout a zalc'hamant : savoir se tenir.
●(1974) YABA 07.09. [merhed] ré fur ha ré digampenn, unan a zahlemant, un aral hoariell pé kampou.
(4) =
●(1975) LIMO 18 octobre. Nen dé ket lared e vehè genom dalhemant ken hir eltè.
(5) Diskouez dalc'hamant : faire preuve de persévérance.
●(1977) LIMO 19 mars. diskoein dahlemant.
(6) Kavout dalc'hamant : trouver de la résistance.
●(1982) LIMO 01 septembre. Synclair en doè kavet muioh a zahlemant eid nen doè krédet. (résistance).
- dalc'hañdalc'hañ
v. tr. d. local. Récolter au râteau du goémon-épave pour le mettre en tas. cf. derc'hel
●(1987) GOEM 47. A Porspoder l'action de récolter les algues avec les râteaux de grève se nomme kalza. Ailleurs, dalc'ha. ●112 il faut ramener au sec le goémon que les vagues brassent et rebrassent. Cette action porte le nom de kalza bijin à Porspoder, de dalc'ha bijin à Plougerneau.
- dalc'hañsdalc'hañs
f.
(1) (au moral) Maintien, tenue.
●(1907) BOBL 21 décembre 169/2c. evit pez a zell an urz vad, an espern, an delc'hanz vad, an arokaat. (…) delc'hanz o ziegez. ●(1914) DFBP 203a. maintien, tr. «Dalc'hanz.»
(2) Tenue, fermeté, consistance.
●(1911) BOBL 14 octobre 355/2d. ar blouzen ne devo mui awalc'h a zelc'hans, hag a gouezo a blad d'an douar
- dalc'hapldalc'hapl
adj.
I. Attr./Épith.
(1) Continuel.
●(1790) MG 136. dré er pedenneu dalhabl e rai de Zoué. ●417. un offrand dalhabl ag ou foénieu de Zoué.
●(1838) OVD 144. ur glahar tranquille ha dalhable a hur fauteu. ●(1849) LLB 1562. Arlerh ur glaw dalhapl. ●(1854) PSA I 132. un nehuéhan dalhabl. ●(1855) BDE 83. un act a drugairé dalhabl. ●(1857) LVH 17. n'en dint quet dalhet d'hobér ur vigil dalhabl èl el léannesi ag en eil Urh. ●(1856) VNA 10. a zivout er changemant burhud dalhabl ag el lettrenneu tâl. ●(1861) BSJ 217. gobér ur brézel dalhabl d'er gueih fidélèd. ●309. ur banquet dalhabl.
●(1907) BSPD I 463. Èl ma hré er sant brezél dalhabl d'en diaul. ●(1925) SFKH 25. ur brezél kri, rust ha dahabl.
(2) Bout dalc'hapl da : être assidu à.
●(1831) RDU 129. Mæs ret-é bout fidel ha dalhabl d'hum aquittein ag en exercice spirituel-men.
II. Adv. Continuellement.
●(1839) BESquil 171. hi e yunas dalhable ar bara ha deur. ●(1861) BELeu 49. dalhabl é oé é chonge guet Doué.
●(1906) HIVL 99. Ean e glaské dalhabl en tu d'ou arrest. ●(1913) AVIE 205. Er mab kouhan hag e chom dalhabl get en tad.
- dalc'hedalc'he
s.
(1) Parole donnée.
●(1975) YABAlevr 243. Dalc'he a le sens de parole jurée ; – N'em eus ket d'ober ag ho talc'he : je n'ai pas besoin que vous le juriez.
(2) Ma dalc'he emañ gwir : ma parole que c'est vrai.
●(1974) YABA 06.07. Ha me dalhé é ma gwir... ●(1975) LIMO 09 août. Men dalhé ema gwir, tr. «ma parole que c'est vrai !»
►absol.
●(1974) LIMO 06 juillet. Me dalhé, littéralement : mon tiens, avec sens de «je le jure !»
(3) Reiñ e zalc'he : donner sa parole.
●(1975) YABAlevr 243. Dalc'he a le sens de parole jurée ; roiñ e zalc'he : donner sa parole.
- dalc'hegezhdalc'hegezh
f. Persévérance.
●(1922) EMAR 84. Da c'hortoz ma reno ar Gwir, / Ho pet dalc'hegez eur menhir.
- dalc'hek
- dalc'helezh
- dalc'her .1dalc'her .1
m. –ion (en plt de qqn)
(1) Celui qui tient, retient.
●(1906) BOBL 06 janvier 68/2d-e. An dalc'her mad a jommaz gantan struz troad Brijel, ha kaer en devoe Paol kregi e kev he lost, n'oa mui nerz na galloud d'he houarna. ●(1927) GERI.Ern 87. dalc'her, tr. «celui qui tient, retient.»
(2) = Celui qui …
●(1847) FVR 268. ann Aotrou a Gergre, dalc'her Breujou Gwengamp.
(3) Dalc'her a-dreñv : fainéant, tire-au-cul.
●(1938) SAV 11/28. N'eo ket souez, eta, e veze graet outañ «an dalc'her-adreñv» gant an holl.
(4) (marine) Dalc'her a-benn : matelot chargé de tenir le canot bout à la lame.
●(1977) PBDZ 639. (Douarnenez) dalc'hour a-benn, tr. «le marin qui, dans un canot, est chargé de tenir l'embarcation bout à la lame.»
(5) [au plur.] Parrain et marraine.
●(1911) RIBR 126. setu aze eur c'hrouadurig ha n'eo ket badezet c'hoaz, ne gavomp ket dalc'herien.
- dalc'her .2dalc'her .2
m. –ioù (en plt de qqc.)
(1) Support qui maintient diverses choses.
●(1924) ZAMA 91. Va moereb (…) a gemeras eur rastell, eur varr, eur falz, en dalc'her a-ziadrenv an nor. ●(1943) SAV 27/82. Enaoui a reas ar c'houlaouenn goar (...) evit he lakaat war eun dalc'her houarn beg lemm. ●(1957) ADBr lxiv 4/452. (An Ospital-Kammfroud) Dalher : n. m. – Accessoire ordinairement en bois, constitué par deux longerons parallèles maintenus fixes par deux barreaux (comme les échelons). Sert à soutenir (...) un ustensile (tamis, passoire...) au-dessus d'un récipent (bassine, seau...) : re striz eo ar zil : ne jom ket war an dalher.
(2) Présentoir à crêpes.
●(1988) TIEZ II 224. Si les crêpes ne sont pas tout simplement empilées sur une pièce de tissu, elles sont entassées sur une sorte de tressage en osier (bouteg-krampouez), ou une claie montée sur des pieds plus ou moins soignés dans leur apparence (dalhar, plad-krampouez)
- dalc'her .3dalc'her .3
m. = (?) Table de nuit (?).
●(18--) SBI II 166. E-man soubenn al lès / O vônt war ann dâlfèr, tr. «voici la soupe au lait qui va sur la table de nuit (?)»
Note : voir RECE xxvi E. Ernault.
- dalc'hetdalc'het
adj.
(1) Tenu.
●(1499) Ca 54a. Dalchet vide in derchell.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'het, tr. «tenu.»
(2) par ext., spécial. Bien tenu, propre.
●(1917) LZBt Gouere 7. Setu aze eun iliz delc'het !
(3) =
●(1852) MML 169. A bean ec'h oc'h-u dalc'hed gant ar c'hlenvet ?
(4) Obligé, assujetti.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'het, tr. «obligé, assujetti.»
- dalc'hiad
- dalc'hiadezh
- dalc'hidigezhdalc'hidigezh
f.
(1) Persévérance, ténacité.
●(1846) BAZ 296. Coms a rejont eus ar silvidiguez, eus an dalc'hidiguez, hac ar poaniou a gaver er stad a briedelez. ●(1855) BDE 740-741. Ma ne huès dalhedegueah er bet, mar doh perpet é changein, petra hrehed-hui a vad ?
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'hidigez f., tr. «tenacité.»
(2) Détention (du bien d'autrui).
●(1732) GReg 279b. Detention du bien d'autrui, tr. «dalc'hidiguez eus a dra an hentez, aënep justiçz.»
(3) Assujetissement.
●(1744) L'Arm 18b. Assujetissement, tr. «Dalhédiguiah. m.» ●19a. Attachement, tr. «Dalhédiguiah.. heu. m.»
(4) Restriction.
●(1732) GReg 615a. Restriction mentale, tr. «Dalc'hidiguez a spered.»
- dalc'hmatdalc'hmat
adv.
(1) Toujours.
●(1790) MG 83. ne vourran quet bout dalh-mad é labourad.
●(1882) CDFi 124-4 novembre p 3. eur vaoues dalc'hmad ar vastaren oc'h he fri.
●(1910) MAKE 32. ar randonenned-ze a ve klevet dalc'h-mad o konta doareou an nesa. ●(1955) VBRU 37. gant pephini anezho e veze dalc’hmat un tremen-hent a-zoare hag alies daou evit unan.
(2) Loc. adv. Dalc'hmat-atav : tout le temps, constamment.
●(1911) BUAZperrot 72. dalc'h mat atô e veze gant ar boan-benn. ●237. ne vefemp ket dalc'h mat atô o kaout abeg ennan. ●365. Lenn a rea dalc'h mad atô buez ar zent hag e klaske ober diouto gwella ma c'helle. ●506. dalc'h mat atô e veze o pedi. ●693. mes dalc'h mat atô e tigaser d'eomp ivez ar zonj eus an ifern. ●795. diou rouantelez, dalc'h mat atô e brezel an eil ouz eben.
- dalc'husdalc'hus
adj.
(1) Qui retient.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'hus, tr. «qui retient.»
(2) Tenace.
●(1499) Ca 54a. Dalchus vide in derchell. ●(c.1500) Cb 59b. tenax / cis. g. tenant. b. dalchus.
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'hus, tr. «tenace.»
(3) Chiche.
●(1732) GReg 164a. Chiche, qui craint de dépenser, tr. «dalc'hus.»
●(1876) TDE.BF 96b. Dalc'huz, adj., tr. «Avar, chiche.»
●(1927) GERI.Ern 87. dalc'hus, tr. «avare.»
- dalc'husteddalc'husted
f. Constance, persévérance, ténacité.
●(1926) FHAB Meurzh 105. diskouez abred an dalc'husted o defe an dud-ze difennet ganti o buhez, o feiz hag o gwiriou. ●(1927) GERI.Ern 87. dalc'husted f., tr. «ténacité.» ●(1976) LLMM 175/120. seul-vui ouzhpenn ma veuled dalc'husted d'al labour ar merc'hed hag ar re gozh.
- dale .1dale .1
m. & adv.
I. M.
(1) Retard.
●(1955) STBJ 159. An termen d'en em gavet 'zo,'benn disul kente ; / Me a roy doc'h ho poutou, n'o ket hiroc'h dale...
(2) Retardement.
●(1659) SCger 105a. retardement, tr. «dale.»
(3) Lakaat dale : occasionner du retard.
●(1955) STBJ 110. Eur seurt tra evit gwir, kasaus-tre, a lakee dale hag a zirenke urz ar c'hoari, eeun d'an ampoent ma c'hortozed taol ar maro da goueza.
(4) Na gaout dale ebet : ne pas être longtemps (à faire qqc.).
●(1939) VKST Ebrel 71. N'en devoe Yann dale ebet o tiskarga ar girinad dien er ribod... ha dao d'ezi breman... ●(1943) FATI 32. An tri mesaer a oa digor o c'halon ha n'o doe dale ebet evit debri o fred. ●(1975) UVUD 85. (Plougerne) E-skoaz va re-me [keuneud], peus dale ebet evit ober ur bern aneho. ●168. Ennez a rea marc'hajou da gempenn keuneud. (…) O ! me, pehe dale ebet evit kempenn da geuneud ganta ! Pase daou-c'hant bemdiz a rea. E vehe dale ebet ganta.
(5) Na vezañ pell an dale : ne pas durer longtemps.
●(1922) FHAB Meurzh 88. en taol-man e vezoc'h dilabanet en eur wech ha ne vo ket pell an dale c'hoaz ! ●(1928) FHAB Mae 176. hag ar soner her gouezas, ne voe ket pell an dale. ●(1931) FHAB Mezheven 203. anez ema graet gant Breiz ha ne vezo ket pell an dale c'hoaz.
(6) Ur pennad mat a zale : un bon bout de temps.
●(1873) FHB 431/410a. Ar c'har araog a ruillaz er foz, hag eno e voue eur pennad mad a zale, rak ret e voue discarga ar c'har hag he garga a nevez, epad ma tiskarget taoliou sabren a dreus hag a-hed var ar c'hezeg ha var ar charretourien.
II. Loc. adv.
A. Hep dale.
(1) Sans tarder.
●(1557) B I 12. Hep dale enn em retreas, tr. «celui-ci se retira aussitôt.» ●411. Bezet oar se heb dale dereet / Diraz ouff, tr. «Sur ce, qu'elle soit, sans délai, amenée devant moi.»
●(1852) MML 33. lemmet an aelen digant an den, hep dale e coll ar vue. ●(1860) BAL 197. Kenavezo, adie, eb dale e tremenin. ●(1867) MGK 18. Distrei rinn hep dale.
●(1954) VAZA 67. piv a felle dezhañ lakaat e anv war roll ar vachelourien da zont, rak ret e oa kas hep dale ar baperenn-se da Skol-Veur Roazhon.
(2) Bientôt.
●(1908) PIGO II 3. eno e vije ezom hep dale eus eur vatez da baran ar mevel. ●11. Hep dale, tour neve Tremuzon a baraz d'o daoulagad. ●159. Hep dale e benn a oe ken baoutet ma na oa evit mont ken.
B.
(1) Hep nemeur a zale : sans guère tarder.
●(1783) BV 1038-1039. Lar dese ho Lemin a quaptiuite / (…) hep nemeur a dalle. ●(1792) BD 3975. pe otramant evo hep nemeur adalle, tr. «qui arrivera sans beaucoup tarder.»
(2) Hep pell dale : bientôt, sans tarder.
●(1866) FHB 60/61a. Hep pell dale e savas etre d'he ho daou. ●(1874) POG 116. Teurveit, hep pell dale, kaout truez ouz-omp-ni.
(3) Hep dale pell : bientôt, sans tarder.
●(1902) PIGO I 31. Hep dale pell, Herri an evoa 'n em gollet ; neuze tiskennas diwar e varc'h hag e krapaz war eur ween. ●(1939) MGGD 23. Hep dale gwall-bell marteze.
(4) Hep dale ket : sans tarder aucunement.
●(1557) B I 158. Me ya oarse hep dale quet, / Eualhenn pan gourchemenet, tr. «Sur ce, je vais sans délai, puisque vous l'ordonnez ainsi.»
(5) Hep dale ken : sans plus tarder.
●(1530) J p. 26a-b. Ma mam (…) / discleryet (…) / Dif plen, en scaf, hep tardaf quet / Ho requetou, hep dale quen, tr. «Ma mère (…) exposez-moi pleinement, en peu de mots et sans tarder vos demandes qui se font trop attendre.»
C. Kent dale : sans tarder.
●(1955) STBJ 75. Hogen ar yarig paour, glebet he flu gant al livaj du ha teo, a varvas kent dale ha ne voe ket kredet ober soubenn ganti evel ma 'z eo ês kompren.
- dale .2dale .2
voir daleañ
- daleadenn
- daleadur
- daleamant
- daleañ / daleout / daleiñ / daledaleañ / daleout / daleiñ / dale
v.
I. V. intr.
A.
(1) S'attarder.
●(1557) B I 379. An bet a calet ez rede / (…) / Na dale muy ne deuruihe, tr. «elle courait vite le pays (…) et sans consentir à s'arrêter.»
●(1659) SCger 82b. muser, tr. «dale.»
●(1870) MBR 174. Ia da, paour-keaz den, komzit hep aoun e-bed, evit beza n'em euz ket amzer da zale.
●(1904) DBFV 39b. dalé, –ein, v. n., tr. «s'attarder.» ●(1936) IVGA 130. etre chourdal ha dalea, e oa aet an amzer e-biou.
(2) Tarder.
●(1499) Ca 54b. Dale. g. tarder. ●(1530) Pm 56. Hac ez duiz aman hep dale tam, tr. «Et je vins ici sans point tarder.» ●(1557) B I 198. Heb dale muy me study he dicaczc, tr. «Sans plus tarder, je compte l'amener.»
●(17--) ST 14. mont da Londres, heb kammed dalea, tr. «aller à Londres, et sans délai.»
●(1904) DBFV 39b. dalé, –ein, v. n., tr. «tarder.» ●(1911) BUAZperrot 335. mont, heb dale ken, da gaout Rober Baudricourt.
(3) S'arrêter, hésiter.
●(1908) PIGO II 8. Koulskoude, e droad a daleas eun tam war an treujou.
(4) Daleañ da : tarder à.
●(1894) BUZmornik 110. ar pab a zaleaz pell ive da rei he aotreadur.
●(1911) SKRS II 133. pa zale ar c'herzed da zont dezho.
(5) Daleañ e : s'arrêter à, s'attarder (qqp.).
●(1904) BSAB 22. O tistrein eus an Alverni da Floranz, e taleaz eur pennad en Arezzo.
(6) Tarder à venir.
●(1924) CBOU 2/29. an noz a abreta beb abardaez hag an deiz a zale bep beure.
B. [au négat.]
(1) Tarder.
●(1878) EKG II 177. ne zaleaz ket [an dispac'h] d'en em skigna e Breiz-Izel. ●(1880) SAB 93. Va Doue, na zaleit ken, na apellit mui !
●(1909) KTLR 14. Fanch koz ne zaleas ket da vervel. ●(1909) HBAL 5. Tonton Biel, emezo, na zaleo ket da doulrida... ●(1909) FHAB Kerzu 383. Ar Bi ne zaleas ket da zellet skeulf en dro dezan. ●(1923) ADML 75. ne zaleaz ket re hirr goulskoude da jokat geriou gand e gamaladed. ●(1955) STBJ 117. Ne zaleas ket ar merc'hed da flepa ha da vatouilhat etrezo.
(2) S'attarder.
●(1923) ADML 75. ne zaleaz ket re hirr goulskoude da jokat geriou gand e gamaladed.
(3) Daleañ da vezañ : ne pas être longtemps à être.
●(1834) SIM 19. Ne zaleas qet da veza punisset eus an ancounac'ha en devoe evit ar re da bere e tleye ar vuez. ●(1866) FHB 62/77b. ne zaleo ket da veza riet tre doc'h ar pez en devoa. ●(1878) EKG II 234. An Aoutrou Branellec ne oue ket pell he abadenn. Ne zaleaz ket da veza kaset da Vrest, el leac'h ma oue barnet d'ar maro.
●(1910) FHAB 54. ne zalejont ket da veza ive d'o zro, en despet d'an donjer o devoa evit ar sklavaj, treac'het ha pennasket gant ar Romaned breac'hiou-dir.
II. V. tr. d.
(1) Retarder (qqn).
●(1557) B I 58. Rac honn dale en se ne falhe quet, tr. «car il ne faudrait pas que cela nous retardât.
●(1659) SCger 105a. retarder, tr. «dale.»
(2) Retarder, remettre, différer.
●(1732) GReg 260b. Faire delay, remettre, differer, retarder, tr. «Dalea. daleout. ppr. daleët. Van[netois] daleeign. pr. dalet. daleeiñ. pr. daleët.» ●(1790) Ismar 315. En Ilis e ordrén d'er Govezerion dalæein en absolvèn d'er-ré ne gaveint quet disposét mad eit gobér ou Fasq.
●(1904) DBFV 39b. dalé, –ein, v. a., tr. «retarder, remettre, différer.» ●(1907) AVKA 25. Evid dalei bepred o pinijen hag o tistro ouz Doue.
III. V. pron. réfl. En em zaleañ.
(1) = (?) Rester traîner (?).
●(18--) BAG 16. Prinç Leon, an aotrou Even, / Pini en em zale he bepret / Er gær a Lesneven hanvet.
(2) Perdre son temps.
●(1912) FHAB Ebrel 122. Hag e vije bet tud klanv en ti, ne 'zear ket d'en em zale da rinsat ar puns. ●(1925) BUAZmadeg 354. An den a zalc'h he ene en eur stad santel, ne dle ket en em zale kalz d'en em ficha en he viskamant.
- dalebinidalebini
voir helebini
- daleenn
- daleerdaleer
m. –ion
(1) Personne arriérée, qui refuse le progrès.
●(1990) ISBE 26. ruzer pe daleer, chomet ouzh ar c'hiz kozh.
(2) Yann Daleer : personnification des arriérés.
●(1990) ISBE 26. unan pe unan (…) chomet un tammig dilerc'hiet, un tamm daleet, Ur Yann daleer, seizhdaleet, 'vel ma lavarer a-wechoù e Bro-Gernev.
(3) Homme qui fait perdre son temps à qqn.
●(c.1718) CHal.ms i. amuseur, tr. «daleour.»
●(1904) DBFV 39b. daléour, m. pl. daléerion, tr. «celui qui tarde, qui retarde.»
(4) Retardataire.
●(1876) TDE.BF 97a. Daleer, s. m., tr. «Qui est toujours en retard ; pl. ien.»
●(1962) EGRH I 50. daleer m. -ien, tr. « retardataire, qui est toujours en retard. »
- daleerezdaleerez
f. –ed Retardataire.
●(1876) TDE.BF 97a. Daleerez, s. f., tr. «Femme qui est toujours en retard.»
- daleerezhdaleerezh
m. Action de retarder, retardement.
●(1904) DBFV 39b. daléereh, m. pl. eu, tr. «action de retarder.»
- daleetdaleet
adj. Bezañ daleet gant ub. : être retardé par qqn.
●(1792) BD 1648. men nen don quet daleet davont guenit das tan[s], tr. «Tu ne tardes pas à m'entraîner à ta danse.»
- daleidigezhdaleidigezh
f. –ioù Retardement.
●(c.1500) Cb 67b-68a. [diuezat] tarditio / onis. g. tardition. b. daleydiguez. ●(c.1500) Cb [lent]. lentitudo lentitudinis. gal. tardesse / paresse / oysiuete. bri. lentery / dieguy / daleydiguez.
●(1732) GReg 260b. Delay, suite, remise, retardement, tr. «daleydiguez. p. daleydiguezou.»
- daleiñdaleiñ
voir daleañ
- dalenndalenn
f. Fronde.
●(1924) NFLO. fronde (jeu), tr. «eun dalenn (B[asse-]Corn[ouaille : Rosporden).»
- daleoutdaleout
voir daleañ
- daletdalet
adj. [au compar.] =
●(1882) BAR xi. Ne ve ket diez na dalletoc'h lenn eur gentelik da dud an ti araog pe goude ma vez lenet buez ar zent.
●(1908) KMAF 76. Ar zent / Ne vent ket daletoc'h, e Breiz, evit ober hent. ●(1922) BUBR 22/323. Ne oant ket daletoc'h : klak ha klao !... setu aze diou javedad trouz ganto. ●(1955) STBJ 38. ha, pa zilammas a-nevez an tri ganfart warnañ, ne voe tamm daletoc'h evit o strinka er mêz.
- daletenndaletenn
voir taledenn
- daleüs