Devri

Recherche 'tre...' : 673 mots trouvés

Page 5 : de tregontkementin (201) à treizh-2 (250) :
  • tregontkementiñ
    tregontkementiñ

    v. tr. d. Multiplier par trente.

    (1931) VALL 756b. multiplier par trente, tr. «tregont-kementi

  • tregontvedenn
    tregontvedenn

    f. –où Trentième.

    (1931) VALL 756b. le trentième, tr. «tregontvedenn f.»

  • tregontvedenniñ
    tregontvedenniñ

    v. tr. d. Diviser par trente.

    (1931) VALL 756b. prendre le trentième, diviser par trente, tr. «tregontvedenni

  • tregontvet
    tregontvet

    adj. Trentième.

    (1732) GReg 937b. Trentieme, tr. «Tregonved.» ●(1744) L'Arm 390a. Trentième, tr. «Tregonttvétt

    (1862) JKS 230. Tregontved kentel.

    (1931) VALL 756b. Trentième, tr. «tregontvet

  • tregontvloaziad
    tregontvloaziad

    m. –où Durée de trente ans.

    (1936) GWAL 88/17. e-pad eil hanterenn an XIXvet kantved ha kenta tregontvloaziad an XXvet.

  • tregontvloaziek
    tregontvloaziek

    adj. Tricennal.

    (1931) VALL 757b. Tricennal, tr. «tregontvloaziek

  • tregor .1
    tregor .1

    adj. Couvi.

  • tregor .2
    tregor .2

    v. intr. Couver.

    (1982) TIEZ I 244. – Pegeid amzer e toug ar wiz ? – Tri miz, tri dervez, tri mare-mor, keit ma vez ar yar o tregor, tr. « Combien de temps porte la truie ? – Trois mois, trois jours, trois marées, tant que la poule couve. »

  • tregorn
    tregorn

    voir tro-gorn

  • Tregornan
    Tregornan

    n. de l. (Glomel).

    (1) Tregornan.

    (1934) BREI 342/2d. D'an Aotrou Duquellennec person neve Tregornan. // C'houean a rê an avel skorn, / War Be digor an Otro Kam; / N'eo ket brao bezan e Tregorn, / Well eo chom kure c'hoaz eun tam.

    (2) Dicton.

    (2016) TELGR (13.08.2016) [52a] (Daniel Giraudon). Barzh en Tregorn / Nez vez gwelet ur plac'h hep he c'horn / Eno c'hoazh ne vez ket kavet ur wreg / Hep ur c'horn en he veg, tr. « À Trégornan, on ne voit pas une fille sans sa pipe / Là encore, on ne trouve pas une femme / Sans une pipe à la bouche » ●note D. Giraudon : « On a souvent considéré le tabac comme la passion des hommes mais à Trégornan (22), c'était le cas des femmes ? »

  • Tregourez
    Tregourez

    n. de l. Trégourez.

    (1732) GReg 408b. Trizecq moug a so eñ parrès Tregourez, ha tregont dervez arat douar-tom ê pep hiny anezo.

    (1865) FHB 34/272b. An Aotrou Danielou, person Tregourez, so maro ar seiteg eus ar mis-ma. ●(1881) SON I 330. Pébeuz glac'har, tristidigês, / A zo en parrez Tregourez ! ●(1890) MOA 27b. Tregourez.

    (1905) ALMA 66. Tregourez.

  • Tregrom
    Tregrom

    n. de l. Trégrom.

    I. Tregrom.

    (1847) FVR 269. e varnjont c’hoaz eno Perez ar Roue, euz a barrez Tregrom. ●(1865) FHB 41/328b. An Aotrou Bail, professor e scolach Itron-Varia-Guengamp, so hanvet vikel e Tregrom. ●(1877) EKG I 52. Me a zo Fanch ar Bail, hag a zo o chom e bourk Tregrom. ●(1894) BUEr 39. person Tregrom. (1899) BSEc xxxvii 149/ KRL 14. Goude pardon Tregrom, / ’Zerr an or plom, tr. «Après le pardon de Trégrom (1er octobre), la porte (des pardons) se ferme complètement.»

    (1912) BUAZpermoal 742. Ar zant-man en deus eur chapel en parouz Tregrom. ●(1912) MELU 303. Goude pardon Tregrom, / 'Zerr an or plom. ●(1912) BRIT 68. Goude pardon Tregrom / Serret an or plom. ●(1936) BREI 442/1b. da vont da Dregrom.

    (2002) TEBOT 106b. Treduder ha Plouzelambr / Plouared, Kouerc'had / Tregrom, Benac'h, Louargad / Bear ha Pluzuned.

    II.

    (1) Dicton

    (1900) KRL 14. Goude pardon Tregrom, / 'Zerr an or plom, tr. « Après le pardon de Trégrom (1er octobre), la porte (des pardons) se ferme complètement ». ●(1912) MELU 303. Goude pardon Tregrom, / 'Zerr an or plom. ●(1912) BRIT 68. Goude pardon Tregrom / Serret an or plom. ●(1983) (2005) HYZH 244/40. Pardon Tregrom / Serr an nor plom (RBO, 1983).

    (2004) TROMK 220b. Da bardon Tregrom, / E vez serret an nor a-blom. Maksen Diraezon.

    (2) Expression.

    (1982) (1993) TKRH 85-86. Bez 'oa un dro-lavar fentus pa oan yaouank; eus un den moal e veze lâret : Hennezh 'zo gouest da dromplañ Krist kozh, o lakaat anezhañ da gemer e benn evit ur pezhiad amann !

    (3) Dicton et ses variantes.

    (2004) TROMK 220b. Tregrom, / E-lec'h ma 'mañ an diaoul o chom. Anna-Vari Klou. ●(2004) TROMK 220b. En Tregrom 'mañ an Diaoul o chom, / Hag ar gazeg 'lec'h 'vez staget a chom. Y. Lavollot. ●(2004) TROMK 220b. Pa oan arri en Tregrom, / Eno 'oa an Diaoul o chom. Y. Lavollot. ●(2005) HYZH 244/40. En Tregrom 'mañ an diaoul o chom, / Er C'houerc'had 'mañ o kac'hat (pe 'neus gloazet e droad), / En Plouared 'mañ war an oaled, / En Bulien eo kouezhet er vouilhenn, / En Plourec'h 'neus torret e vrec'h, / En Plouilio 'mañ 'c'hoari 'r c'hilhoù, / En Ploubêr eo bet tomm d'e lêr (pe d'e rêr), / En Tonkedeg eo kroget da redek, / En Plûned 'mañ o vutunet, / En Bear 'neus torret e c'har, / En Gwengamp eo manet kamm. / Hag en Burtuled eo marv gant an anoued.

    (4) Dicton.

    (2004) TROMK 220b. En Tregrom, / Ar merc'hed a louv hag a vramm. X.

    (5) Dicton.

    (2000) TPBR 292. Buoc'hig Doue, lavar din, / E peseurt bro e timezin, Pe en Plistin pe en Plouber, / En Tregrom pe en Landreger ?

    (6) Dicton.

    (2005) HYZH 244/40. Tud Tregrom ar re-se 'zo sot, eus lein e reont yod.

    III. Nom de famille.

    (1970) NFBT 272 N° 2148. Trégrom.

  • trehav
    trehav

    m. Fourgon, tisonnier.

    (1907) VBFV.fb 45b. fourgon, tr. «trehaù, m.» ●(1919) DBFVsup 69b. trehaù, s., tr. «tisonnier, fourgon, pic.»

  • trehiliñ
    trehiliñ

    v. intr. =

    (1932) BRTG 73. Tréhilein e hrant dé er gemenérion.

  • trehortdie
    trehortdie

    interj. (juron) = (?) dre … die (?).

    (1790) PEdenneu 85. Mar e hoès larét sacr-di… ventre-di… tèt-di… trand… trehort…

  • treid
    treid

    plur.

    I.

    (1) Pluriel de «troad».

    (17--) TE 421. golhein treid é Apostolèt.

    (1829) CNG 95. Int e voque humble d'é draidigueu.

    (1907) AVKA 269. da oalc'hi treido e diskibien.

    ►[au plur. avec un art. ind.] Un treid : des pieds.

    (1909) FHAB Eost 233. m'en dije bet eun treid evel ar re all, morse eur seurt perchen n'e dije gallet chom en e sav ; mes eun treid en devoa goest da c'hol tri hent-kar. ●(1962) TDBP I 37. Hag eun treid a-dreuz dezañ 'vel eur hrank, tr. «Et il avait des pieds de travers comme un crabe.»

    (2) fam. Treid-bank-ostaleri : pilier de comptoir.

    (1982) PBLS 373. (Sant-Servez-Kallag) un treid-bank-ostaleri, tr. «un pied-de-banc-d'auberge, un pilier de café.»

    II.

    (1) Tennañ e dreid : partir.

    (1924) (T) F. al Lay BILZ 73. Digor dor ar presbital, Pipi a dennas gantan e dreid er-mêz an ti, hag hen e hent.

    (2) Bout e-dan an treid : être oppressé.

    (1790) (G) I. Marion MG 407. Deit-zou chonge deign é hèn de vout disprisét ha laqueit idan en treid, mé péhani e oai bet attàu bet-ha nezè é pèn er hompagnoneaheu inouraplan.

    (1906) (G) L. Herrioù DIHU 13/214. Ur skol léh ne veint ket distroeit ag en hent guirion e zeli heli er Vreihiz ma ne fal ket dehé bout lakeit édan en treid. ●(1908) (G) L. Herrioù DIHU 35/66. Epad ma vou disprizet er brehoneg get er Vreihiz, er Vreihiz, ind eùé, e vou disprizet get en dud aral hag édan en treid é chomeint.

    (3) Gars evel e dreid : très con, bête comme ses pieds.

    (1978) (T-Plougouskant) PBPP 2.1/209. Hennezh zo gars evel e dreid, tr. J. le Du «il est bête comme ses pieds.»

    (4) Klask e dreid : fuir.

    (1925) (T) *Dir-na-Dor FHAB Eost 299. En dro-ze, ar Re C'hlas hag a c'helle c'hoaz bale a dôlas o armou hag a glaskas o zreid. ●(1926) (T) *Dir-na-Dor FHAB Genver 18. Ar Re C'hlas, eme eun trede, eur pôtr teo, eur c'houzoug berr d'ezan 'vel hini eur ribot, a glaskas o zreid. ●(1984) (K-Poullaouen) LPPN 672. Klask an treid, tr. «s'échapper; ex. : "an aviateur 'na klasket i dreid, l'aviateur s'était enfui; poen' e' demp klask hon treid, il est temps que nous filions.»

    (5) Mont d'e dreid : prendre la fuite, prendre ses jambes à son cou.

    (1744) (G) L’Arm 212a. Lacher (...) Le pied, tr. «Monétt dé dreid

    (1931) VALL 323. Prendre la fuite, tr. F. Vallée «mont d'e dreid fam.» ●404. Prendre ses jambes à son cou, tr. F. Vallée «mont d'e dreid

    (6) Bezañ kleuz betek begoù e dreid : manger et boire comme un trou.

    (1890) (L) MOA 506. Il boit et mange comme un trou, tr. J. Moal «kleuz eo bete begou he dreid (Fam.)»

    (7) Bezañ ront e dreid : être ivre.

    (1910) F. Kergoat FHAB C'hwevrer 61. A veac'h ma veze goulaouet an deiz ma veze dija rond he zreid da Gatou Fri-Kam.

    (8) Mont diwar e dreid : s’emporter avec fureur.

    (1880) (L) V. Roudaut SAB 200. Ar miracl braz-se (...) eo a lacaas ar Farizianet da vont en egar, er meaz anezo o-unan, divar o zreid. ●204. Ar pez a rê d'ar Farizianet mont divar o zreid. ●(1890) (L) MOA 228. S'emporter avec fureur, tr. J. Moal «mont divar he dreid

    (1915) (L) K. Jezegou HBPR 65. Kastellis pa glevchont oa hano da lamat ho eskob digantho, a ieas neat divar ho zreid.

    (9) Lakaat treid ub. er vann da seniñ glaz : faire pirouetter qqn.

    (1890) (L) MOA 390. Faire pirouetter quelqu’un, tr. J. Moal «lakaat treid unan bennag er vann da zeni glaz

    (10) Chom etre treid ar bed : rester seul, sans parents ou aide.

    (1900) (Ku-Sant Trifin) KRL 20. Chom etre treid ar bed, tr. «Rester seul, sans parents, sans soutien.»

    (11) Tommañ plant e dreid : commencer à se fâcher.

    (1942) VALLsup 72. Commencer à se facher, tr. F. Vallée «tommañ plant e dreid d'ezañ T[régor].»

    (12) Sevel e dreid d’ub. :

    (1936) BREI 441/2a. Ar «Front populaire» (…) en doa touet sevel e dreid d’an Ao. Laval a zo war an hent ha goulou d’ezan, ermêz hag ebarz.

    (12) Ken ma c'hoarzh an diaoul ouzh an treid : voir c'hoarzhin.

    (13) Ken ma c'hoarzh e dreid ouzh ub. : voir c'hoarzhin

    (14) Troc'hañ ar peuriñ eus a dre treid ub. : voir peuriñ.

    (15) Troc'hañ ar foenn dindan treid ub. : voir foenn.

    (16) Sevel merien d'e dreid : voir merien.

    (17) Krignat treid ar sent hag ar sentezed : voir sent.

    (18) Krignat treid ar sent : voir sent.

    (19) Gars ken ez eo faout bizied e dreid : voir bizied.

    (20) Bezañ fardet e votoù a-raok e dreid : voir botoù

    (21) Bezañ stag ar yod ouzh e dreid : voir yod.

    (22) Sachek ar moc'h war e dreid : voir moc'h.

    (23) Tennañ ar c'hezeg war e dreid : voir kezeg.

  • treiel
    treiel

    voir treiñ

  • treien
    treien

    s. (tissage) Ensouple.

    (1918) ITEX 46. Ensouple (rouleau de bois sur lequel on enroule le tissu fabriqué). Dréyen (Vann. Languidic).

  • treilh / dreilh
    treilh / dreilh

    f. –où

    I.

    (1) Treillis.

    (1499) Ca 201a. Treill houarn. g. treillis de fer. ●(1633) Nom 146b. Transenna : treillis dreïl, traïll.

    (1659) SCger 175b. treill, tr. «treillis.» ●(1710) IN I 88. o lacat evez ouzin dre an dreillou. ●(1732) GReg 937a. Treillis, tr. «treilh. p. treilhou

    (2) Barreau.

    (1659) SCger 13a. barreaux, tr. «treillou

    (3) (pêche) Filet.

    (1876) TDE.BF 633b. Treill, s. m. C[ornouaille], tr. «Filet pour prendre du poisson.»

    II. (domaine botanique)

    (1) Treille (de vigne).

    (1633) Nom 100b. Vitis pergulana : vigne qui est faite en treille : guynien á vez græt eguis un draill. ●103a. Ridica, pedamentum vitis, adminiculum, sudis statumen, pertica, palus : eschalas de vigne : dreïl an guynien.

    (1659) SCger 121a. treille, tr. «treill. p. ou.» ●(1732) GReg 937a. Treille, berceau fait de perches, &c. qui soutient des seps de raisins, tr. « Dreilh. p. dreillou. trilh. p. trilhou

    (2) Haie vive.

    (1884) LZBt Meurzh 4. klozet tro-zro gand eun drill-spern. Harz an drill-ze e taoulin ar vugale.

    (1943) FHAB Meurzh/Ebrel 269. Eur voredenn (eun drailh a St-Nic) = une haie humaine. ●(1957) ADBr lxiv 4/457. Dreilh : n. f. – Une haie vive : kourta eun dreilh.

    (3) Haie taillée.

    (1962) EGRH I 72. dreilh f. -où, tr. « haie taillée. »

    (4) Lambrusque, vigne sauvage Vitis vinifera sylvestris.

    (c.1500) Cb 106a. [guinyenn] labrusta / te. g. vigne sauluaige. b. treill pe goez guinyenn.

  • treilh-houarn
    treilh-houarn

    f. Grille.

    (1869) SAG 274. Treiliou-ouarn, siellet mad er mogeriou.

  • treilhad
    treilhad

    voir dreilhad

  • treilhadur
    treilhadur

    m. Éraillure.

    (1904) DBFV 230b. treilhadur, m. pl. eu, tr. «éraillure (d'une étoffe).» ●(1942) VALLsup 67b. treilhadur, tr. «éraillure (d'une étoffe) m.»

  • treilhañ
    treilhañ

    v. (pêche) Pêcher avec le filet (?).

    (1876) TDE.BF 633b. Treillia, v. a. C[ornouaille], tr. «Pêcher le poisson avec le filet appelé treill

  • treilhenn
    treilhenn

    f. –où

    (1) Treille.

    (1744) L'Arm 389a. Treille, tr. «Treillênn.. neu. f.»

    (2) (pêche) Support pour sécher les filets.

    (1944) GWAL 165/310. (Ar Gelveneg) An dreilhenn. Un doare dalc'her eo, a ro tro da sec'hañ ar rouedoù, e plasoù bihan, ur porzh, ur straed, h.a.

  • treilheris
    treilheris

    m. –où Haie, clôture.

    (1732) GReg 937a. Treillis, tr. «Van[netois] treilhericz.» ●(1744) L'Arm 389a. Treillage, tr. «Treillerisse.. eu. f.» ●389b. Treillis, tr. «Treillerisse.. eu. f.»

    (1891) CLM 25. un toul én treilleris auzill e chervij de vangoër.

    (1907) VBFV.fb 49b. grille, tr. «treilleris, m. (pl. eu).»

  • treilherisiñ
    treilherisiñ

    v. tr. d.

    (1) Treillisser.

    (1931) VALL 755b. Treilliser, tr. «V[annetais] treilherisein

    (2) Barrer, annuler.

    (1931) VALL 755b. V[annetais] treilherisein, tr. «barrer, annuler un écrit.»

  • treilhiñ
    treilhiñ

    v. tr. d. Érailler (une étoffe).

    (1904) DBFV 230b. treilhein, v. a., tr. «érailler (l'A.).» ●(1942) VALLsup 67b. Érailler une étoffe, tr. «treilhein V.»

  • trein
    trein

    f./m. & adv.

    I.

    (1) Allure, vitesse, train.

    (1847) MDM 264. Da belec'h ez ez, Fainch, en drein-ze ? ●(1857) HTB 185. ma re ar vag train vad.

    (1921) FHAB Ebrel 86-87. Peurvuia, ez ea d'an inkane. D'an drein-ze, ne skuize morse.

    (2) Fonctionnement.

    (1834) SIM 26. ma na vec'h-hu qet aze, penaus e zafe trein ho ty ?

    (3) Train.

    (1752) BS 342. E vam o veza deut un devez gant un draïn vras d'ar gouent. ●(1790) MG 8. De betra é tall en train-ze ?

    (1846) BAZ 231. he veubl hac he drain dister meurbed. ●241. en he oll drein a vuez. ●(1868) SBI II 66. hep ober treïnn, tr. «sans faire de train.» ●(1883) MIL 46. An dispac'h, an trein a rea ar c'hont Guyon var harzou douar Breiz a dlije bea lakeat an oll brinzet d'en em unani eneb dezhan. ●(18--) BSG 228. Rèd ê d'in gwelet petra a ra kement a dreinn, tr. «ce qui fait tant de train.»

    (1909) NOAR 125. ha n'eo ket d'ar re binvidik eo e vez great muia trein en nenv konlz (lire : koulz) ha war an douar. ●(1929) LAPK 68. Ar gerent eo a zo hirio gand an drein.

    (4) Ober udb. gant un drein vras : faire qqc. en grand tralala.

    (1874) FHB 492/171b. Enterramant ar bugel-ze a voue great gant eun drein vras.

    (5) =

    (1909) NOAR 46. «Trein a zo ganeoc'h, aotrou person !»

    (6) Bezañ lakaet e trein da : être stimulé à.

    (1761) HBrezonec prefaç [2]. hac eo dre an Instructionou pere a glevont pe a lennont, e vezont inspiret ha lequeat e trein da gontinui an exerciç eus o devotion.

    II. Adv.

    (1) A-drein(où) : en se traînant.

    (1869) FHB 224/118b. Evelse (...) ez eomp a ruzou ac a daravou, a stlej hag a dreinou.

    (1914) MAEV 182. hag er stlejont a-ruz hag a-drein.

    (2) Loc. adv. A-dizh hag a-drein : à grand train, très vite.

    (1972) SKVT I 36. hag e treuze a-dizh hag a-dren plasenn an Amann. 133. Ha kuit a dizh hag a dren, a-dreuz plasenn Garmez.

  • treiñ / troiñ / treiel
    treiñ / troiñ / treiel

    v.

    I. V. intr.

    A.

    (1) Tourner.

    (1499) Ca 200b. Treiff. g. torner. ●(1633) Nom 163b. Crateuterium : fer où tourne la broche : oüarn pe ouz hiny ez dro an bèr, lander.

    (2) Se tourner, se mouvoir.

    (1530) Pm 204. Ouz queflusqui ha treiff enoch, tr. «Se mouvant et tournant en vous.»

    (3) Treiñ war-dro : tourner autour (de).

    (1499) Ca 147a. treiff oartro vide in treiff. ●181a. g. resplendissant (…) Jtem vide in gueleuiff et in treiff oar tro. ●201a. g. enuironner. b. treiff oartro.

    (4) Tourner, prendre une mauvaise odeur.

    (1911) BUAZperrot 506. N'eo ket anet difazi ar maro, nemet pa weler ar c'horf o trei.

    (5) (en plt d'un aliment) Tourner.

    (1849) LLB 1498. E lak el leah de droein én ur gousi er hreu.

    (6) Treiñ war ub. : se tourner vers qqn.

    (1926) FHAB Meurzh 96. Kevareg a droas warno.

    (7) Treiñ a-du gant ub. : prendre le parti de qqn, épouser sa cause.

    (1894) BUZmornik 35. evit teurel an eskummunugenn var ar re a droe gant an Arianed. ●248. ann impalaer Valens, o veza troet a du gant ann Arianed.

    (1904) SKRS II 13. eleac'h trei a du gantho. ●(1905) KANngalon Ebrel 378. Ma ve selaouet ha kredet ar re a droaz gant'han. ●(1910) ISBR 280. pear [eskob] hembkin e droas a du get en Iliz plouz. ●(1911) BUAZperrot 598. an dristidigez en devoue da welet ar c'hristen bras Tertullian o trei ganto. ●(1915) HBPR 160. Ha kalz a dud a dro gantho. ●(1925) BUAZmadeg 404. aoun en devoa ne vije deut ar bobl (...) da drei ganto. ●562. eur c'halz euz ar zoudarded a droaz ganto.

    (8) Se passer.

    (1907) PERS 276. Pep tra a droaz evel ma lavare.

    B. Loc. verb.

    (1) Treiñ ha distreiñ : tourner et retourner.

    (1612) Cnf 78b. O treiff ha distreiff an traezou-man em calon.

    (2) Treiñ-distreiñ : faire des tours et des détours.

    (1977) PBDZ 783. (Douarnenez) treiñ-distreiñ, tr. «faire des tours et des détours.»

    II. V. tr.

    A. V. tr. d.

    (1) Tourner.

    (1633) Nom 27a. Iumentum pistrinense : qui tourne le moulin : an loezn á tro an milin. ●84b. Fœnum furcillis versare : tourner le foin auec les fourches : eaustiff foüen, treiff an foüen gant ferchyer.

    (2) Faire tourner (qqc.).

    (1612) Cnf 23a. treiff an Tamoes.

    (3) Détourner.

    (1530) Pm 237. Tro drem a breman map an bet, tr. «Détourne ton visage dorénavant, fils, du monde.» ●(1580) G 430. Eval se ez dleomp treyf dyoz an bet hon credance, tr. «Ainsi nous devons détourner du monde notre foi.» ●(1633) Nom 18a. Limis obtueri : regarder de trauers, ou tourner la veuë : sellet á dreus, pe treiff è guelet.

    (4) Mettre bas.

    (c.1718) CHal.ms iii. pouliner, tr. «troein

    (1836) FLF 9. Eur guiez prest da dreï he chass.

    (1906) BOBL 15 décembre 116/3b. e gazek prest da droi. ●(1934) BRUS 76. Pouliner, tr. «troein

    ►absol.

    (1906) BOBL 27 janvier 71/2f. Tag en devoa daouzek kazek, ha keneb e oant ho daouzek. Trei mad a rechont holl. ●(1959) BRUD 10/19. Teir gazeg a bakas taoliou-gwad, unan all a varas en eur drei. ●(1983) PABE 124. (Berrien) troet ei (lire : eo) ar gazeg, tr. «la jument a mis bas.»

    (5) Traduire.

    (1659) SCger 120b. translater, tr. «trei, p. troet

    (1834) SIM 5. en eur drei anezàn e brezonec. ●(1846) DGG viii. trein al latin pe ar gallec e brezonec. ●(1880) SAB 1. da drei latin e brezonec.

    (6) Adapter (d’un dialecte à un autre).

    (1907) KORN page de titre. Ar C’hornandoned (Les Korrigans) / C’hoari farsus en eun arvest / (farce en un acte) / Great e brezoneg Gwened / Gant an Aotrou J. Er Bayon / Ha troët diwarnan e brezoneg Leon / Gant an Aotrou J. M. Perrot.

    (7) Treiñ ub. da : persuader.

    (1926) FHAB Kerzu 447. Troet en deus an dud da ’n em garet, da ’n em entent.

    (8) Treiñ ub. war udb.

    (1911) BUAZperrot 123. Trei a rea e venec’h var ar studi ha var ar beden. ●153. trei a rea an dud pinvidik var an aluzen.

    (9) Treiñ e : transformer en.

    (1902) MBKJ 168. Grasou kaer a vez hag a dro an dristidigez e levenez dispar.

    (10) Treiñ douar : travailler la terre.

    (1907) BSPD i 253. ur heh jardrinour, e dreméné é amzér é troein hag é labourat doar. ●(1996) CRYK 336. da dreiel douar, tr. «tourner la terre.»

    (11) Treiñ douar lann : défricher.

    (1960) EVBF i 336. Outre les expressions données plus haut, on trouve encore, pour «défricher» : troi, ou terri, douar lann, Telgruc.

    (12) Treiñ ha distreiñ : tourner et retourner.

    (1612) Cnf 78b. O treiff ha distreiff an traezou-man em calon.

    B. V. tr. i. Treiñ diwar ar bec’h : refuser l’effort.

    (1910) FHAB C’hwevrer 44. Eur pez kaër ! guelloc’h eo uza hon ners o labourat, o kemer poan, eget hel lezel da vergla ha da voenvi var zigare trei divar ar beac’h ha kula dirak ar boan.

    III. V. pron. réfl. En em dreiñ.

    (1) S'y prendre.

    (1872) FHB 384/151a. Penaoz en em droio hen evit paka, evit gounid da Zoue, eun hevelep hurupaill ? ●(1880) SAB 210. penaus en em drei da rei ar maro da Jesus.

    (2) Se débrouiller, se tirer d'affaire.

    (17--) ST 182. evit en em drei, tr. «pour vous tirer d'embarras.»

    (1877) FHB (3e série) 5/38b. lezel Bismark d'en em drei egiz ma'c'h entento.

    (1915) KANNgwital 155/73. En em drei a reer ato en eur fesoun benag ; kaout izoum a ro ijin. ●(1929) KANNgwital 321/318. pephini a veze lezet d'en em drei e giz ma elle.

    (3) Gouzout en em dreiñ : savoir y faire, se débrouiller.

    (1790) MG 159. é hoai fortun d'obér eid en-n'emb e ouiai hum droein.

    (4) En em dreiñ ouzh ub. : se tourner vers.

    (1929) MANO 144. lavarit ho Pater, en em droit ouz Doue.

    (5) En em dreiñ war udb. : s'adonner à qqc.

    (1911) BUAZperrot 178. N'en em droas morse var ar goueliou hag al leinou evel an dud all eus he renk. ●222. hag e reas da eleiz en em drei var ar relijion gristen.

    (6) En em dreiñ da : se mettre à.

    (1926) FHAB C'hwevrer 67. N'eo ket gouest d'ober kalz a dra ; en em droet eo da lenn.

    (7) En em dreiñ war-zu : s'en remettre à.

    (1911) SKRS II 35. en em drei varzu he drugarez ha chench buez.

    IV. V. impers. Treiñ en ub. : prendre envie.

    (1530) Pm 227. Pan troy enhaf da lazaff mic, tr. «Quand il lui prendra envie, pour te tuer tout à fait.»

    V.

    (1) Treiñ ar bis : voir bis.

    (2) Bezañ mat da dreiñ ar rod : voir rod.

    (3) Treiñ ar viell : voir biell.

    (4) Treiñ evel ar viell : voir biell.

    (5) Kas da dreiñ bili d'an aod : voir bili.

    (6) Kas da dreiñ bili d'an heol : voir heol.

    (7) Kas da dreiñ mein da sec'hañ : voir mein.

    (8) Treiñ krampouezh : voir krampouezh.

    (9) Treiñ e grampouezhenn : voir krampouezh.

    (10) Treiñ evel ur ganell : voir kanell.

    (11) Treiñ kein : voir kein.

    (12) Klask treiñ an avel diwar-bouez ur gordenn : voir avel.

    (13) Ar voul o treiñ : voir boul.

    (14) Lezel ar voul da dreiñ : voir boul.

    (15) Treiñ yod da grampouezh : voir yod.

    (16) Treiñ ar grampouezhenn war ar billig : voir krampouezh.

    (17) Treiñ evel an avel : voir avel.

    (18) Treiñ banniel : voir banniel.

    (19) Treiñ diwar e dorchenn : voir torchenn.

    (20) Treiñ ha distreiñ ub. war e nav zu : voir tu.

    (21) Treiñ ar c'hi dre e lost : voir ki.

    (22) Treiñ ar c'hazh dre e lost : voir kazh.

    (23) Na dreiñ ur skod en tan : voir skod.

    (24) Treiñ al leue diwar ar vuoc'h : voir buoc'h.

    (25) Treiñ ur c'harr bras e karrigell : voir karr.

    (26) Treiñ e gilhoroù : voir kilhoroù.

    (27) Treiñ e liboud : voir liboud.

    (28) Treiñ e brulu : voir brulu.

    (29) Treiñ kordenn : voir kordenn.

  • treinañ
    treinañ

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Traîner.

    (1499) Ca 200a. Trainaff. g. trainer. ●(1557) B I 394. En amguin me az trahino / E ry an bleu hac az breuo, tr. «Je te traînerai par les cheveux, sans pitié, et je te briserai le corps.» ●(1633) Nom 273b. Atta t[r]aine-pieds : vnan á treïn ez treït, labazquennec. ●(1647) Am.ms 614. Sell a dre da quein hema ho trahina, tr. « Regarde derrière ton dos, il traîne »

    (1659) SCger 120a. traisner, tr. «traina.» ●(17--) EN 3354. trained gante lech mo defoay songed, tr. «entraîné par eux à l'endroit qu'ils avaint songé.» ●3437. a diuoair boes ma blef neuse voan trained, tr. «et par mes cheveux alors j'étais traîné.»

    (1894) BUZmornik 182. ar zant her c'habestaz gant he stol hag hen treinaz betek eur garrek. ●(1896) GMB 710. traîner, entraîner (…) pet[it] tréc[orois] traïnañ, straïnañ.

    (1995) BRYV III 14. (Milizag) gwechall e veze lavaret deom gand on tud, ar hizier mae a gustume treina ganto naered e-barz an tiez.

    (2) sens fig. Subir.

    (1859) SAVes 7. Treina poan ha naon a ranco.

    II. V. intr.

    (1) Traîner (par terre).

    (1633) Nom 114b. Syrma : la queuë trainante : an lost á treïn ouz an douar.

    (1922) FHAB C’hwevrer p. 52. Arabad ankounac’hât emomp e kreiz ar goanv ; ha n’eo ket avius treina dre an douar gleb, m’hel lavar d’eoc’h, eul lostennad vat a zouar priellek !

    (2) Traîner, prendre son temps.

    (1902) PIGO I 126. Traïnan 'rez kement ha ken bihan, ma arrujont en Plouvör pa oa an oferen oc'h achuan.

    III. V. pron. réfl. En em dreinañ : se traîner.

    (1633) Nom 26a. Animal reptile : Qui rampe, & se traine sur le ventre : loezn en em traïn ouz an douar.

    (1710) IN I 25. en em dreina mui eguet bale.

    (1838) CGK 6. Distruch, casty, diflacquet, foulet e nem dreina. ●(1884) BUZmorvan 5-6. ma c'hellaz en em dreina betek dor ar chapel.

    (1911) BUAZperrot 7. Ar c'hrouadur a en em dreinas var e varlochou. ●(1936) PRBD 19. oc'h en em dreina war e zaoulin.

  • Treinded
    Treinded

    f.

    I. (religion)

    (1) Trinité.

    (14--) N 656. Greomp vng anclin anterin dan Trindet, tr. «Inclinons-nous tous devant la Trinité.» ●(1499) Ca 202b. Trindet. g. trinite. ●(1530) Pm 195 (Pemzec leuenez). Pet euidoff gant couff ha striz / Roen drindet (lire : drindot ; rime interne en -ot) a macsoth gluiz, tr. Herve Bihan « Prie pour moi avec ardeur et instamment / Le Roi de la Trinité que tu nourris avec douceur. » ●(1557) B I 505. equeffin an drindet, tr. «auprès de la trinité.» ●26. A nedelec bede an chandelour hac an pasch bede an dreindet, tr. « From Christmas until the Candlemas and from Easter until Trinity Sunday. »

    (1659) SCger 121a. Trinité, tr. «Trindet.» ●176a. Trindet, tr. «Trinité.» ●(c.1680) NG 87. Pedam en Drindet beneguet. ●(1688) MD I 17. Eur peden humbl ha fervant d'an Treindet.

    (1849) LLB 2024. tron en Drinded. ●(1862) JKS 264. O va Doue ! Treinded euruz ! ●426. en hoc'h hano, Trindet sacr.

    (2) Mister an Dreinded : mystère de la sainte Trinité.

    (1893) IAI 87. An dra-ma a yoa digompeza mister an Dreinded.

    (3) Kotueroù an Dreinded =

    (1867) FHB 123/152a. dirguener ha dissadorn en em gaf cotuerou an dreindet.

    (4) Palez an Dreinded : le paradis.

    (1792) BD 570. dagleuet ho setans en pales an drindet, tr. «à entendre votre sentence dans le palais de la Trinité.»

    (1857) HTB 5. Peger kaër a oac'h neuze dirak daoulagad palez an Dreindet !

    (1907) FHAB Even 117. E palez an Dreindet. ●(1911) BUAZperrot 523. e ene glan a bignas da balez an Dreinded. ●(1935) CDFi 14 septembre. ar ganaouenn zantel-er (...) a bigne war-zu palez an Dreinded.

    II. (botanique) Louzaouenn-an-Dreinded / boked-an-Dreinded : pensée.

    (1710) IN I 118. o velet boquejou an Dreindet, pe gant re ne deus c'huez ebet.

    (1879) BLE 374. Violette pensée. (V. tricolor. L.) Louzaouen-ann-Dreinded.

    III. Pevare person an Dreinded : voir person.

  • treinell
    treinell

    f. –où

    (1) Radeau, train de bois flottant.

    (1732) GReg 777a. Radeau, trains de bois de corde, de planches, de solives, de poutres, qu'on lie ensemble pour les voiturer par eau, tr. «Traynell. p. traynellou.» ●935b. Train de bois flottant, tr. «Traynell. p. traynellou

    (2) Traîneau.

    (1633) Nom 174a. Tragula : traineau : traïnel. ●179b. Traha vel trahea : traineau : traïnell.

    (1659) SCger 120a. vne traine, tr. «vr traënel.» ●(1732) GReg 935b. Traineau, espece de chariot sans rouës pour voiturer des marchandises, &c. sur les nèges glacées, tr. «Traënell. p. traënellou

    (1867) FHB 102/394b. he staga a reont oc'h ho zreinellou. (...) e treinellou pere a ruz var an erc'h.

    (1912) LZBl Genver 325. gant chas ha tranell. ●(1935) LZBl Du/Kerzu 207. farda eun dreïnell. ●(1931) VALL 750a. Traîneau, tr. «treinell f.» ●(1987) GOEM 150. Le traîneau, an dreinel.

    (3) Chausse-pied.

    (1499) Ca 36b. Chaucepie vide in trahinell cest tout vng.

  • treinellat
    treinellat

    v. intr. Traîner avant de faire qqc.

    (1866) FHB 93/323a-b. na jomit ket da dreinellat.

    (1905) BOBL 30 décembre 67/1b. ne dale ket ar boan chom muioc'h da dreinellat. ●(1911) FHAB Here 272. n'heller ket chom da dreinellat gant netra. ●(1935) LZBl Du/Kerzu 185. den ne jomo da dreinella.

  • treineller
    treineller

    m. –ion Traînard.

    (1870) MBR 116. E pe leac'h eo choumet ann treineller fall-ze adarre, tr. «Où est resté encore ce méchant traînard.»

  • treinerez
    treinerez

    f. –ed Femme qui traîne.

    (1907) MVET 70. e pe leac'h e chommez brema, treinerez ?

  • treiser
    treiser

    m. –ion Traître.

    (1913) HIVR 39. ni ou sellou èl treiserion.

  • treiseris
    treiseris

    s. Trahison.

    (1940) DIHU 347/65. dré daol treiseriz.

  • treisoni
    treisoni

    f. Trahison.

    (1878) BAY 14. treissoni, tr. «félonie.»

    (1913) HIVR 33. Richard e gemér dré dreisoni mam Arthur. ●40. Eit ma ne vou ket a dreisoni ér marhadeu.

  • treispennet
    treispennet

    =

    (1924) SBED 60. Get ur goahad aùél / Treispennet ar en doar [en délen séh].

  • treitad
    treitad

    m. –où

    (1) Raclée.

    (1983) PABE 29. (Berrien) trεcad, tr. «raclée.» ●eun treited ho-peus tapoud, tr. «vous avez été bien battu.»

    (2) Cuite.

    (1919) DBFVsup 70a. trekad (Plescop), tr. «un excès de boisson.» ●(1983) PABE 29. (Berrien) trεcad, tr. «cuite.» ●eun treited a oa ganto, tr. «il était complètement saoul.»

  • treitour .1
    treitour .1

    adj. Traître.

    I.

    (1499) Ca 200a. Traytour. g. traitre. ●(1530) Pm 113. tut traitour deffæt, tr. «des gens traîtres en effet.» ●239. An bet credit so traitour, tr. «Le monde, croyez-(le), est traître.»

    (1659) SCger 42a. deloyal, tr. «trahitour.» ●91a. perfide, tr. «trahitour.» ●175b. trahitour, tr. «traistre.»

    (1854) PSA I 266. é apostol treitour. ●(1868) KTB.ms 14 p 251. Ar vageres traitour.

    (1911) SKRS II 223. an dijentil treitour. ●(1921) BUFA 45. er brér treitour.

    ►sens fig.

    (1933) MMPA 144. En despet d'an avel foll ha d'ar rec'hell treitour.

    II.

    (1) Treitour evel ur bluenn war an dour : voir dour.

    (2) Treitour evel ur marmouz : voir marmouz.

    (3) Treitour evel kazh : voir kazh.

    (4) Treitour evel ar mor a red : voir mor.

    (5) Treitour evel an dour : voir dour.

  • treitour .2
    treitour .2

    m. –ion Traître.

    (c.1680) NG 325. en traitour Herod. ●1504. Er fal traitourion-man nou devoue quen gred. (1732) GReg 933a. Traitre, tr. «Traytour. p. traytouryen. Van[netois] treytour. trahytour. pp. yon, yan

    (1913) HIVR 34. de gastiein en treitour.

  • treitouraj
    treitouraj

    m.

    (1) Traîtrise.

    (1902) PIGO i 168. Personik na oa ket en gortoz deuz an tol traitourach-ze.

    (2) Ober treitouraj da ub. : maltraiter qqn.

    (1977) TDBP II 538. Bez’ a vez tud evel-se oh ober treitouraj d’ar vugale, tr. « il y a comme cela des gens qui maltraitent les enfants ».

  • treitourezh
    treitourezh

    f. Trahison.

    (1659) SCger 120a. trahison, tr. «trahitourez.» ●175b. trahitourez, tr. «trahison.» ●(1732) GReg 935b. Trahison, tr. «Traytourez. p. traytourezou. Van[netois] trahytoureah. treytoureh. pp. éü

    (1854) PSA I 295. hemb gout rai de betra en en devehé bet troeit é dreitoureah.

  • treitouriezh
    treitouriezh

    f. Trahison.

    (1931) VALL 749b. Trahison, tr. «treitouriez (et traitouriez).»

  • treitouriñ
    treitouriñ

    v. tr. d.

    (1) Trahir.

    (1896) LZBt Meurzh 24. bete kat misionerien pe gristenien da wapat ha da dreitouri.

    (1931) VALL 749b. Trahir, tr. «treitouri»

    (2) Maltraiter.

    (1977) TDBP II 538. Me na blij ket din gweled treitouri al loened, tr. « je n’aime pas voir maltraiter les bêtes ».

    (3) Bezañ treitouret : être maltraité.

    (1977) TDBP II 538. Me na houllan ket beza treitouret, tr. « je ne veux pas être maltraité ».

  • Treiz
    Treiz

    plur. Habitants d'une paroisse dont le nom commence par Tre-.

    (1868) FHB 185/227b. Tud Plouider eta, Teurizlez kercoulz hag ar parechou all tro var dro. ●(1877) EKG I 256. Ar re-ze oa Ploueskadiz, Guineveziz haTreizlez.

  • treizh
    treizh

    m.

    I.

    (1) Traversée, action de traverser.

    (1633) Nom 240a. Traiectus, traiectio : le passage, port : an passaig, an port, an treiz.

    (1659) SCger 175b. treiz, tr. «passage de mer.» ●(1732) GReg 699b. Passage, trajet par eau, tr. «Treiz. p. treizyou. tre. p. treou. Van[netois] treih. p. ëu

    (1869) FHB 212/19b. seiz leo treiz.

    (2) (Une) traversée.

    (1633) Nom 149b. Nauis vectoria : barque ou bateau de passage : bag pe barq euit vn treïz pe passaig. ●149-150. Nauis actuaria, nauiguim actuarium : barque de passage : barq a pasaig, vn treiz.

    (3) Lieu de passage.

    (1659) SCger 89a. passage, tr. «treiz.» ●(1738) GGreg 21. an treiz, tr. «le passage de mer, ou de riviere.»

    (1854) MMM 119. en eur vag (…) evit tremen un treïs bian tost d'ar guear a Gên. ●(1889) ISV 340. e treis Plougastel pe e treis Rosnoen.

    (1908) FHAB Genver 24. diskouez dezhan e pe leac'h edo an treiz. ●(1921) GRSA 366. diskoein demb en treih.

    (4) Bag-treizh : bac.

    (1732) GReg 74a. Bachot, petit bateau de passage sur les Rivieres pour les gens de pied, tr. «Bag-treiz. p. bagou-treiz.» ●(1744) L'Arm 24a. Bachot, tr. «Baguig-tréh. f.»

    (1907) VBFV.fb 9a. bac, tr. «bag-tréh, f. (pl. bageu-tréh).»

    (3) Gué.

    (1633) Nom 244b. Vadum : gué : vn treiz.

    II. sens fig.

    (1) Passage de vie à trépas.

    (1860) BAL 201-202. Epad e vuez e sonje aliez da c'houlen ur maro mad ; mes dre ma tostea e eur, e sonje mui-ouz-vui da dremen mad an treiz-se.

    (1906) KPSA 97. heur an treiz spountuz. ●(1907) KANngalon Eost 473-474. treiz tenval ar maro.

    (2) An treizh diwezhañ : passage de vie à trépas.

    (1945) GPRV 56. ar beleg en ho kichen, ar grusifi en ho torn evit en em bourchas d'ober an treiz diweza-se...

  • Treizh .1
    Treizh .1

    n. de l. An Treizh : Le Passage (Plougastel-Daoulas).

    (1995) PLTZ 61. Hervez Nou Matioda, gwechall, tud an Treiz a oa gragouill da gôzeal.

  • Treizh .2
    Treizh .2

    n. de l. An Treizh : An Treiz (Saint-Pabu, Landéda).

    (1) An Treizh.

    (1772) KI 431. er pasach a so beuzet.

    (1876) TDE.BF 815. Kaera leo a zo e Breiz / A zo etre kastel Tremazan hag ann Treiz.

    (2003) TRMOR 66. Etre kastell Tremazan hag an Treizh / Emañ ar c'haerañ bro a zo e Breizh. ●67. Kaerañ lev a zo e Breizh / A zo etre kastell Tremazan hag an Treizh.

    (2) Proverbe.

    (1876) TDE.BF 815. Kaera leo a zo e Breiz / A zo etre kastel Tremazan hag ann Treiz.

    (2003) TRMOR 66. Etre kastell Tremazan hag an Treizh / Emañ ar c'haerañ bro a zo e Breizh. ●67. Kaerañ lev a zo e Breizh / A zo etre kastell Tremazan hag an Treizh. ●note : « un lieu nommé an Treizh ("Le Passage"), entre Saint-Pabu et Landéda ».

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...