Recherche 'pe...' : 1379 mots trouvés
Page 7 : de penefi-1 (301) à penn-dibenn-2 (350) :- penefi .1penefi .1
adj. = (?).
●(1883) CDFi 202-24 novembre p 1. Re leiz, re nevez, re benefi, eme ann Aoutrou.
- penefi .2penefi .2
m.
I.
(1) Ce dont il s’agit.
●(1868) FHB 171/120b. Ia, ah ! c'hui ne ouzoc'h ket ar penefi ?
(2) Chose ou personne dont on ignore ou on a oublié le nom.
●(1867) FHB 143/309a. eo red lakaad er c'hafe eun nebeud penefi, eur banne hini melen. ●(1890) MOA 169a. Quand on ne sait pas le nom de l'objet ou de l'individu, on dit : eur penefi (pour : pe hano ef-hi ?). On dira aussi : eur pe hano, eur pe zen (d'où vient le verbe : pehanoi eunn den, ainsi que le verbe penefia eunn dra.
II. fig.
(1) Outil.
●(1928) FHAB Meurzh 220. Setu aze avat eur penefi a-zoare d'in d'en em zizober eus an daou louangenn divalo-man.
(2) Engin, machin (au sens de membre viril).
●(1647) Am 506. So desja costiff he coz piniffy, tr. Herve Bihan « Dont le vieil engin est déjà constipé ». ●648. Ac eff a so creff he coz peneffy, tr. Herve Bihan « … si son vieil engin est fort »
- penefiañ / penefiatpenefiañ / penefiat
v.
(1) V. tr. d. Appeler penefi (une chose dont on a oublié le nom).
●(1876) TDE.BF 504a. Penefia, v. n., tr. «Parler d'un objet dont le nom ne vient pas à la langue.» ●(1890) MOA 169a. Quand on ne sait pas le nom de l'objet ou de l'individu, on dit : eur penefi (pour : pe hano ef-hi ?). On dira aussi : eur pe hano, eur pe zen (d'où vient le verbe : pehanoi eunn den, ainsi que le verbe penefia eunn dra.
(2) V. intr. =
●(1883) CDFi 202-24 novembre p 1. furcha, muzula, krabanata, penefiat a-dreuz hag a-hed. (...) Kaer en devezo pilprennat, pigosat, penefiat, biken ne vezo mestr e Plouarzel.
- penefiatpenefiat
voir penefiañ
- penekpenek
prép. Si ce n'est. cf. kenek
●(1970) GSBG 79. (Groe) penek-se, tr. «si cela n'avait pas été, sans cela.»
- penentpenent
adv. & m.
I. Adv.
A.
(1) Par où, par quel chemin.
●(1860) BAL 11. Ar re zo en em gavet er Baradoz a dle gouzout mad penent eo mont di, tr. GMB 467 «(ils savent) par où on y va.»
●(1927) GERI.Ern 446. penent mont di, tr. «(je sais) par où y aller.»
(2) sens fig. Comment, de quelle manière (s'y prendre).
●(1860) BAL 47-48. Noz-deiz e vezo pleustred, da velet penent en em drei evit dont abenn eus an taol, tr. GMB 467 «pour voir par où il faut se tourner.»
B. Dre benent : par où, par quel chemin.
●(1927) GERI.Ern 446. à Ouess[ant] -dre benent.
II. M. Ar perag hag ar penent : le pourquoi et le comment.
●(1921) FHAB Eost 205. a ra d'eomp derc'hel atao uhel hor spered o klask gouzout ar perag hag ar pe 'n hent euz a bep tra.
- penetriñ
- PenfellPenfell
hydronyme Ar Penfell : La Penfeld (source principale à Guipavas).
●(1910) ISBR 7. er stér Penfeld. ●(1914) ARVG Mae 79. Ar Penfel, ster Brest. ●(1951) EVKN 19. war ribl ar Penfel. ●(1988) MIBB 10. Ar Penfeld. ●(1995) PLTZ 112. Gwechall, kaeiou ar Pennfell a oa boutin etre ar batimañchou brezel hag ar batimañchou koñvers. Bremañ eo dispartiet an daou borz.
- pengalet
- pengennpengenn
m. & adv.
I. M.
(1) Planche de jardin.
●(1732) GReg 728b. Planche de Jardin, airette, tr. «Peñguenn. p. peñguennou.»
●(1857) CBF 81. c'houennat ar pengennou, tr. «sarcler les plates-bandes.» ●(1874) FHB 493/185b. palet em eus teir bengen. ●(1931) VALL 565a. planche de jardin, tr. «pengenn m.»
(2) Sillon.
●(1732) GReg 867b. Sillon, terme de laboureur, tr. «Peñguenn. p. peñguennou.»
●(1876) TDE.BF 504b. Peñgenn, s. m., tr. «Planche de terre d'un jardin, sillon large et plat comme on en fait dans les pays non pluvieux.»
●(1949) KROB 12/12. Ar pengenn troet a ya war ledanaat.
(3) Arpent.
●(1732) GReg 51b-52a. Arpent, certaine mesure de terre, qui en Bretagne est de 20 cordes en longueur, & de 4. en largeur, chaque corde de 14. pieds : c'est la même chose qu'un journal, tr. «pengûen. p. penguennou.»
II. Adv. A-bengennoù :
●(1857) CBF 105. hada a bengennou, tr. «Semer à sillons plats.»
- pengennad
- pengenniñ
- penitañs
- penitañser
- penitant .1
- penitant .2penitant .2
m. –ed Pénitent.
●(1612) Cnf 2b. an queffren muyhaff eues an pœnitantet. ●14a. Nottet da diuezaff, pennaus eo obliget an pœnitant da quittat an occasionou ves an pechet.
●(1659) SCger 90b. penitent, tr. «penitent.» ●(1727) HB 593. Esperanç dar benitantet. ●(17--) TE 42. Guæd e zou hoah én amzér-men a faus penitandèt.
●(1911) BUAZperrot 246. penitanted, eun daou pe dri c'hant.
- penitantezpenitantez
f. –ed Pénitente.
●(1839) BESquil 159. Penitandès ha Martyrès. ●(1894) BUZmornik 145. ar benitantez santel.
●(1911) BUAZperrot 229. ar benitantez santel.
- penitipeniti
m. –où
(1) Ermitage.
●(1732) GReg 710a. Lieu, ou maison de pénitence, tr. «Penity. p. penityou.»
●(1911) BUAZperrot 233. e genvroïz a zavas d'ezan eur peniti mean hag eun ti-bedi harp outan. ●400. Sevel a eure e beniti e penn an neac'h ar c'hoat-ze. ●(1930) FHAB Meurzh 100. ar chapel savet war e beniti.
(2) local. Sacristie.
●(1896) GMB 472. pet[it] tréc[orois] piniti sacristie.
- penitiat
- penitiour
- penjodenniñpenjodenniñ
v. intr. Être étourdi. (?) pennsaoudenniñ (?).
●(1896) GMB 474. pet[it] tréc[orois] penjôdeneign être étourdi, ébloui.
- Penmarc'hPenmarc'h
n. de l. Penmarch.
I. Penmarc’h.
●(1546) Cco 46. Penmarc. ●(1548) Cco 54. penmarc. ●65. penmarc. ●(1576-1600) Cco 80. penmarc.
●(1732) GReg 55b. Ar mor, o veza carguet a dreaz porz Peñ-marh, èn deus caçzet ar guear-ze da netra.
●(1865) FHB 1/8a. eul lestric hanvet Gras-Doue so bet divarc’het he stur gant eun taol tarz mor o tremen dirag beg Penmarch. ●(1890) MOA 23a. Penn-marc’h ; - Penmarc’h. ●(1890) RDTp (1891) VI/661. Da zont da Ben-Marc'h : prest da vervel ! (...) Ha c'hui, var Penmarc'h, aben en od ?
●(1905) ALMA 16. hag eur martolod a oe lazet zoken enn he vag dirak Penmarc’h. ●(1910) ISBR 4. kerreg trouzus Penmarh. ●(1995) LMBR 52. tri forzh-mor Penmarc’h e penn pellañ ar Vro Vigoudenn.
II.
(1) Dicton rimé.
●(1799) CAm 247. A pa ve merc'h eus a Penmarc'h, / Emeus-y goulennet avoualc'h : / Mar dé guerc'h roït-y; / Ma ne quet mirit-y, tr. « Fût-elle fille de la maison de Penmarc'h, / Depuis assez long-tems je la demande : / Est-elle vierge ? accorde-la : / A-t-elle cessé de l'être ? garde-la » ●note Cambry : « Un des discoureurs ou poètes des environs de Landerneau, termina finement sa demande, et força son compétiteur à céder la jolie fille qu'il défendait. »
(2) Étymologie populaire.
●(1844) FOB 110note. Penmarc'h, tête de cheval.
(3) Dicton.
●(1890) RDTp (1891) VI/661. Malloz a raon da Benmarkis, / Goulou en noz en ho ilis !
(4) Dicton météorologique.
●(1968) PENM 24. Ar vouelini o vond d'ar Ster / da lavared o fater.
●(2003) TRMOR 146. Ar gouelini o vont d'ar Ster / Da lavaret o fater.
(5) Blasons populaires.
●(1968) PENM 106. Les paysans du bourg étaient "paotred kaoh saout" (les bouseux), les habitants de Saint-Pierre méritèrent d'être appelés "paotred ar holtez" (les pourvoyeurs de goémon pourri vendu aux cultivateurs), la population hybride du Ster, à la fois paysans et marins, formaient les "Riffins". Nés du terroir, imbus de l'avantage qu'ils prétendaient en tirer, ils furent, dans leur isolement, en proie aux sarcasmes de leurs voisins qui les accusaient de ne pas se laver, d'être des sacs à poux (pochou laou).
III. [Toponymie locale]
●(1959) MOJE II 8. Eur wech ma oe kuit an den, ar strobinell a baouezas hag ar rehier du a oe gwelet adarre dirag odeou Penmarc'h. ●(1968) PENM 24. Ar vouelini o vond d'ar Ster / da lavared o fater. ●119. Près de l'église de Penmarch existait "Liors au Anaon" (lire : Liors an Anaon). ●235. Les marins appellent toujours "Penmarch Coz" (le Vieux Penmarch), un important rocher qui en marque l'extrémité occidentale. ●(1995) LMBR 52. o tistreiñ da Geriti, da Sant-Pêr. ●54. Nepell diouzh Tour-tan Sant-Pêr (Eckmühl ent kefridiel e galleg) emañ Chapel ar Joa. ●(1995) ABBV 423. Dirak Penmarc'h ez eus kerreg hag a vez graet gisti Penmarc'h anezho. Evit ar bigi da dremen dre-douez ez eus ur seurt ode a vez graet roñch Josefin anezhi. ●(1996) GESI 250. Tour-tan Penmarc'h a daole e c'houloù betek du-mañ.
●(2003) TRMOR 146. Ar gouelini o vont d'ar Ster / Da lavaret o fater.
- Penmarc'hizPenmarc'hiz
pl. Habitants de Penmarch.
●(1890) RDTp (1891) VI/661. Malloz a raon da Benmarkis, / Goulou en noz en ho ilis !
- pennpenn
[vbr penn, pen, vcorn pen gl. capud, pen teilu gl. paterfamilias, vgall penn, mbr penn, pen, mcorn pen, mgall pen, virl cenn, mirl cend, gaul (inscript. monnaie, Delamarre 249) Пεννο- < *kwenno- (LEIA C-66, Falileyev 129, Campanile 86, EDPC 177, etc) ; mot qui entre dans de très nombreux dérivés dans toutes les langues celtiques, mot sans équivalent en dehors du celt]
m. –où
I. M.
A. (anatomie)
(1) Tête.
●(1499) Ca 155a. Penn. g. teste / ou chef. ●(1633) Nom 15b. Caput : la teste : an pen. ●Vertex : le sommet de la teste : barr an pen.
●(1849) LLB 140. mé talh er hogus er glaw drest hou peneu.
(2) [devant un nom d'animal] Tête.
●(1633) Nom 28b. Vellus : toison : crochen ha gloan an pen deuet assambles.
(3) par méton. Cheveux.
●(1877) EKG I 70. Guenn oa he benn, ledan he dal, lemm he lagad.
●(1936) PRBD 104. eur beleg koz, gwenn e benn.
(4) Dre benn : chacun, par tête.
●(1907) AVKA 152. kement ze dre benn an ije ar Judevien da rei peb bla evid an Templ.
(5) Penn-stonn : personne obtuse.
●(1942) FHAB Meurzh/Ebrel 150. (Plouarzhel) Stonn = penn-stonn : penn-kalet, spered pout.
(6) Ur penn den : un homm intelligent.
●(1952) LLMM 34/47. (Douarnenez) Ur penn den : un den speredek.
(7) Ober, c'hoari e benn : agir à sa guise.
●(1864) SMM 175. Guelit ha c'hui so fur avoalc'h evit gortoz evelse, evit fiziout e Doue ep ober ho penn oc'h unan. ●(1877) EKG I 1. Doue (...) a lezaz he vugale da ober ho fenn ho-unan. ●(1889) SFA 125. abalamour ma ne leze ket ac'hanoc'h da ober ho penn.
●(1908) FHAB Mezheven 176. frank varn-ho c'hoari ho fenn hag ober ho reuz. ●(1934) FHAB Mae 197. ne reont nemed o fenn o-unan.
(8) Derc'hel e benn =
●(1955) STBJ 70. eun devezour eus Mailh-ar-Chantr, den didrouz hag a zalc'he e benn.
(9) Reiñ penn da ub. : regarder qqn en face.
●(1908) PIGO II 11. ne oa evit rei penn da gristen ebet. ●88. Ar Gaou a ve bemde en henchou, ha kaer 'n eus bean livet fall, bepred e kav (...) tud da rei penn d'ean.
(10) Tennañ penn : quitter.
●(1894) BUZmornik 85. Ann intanvez-ma a ioa oajet a bevar bloaz ha pevar-ugent, ha ne denne penn euz an templ.
●(1908) FHAB Even 178-179. ne denne penn divar dro ar c'hadoriou-kovez.
B.
(1) Tête, bout, extrémité.
●(1499) Ca 155a. g. bout. b. penn. ●Penn an fri g le bout du nez. ●181b. g. le bout de lespaule. b. penn an scoaz. ●(1633) Nom 17b. Capreolus : le bout de l'oreille : pen an scouarn. ●19a. Nasi orbiculus, pilula : le bout du nez : pen an fry. ●77a. Panicula, phoba : c'est la teste des herbes moussues & cottonneuses, comme de roseau & froment : an pennou bleuecq á vez voar an lousaou.
●(1659) SCger 163a. e pen ar ru, tr. «au bout de la rue.» ●vr vaz a daou ben, tr. «vn baston a deux bouts.»
(2) Début.
●(1864) SMM 164. e penn al levric-ma.
(3) Penn kentañ : début.
●(1866) FHB 72/157b. ar gaouleden hag ar penn kenta eus ar vouzellen vras. ●(1868) FHB 158/12b. n'oz peuz nemed ar penn kenta euz ar furnez. ●(1879) BMN 105. Er penn kenta Doue a reas corf an den euz a bri-douar. ●(1882) BAR 211. Adalek ar penn kenta beteg vrema.
●(1907) FHAB Mae 75. ez eus er penn kenta eun aozer bennag. ●(1911) SKRS II 210. Azalek ar penn kenta euz he amzer. ●(1921) PGAZ 96. Er penn kenta euz miz Kerzu 1870. ●(1933) MMPA 17. Abaoe penn kentan ar bed, eul lezenn bounner a bouez war an dud, lezenn ar pec'hed kentañ.
(4) Fin.
●(1847) FVR 151. Hogen n’eo ket selaouet : warc’hoaz abenn kreizte, / E renkomp, a lavarjont, gwelout penn da vue. ●(1878) EKG II 21. e vichenn araok an deiz e penn va beach.
(5) Penn diwezhañ : fin.
●(1849) LLB 1095. Kent er pen dehuehan. ●(1878) EKG II 58. er penn diveza euz a emgann Kergidu.
●(1911) SKRS II 53. er penn diveza euz ar C'horaïz.
(6) Kas da benn : mener à terme, à bien.
●(1907) BSPD I 257. Diés e vehé laret ol er péh en des bet er santéz d'andur eit kas de ben el labour-sé.
(7) Etre daou benn ar bloaz : tout le long de l'année.
●(1880) SAB 116. e veler a bennadou, etre daou benn ar bloaz, ar braz eus ar pez en d-euz grêt ha lavared Jesus-Christ.
(8) Etre daou benn an amzer : tout le temps.
●(1880) SAB 137. atau va unan, etre daou benn an amzer.
●(1928) FHAB Gwengolo 320. Ha diaes eo da dud, evel d'az tad ha d'it te, en em glevet gant tud hag a vez epad an daou benn eus an amzer o treuzeurel [treuzeuler] etre ar gwele hag an tan evel ma vezan-me.
(9) Etre daou benn an deiz : de l'aurore au coucher.
●(1951) LLMM 25/73. Ar botoioù lous-brein az poa da versoliañ etre daou benn an deiz. ●(1981) ANTR 135. Stag eo domestiked ar maner ouz o labour euz an eil sklerijenn d'he-ben, etre daou benn an deiz.
(10) Etre daou benn e vuhez : d'un bout à l'autre de sa vie.
●(1904) SKRS I 157. n'hen doa morse great an distera pec'hed a eneb ar burete etre daou benn he vuez. ●222. Etre daou benn he vuez, ar missioner santel a oue he galoun leun a garantez e kenver an nessa.
(11) Dans huit jours, un an, etc.
●(17--) BMa lii. A hané dan de se pen blas chel ober eur memeus tra, tr. «De là jusqu'à ce jour dans un an, il peut faire la même chose.» ●297. Quen a vo an de se pen bla, tr. «Jusqu'à pareil jour dans un an.» ●882. Mé retorno aré an dé ma pen eiz dé, tr. «Je serai de retour dans huit jours.»
●(1861) BSJ 145. aveit mirèt gouil bras er Pantecoust, en hantér-handvèd de goudé Pasq, hag e oé dé pèn blai é pehani é oé bet reit el lézen de Voïse ar er Sinaï.
(12) Demi (journée, etc.).
●(1923) KNOL 102. An hini ’vo mab kaer d’in, a ranko, en eur penn-devez, didoueza holl ar greun-ze ha lakaat pep-hini en e vern. ●(1977) PBDZ 1130. (Douarnenez) on bet ur penn goañvezh, tr. «j’y ai été un demi hiver.»
(13) Penn-kordenn : corde, bout de corde.
●(1913) DIHU Du 356. Meit er pautr e oé fin : kaset en doé ur pen korden geton.
(14) Mont da benn hent da ub. : aller à la rencontre de.
●(1912) BUAZpermoal 902. an eskibien a yeas da benn hent d’ezan.
(15) Source de cours d’eau.
●(1576) H 47. An seiz pechet maruel ha capital pe re so euel feunteunyou ha penou dan re aral : Hac an vertuzyou contrel deze, tr. « The seven mortal and capital Sins, which are as fountains and heads to the others, and the Virtues opposite to them. »
●(1931) VALL 704b. source d’un cours d’eau, tr. « penn m. »
C.
(1) (agriculture) Épi.
●(1849) LLB 390. Hag a drest er peneu é sewel en niel. ●(1869) HTC 72. pa vioc'h oc'h endramm, lezit ama hag a-hont eur penn bennac da goueza euz o'ch (lire : oc'h) herdinn.
(2) Source.
●(1576) Gk II 94. An pechedou pé a ré euel à pennou, ha feunteunyou ez depand, hac é quemer comanczamant an oll pechedou aral, tr. «Les péchés desquels, comme de sources et de fontaines, dépendent et prennent commencement tous les autres péchés.»
●(1905) IVLD 13. Penn Gav Lourd a zo kuzet huel-huel var ar meneziou pella.
(3) Paneton de clef.
●(1743) L'Arm 61a . Clef (…) Le paneton, tr. «Peenn. m.»
(4) Chaton (d'une bague).
●(1633) Nom 171b. Pala annuli : chaton, teste d'vn anneau : pen vn goualen, pen vn bisou.
D.
(1) Tête, commandement.
●(1838) OVD 304. é pèn ur ranteleah for puissant.
●(1957) AMAH 247. holl bennoù bras an arme, nemet unan hepken, de Gaulle, hag a dremene dre-se evit un oristal diahelet krenn.
(2) Partie.
●(1866) FHB 67/118b. Iun a reonty ar penn brassa euz ar blâ. ●(1866) FHB 71/155b. pell euz an ti ker-ze (...) am euz tremenet enn-han ar penn brassa euz va buez. ●(1879) BAN 45. tremen a ree an deiz hag aliez eur penn bras eus an noz. ●(1889) ISV 155. baleet e devoa eur penn euz an noz, pa zigouezas ganthi eun den coz.
(3) Hennezh eo ar penn : tout est là.
●(1790) MG viij. Hennéh-è er pèn, m'amiès : chervige Doué a greis er galon.
(4) Diouzh ar penn (kentañ) : parmi les meilleurs, excellent.
●(1868) KMM 105. ur c'hristen diouz ar penn.
●(1905) HFBI 310. eur varvailléres eus ar pen. ●314. eur merchetaër eus ar pen. ●(1909) KTLR 90. Mez me, oa eul lampoun deuz ar penn. ●210. guelet a raan oc'h eur c'hoalc'herez deuz ar penn. ●(1910) FHAB Here 300. Mont a rankas, hag e dad, eur c'hristen diouz ar penn, a zoublas da volontez Doue. ●(1919) MVRO 1/1a. Yann a oa eur marvailher eus ar penn kenta.
(5) Origine, cause.
●(1659) SCger 163a. pen an oll pec'hedou, tr. «la cause de tous les pechez.»
●(1870) FHB 260/403a. an ourgouill a zo ar vamenn hag ar penn euz an oll falloniou hag euz an oll dizurzou.
(6) Principe.
●(1880) SAB 14. rac tout [ar pedennou] e tennont d'an daou benn-ma : enori Doue ac e bedi.
(7) Principal.
●(1659) SCger 97a. principal, tr. «pen.»
(8) Paroxysme.
●(1633) Nom 267a. Status, vigor, summa : an pen an cleufuet, an drouc brassaf.
(9) Moment.
●(1839) BESquil 357. én ur pèn benac ag en dé.
E. Penn-brav : pièce de réception.
●(1985) OUIS 134. la pièce de réception, tr. « le penn brao ». ●165. le penn brao de la petite maison ouessantine.
F. [généralement devant un pluriel]
(1) Terme qui indique une unité.
●(1710) IN I 116. ur pen-dànvat e-unan etouez ur vanden bouc'het.
●(1870) FHB 292/244a. ugent penn kezec. ●(1896) HIS 67. deu éjoñ ha deu bendeved e rikent bamdé de zèbrein.
●(1935) BREI 433/2a. 31 penn-saout.
(2) Ur penn den : quelqu'un, personne.
●(1929) FHAB Genver 24. hag e redas eus an eil sal d'eben hep kaout eur penn den war e hent.
G.
(1) Goulenn penn diwar ub. : s'enquérir de qqn.
●(1957) BRUD 1/16. Perig, atao, o houlenn penn diwar e dad... Tad... E peleh emañ ?
(2) Klask penn : se demander, chercher.
●(1854) PSA I 135. ean e hra d'emb clasq pèn (…) hag é forh clasq pèn a guement-cé, é couéhér én arvar.
(3) Klask penn a : chercher des traces de.
●(1919) BSUF 41. d'atersein ha de glah pen ag er burhudeu en doé groeit ér vro-men.
(4) Klask penn eus ub. : chercher qqn.
●(1964) ABRO 91. Ha ne oant ket deuet da glask penn eus o daou genseurt ? ●119. e laoskis ar Spagnol da vont da glask penn eus e genvroiz.
(5) Ober penn : tenir tête.
●(1921) LABR iii. Eùit ober penn d’en arnan ha de varreu-amzer.
H. [sens divers]
(1) Saison.
●(1925) BUAZmadeg 92. kazi hed ar pevar benn euz ar bloaz e iunent.
(2) =
●(1925) BUAZmadeg 371. eur penn orz.
(3) Penn e : orienté vers.
●(1913) RNDL 80. pen ér Gornog.
(4) Penn an dro =
●(1909) FHAB Here 302. o klask dre o brizerez penn-an-dro da lakât taoler dismeganz var hor bro.
(5) Dont e penn : venir à bout, réussir.
●(17--) EN 1775. rac ma teufen en pen den rentan da Doue. ●(17--) Cc 1731. es-int bet deut en penn, tr. «ils sont venus à bout.»
(6) Dont da benn a (+ subst.) : venir à bout de.
●(c.1680) NG 1416-1417. penaus e houe quen abuset, / Songeal donet de pen a hon Saluer.
●(1921) BUFA 80. Hanen e oé ken diéz, ken rekin ma n'hellé hañni donnet de ben anehon.
(7) Dont da benn a (+ v.) : réussir à.
●(1839) BESquil 464. hac e zas de bèn a gorrigein en disordreu. ●(1854) PSA I meit ma tehemb de ben ag hur bout hag a hobér er péh e zou én hur chonge hur bout. ●(1876) TIM 215. En diaul, é huélèt é oé parrihue é væstroni mar behé bet deit lézen Jésus-Chrouist de ben a houni er bed-men.
(8) spécial. Racines fourragères.
●(1933) DIHU 270/355. penneu, s. m. pl., tr. «racines fourragères.»
(9) Chambre.
●(1952) LLMM 34/47. (Douarnenez) Penn : kambr. Ur penn nevez a zo bet savet en ti ; ar pennoù ; un ti tri benn. (Moarvat eus an dro-lavar penn al laez, penn an traoñ.).
(10) War ar penn (marine) =
●(1944) GWAL 163/170. (Ar Gelveneg) Ar chadenn, ar fard, a zo war ar penn p'emeur deut ouzh o dibenn, goude o zeurel d'ar mor penn-da-benn : «Lakait ar chadenn war ar penn !».
(11) Kaout penn war ub. : venir à bout de.
●(1870) FHB 265/32b. pa deu ar gouli-ze da ober poan d'am mestr, n'eus den evit caout penn ebet varnezhan.
(12) Lakaat penn da : ranger, mettre de l'ordre.
●(1891) CLM 21. é huélet é oé laqueit pèn de bep tra, trugairé Doué, m'hum laquas de gousquet.
(13) Chef.
●(1847) FVR 313. Dizunvaniez hag erez e tre ar pennou. ●346. heskina ar pennou chouaned.
II. Loc. adv.
(1) Penn evit penn : en désordre.
●(c.1718) CHal.ms i. bouleuerser, tr. «lacat en treu pen eüeit pen, bouluersein, eilpennein.»
●(1829) HBM 6. Antren a rejont en ty ; mes an traou oll a voa penn evit penn, ha na alliet anavezout netra. Ar mestr eus ar gaborel-se a loje e-unan.
(2) Da gentañ penn : premièrement.
●(1849) LLB 1129-1130. choejet te getan pen / Tadeu ha mameu mat.
(3) E-unan-penn : tout seul.
●(1849) LLB 1526. é tonèt hé unan pen d'er hreu. ●(1890) MOA 101b. Absolument seul, tr. «he unan penn.»
(4) Pe da benn : pourquoi, pour quelle raison.
●(1530) J p. 229a. Leueret huy me ouz dimenn / Pe da penn ezouf quemennet, tr. «veuillez m'apprendre, je vous le demande, pourquoi vous m'avez adressé un message.» ●(1557) B I 50. Na pe da penn em quemenn bet enn haff, tr. «pour quelle raison il me mande en sa présence.»
III. Loc prép.
(1) Da benn : au bout de.
●(1650) Nlou 25. Da pen an nao mis fournisset, tr. «Au bout des neuf mois accomplis.»
●(1689) DOctrinal 197. hac é pourveas é daouzec Bælec eux an Dignitéou, hac ar Canonicquadou principala eux an Ilis Cathedral da pen ur spaç amser goude ó redouti ar paoues eux ar carg Pastoral.
●(1868) KMM 113. Da ben tri dervez. ●(1882) BAR 224. Da benn eun heur goude.
●(1929) FHAB Genver 32. Da benn an amzer-ze.
(2) E penn : au bout de.
●(1790) MG 327. É pèn eih-dé.
(3) Penn da : à cause de.
●(1936) IVGA 112. Hemañ n'oa ket mat da vale, 'penn d'e c'har fall. ●(1974) SKVT III 123. 'M eus graet ken c'hoarzhin, 'penn d'al leue.
IV.
(1) Mont da heul e vara : voir bara.
(2) Mont da heul e benn : voir penn.
IV.
(1) Kribat e benn da ub. : maltraiter qqun.
●(1878) EKG II 318 (L) L. Inisan. Ia, ia, deuit, hag e velfot penaoz e vezo kribet he benn d'hoc'h Aoutrou persoun Troadec.
(2) Koll e benn : perdre la tête.
●(1910) MAKE 98 E. Crocq. Meur a hini a zonjas e oa kollet e benn gant aotrou maner ar C'hastell-C'hwitel...
(3) Bezañ kalet e benn : avoir du mal à apprendre.
●(1924) BRUD n° 11, 12, 14, 15, en 1963 par Emgleo Breiz, Brest, graphie et pagination différentes de l’édition de 1925, puis en 2003 une édition bilingue par Skol Vreizh préparée par Bernard Cabon)">BILZ 180 (T) F. al Lay. E-pad an amzer-ze, peurdisket an neus da Vadelen lenn ha skriva rez ha frêz, ha d'e vreur Yannig skriva ha lenn plen. Met heman a oa kaletoc'h e benn.
(4) Bezañ kalet a benn : être têtu, entêté.
●(18--) SAQ I 371 (L) J. Quéré. Mez lod 'zo kaled a benn...
●(1902) PIGO I 201 (T) E. ar Moal. Mez ar pôtr a oa kaled a benn, hag an evoa touet d'ean e-unan tôl evez war ar pez a raje.
(5) Lakaat udb. en e benn : s’être fait une idée.
●(1970) BHAF 322 (T) E. ar Barzhig. N'e-neus nemed c'hweh vloaz, med non de dïe ! p'en-devez lakaet hennez eun dra bennag en e benn, n'eo ket er penn all...
(6) Ober e benn fall : bouder.
●(1910) MBJL 12 (T) L. le Clerc. E-touez he frotestanted, e wele kalz oc'h ober o fenn fall. ●(1955) STBJ 179 (K) Y. ar Gow. Ne zalc'has nemet tri mevel, met meur a wech, pa veze ar muia ezomm anezo, e reent o fenn fall hag e tizentent outi.
(7) C'hoari e benn bihan : bouder.
●(1924) NFLO. Tête. il fait la mauvaise tête, tr. Loeiz ar Floc'h «c'hoari 'ra e benn bihan.» ●(1931) VALL 367. Manifester sa mauvaise humeur, tr. F. Vallée «c'hoari e benn (bihan) fam.»
(8) Ober e benn // Ober e benn e-unan : décider, faire selon sa volonté.
●(1877) EKG I 1 (L) L. Inisan. Doue, drouk ennhan o veled pec'hejou ar vro, a lezaz he vugale da ober ho fenn ho-unan. ●(1878) EKG II 33 (L) L. Inisan. Pep hini a lavaro ar pez a garo, me n'oan evit goulen ali ouc'h den, hag a reaz va fenn va-unan.
●(1927) FHAB Meurzh 63 (T) *Dir-na-Dor. Gra da benn ! Me ya d'ober eur valeadenn ! ●(1928) FHAB Ebrel 123 (L) Y.-V. Perrot. Re voumounet, ar paotr a oa deuet ha ne rae nemed e benn e-unan. ●(1981) ANTR 172 (L) *Tad Medar. Pep hini a-vad a zo chomed gand e hoant kendelher da ober e benn.
(9) Mont da heul e benn : faire ce que l’on veut.
●(1867) MGK 13 (L) G. Milin. Ann hini a ia da heul e benn, / A rikl a-bred, gouez oc'h torgenn.
●(1936) LVPR 68 (L) K. Jezegou. Met ma na lesfoc'h ket anezo da vont da heul o fenn ha ma na zigwesfent ket mat, e lavarfent deoc'h : «n'oun ket eürus : C'houi 'zo abek da se.
(10) C'hoari e benn : montrer sa colère.
●(1929) EMPA 7 (T) *Paotr Juluen. Ha pa glevan ar mor o c'hoari e benn hag o trouzal, evel ma ra breman, e kav din e klevan e vouez ouz ma gervel, evel ma zad koz gwechall...
(11) (Mont, partial, tec'hel) a-raok e benn : faire un coup de tête.
●(1868) GBI I 359 (Ku). Bet 'n euz ann hardieges da vont a-rok he benn, tr. F.-V. an Uhel «il a eu la hardiesse d'aller au-devant de sa tête, (1) Faire un coup de tête.» ●(1878) SVE 640. Mont araog e benn, tr. L.-F. Salvet «Aller devant sa tête. (Faire un coup de tête.)»
●(1925) CHIM 5 (T) *Dir na Dor. O ma Doue ! mar en dije gouvezet ma breur, pa oa o techel rôk e benn, pesort reuz a chache warnomp !!! ●8. ma ouesfe hennez nag a zaerou 'zo bet skuilhet aman abaoe m'eo partiet 'rôk e benn !
(12) Bezañ war e benn en un ti : être comme chez soi.
●(1912) MELU XI 401. Bean war e ben en eun ti, tr. E. Ernault «Être sur sa tête dans une maison, y fréquenter assidument, y être comme chez soi. Haute-Corn[ouaille], ab[bé] B[esco].»
(13) Mont war e benn : aller sans réflexion.
●(18--) MIL.ms (d’après MELU XI 401). Mont war e benn, tr. E. Ernault «Aller sur sa tête, aller sans réflexion.»
(14) Penn ha troad // Penn ha korf ha troad // Penn kil ha troad // eus ar penn-kil d'an troad : de la tête aux pieds.
●(1825-1830) AJC 2374 (Go) J. Conan. A pen a corf a troad e veed enon guisqued, tr. F. Favereau «Là vous serez vêtu de la tête aux pieds.» ●2432. Ne moa ne med ma roched pen a troad dierhen, tr. F. Favereau «Je n'avais sur le corps que ma chemise.» ●2538. Emoa roed dach pen a troad eun nabillamand nevé, tr. F. Favereau «Je vous avais donné un habillement tout neuf.» ●7024. Croech a trou penn a troad a pep a dif roched yvé, tr. F. Favereau «De haut en bas, de la tête aux pieds on nous donnas aussi deux chemises à chacun.» ●(1879) BMN 205 A.-M. Drezen. An tadou hag ar mammou a zeuas ive (...) da jench euz ar penn kil d'an troad. ●274. He gorf bronduet oll euz ar penn kil d'an troad. ●(18--) SAQ II 13 (L) J. Quéré. Ar vuez zo berr, ha pa varver e varver penn, kil ha troad.
●(1914) MAEV 200 (L) K. ar Prat. An tad en doa kalz tud en e di, holl Arvoriz penn, kil ha troad. ●(1929) MKRN 87 (K) P. Martin. Kreno a ra penn ha troad ! ●(1959) BRUD 10/18 (L) *Mab an Dig. Kristenien penn-kil-ha-troad.
(15) Kaout na penn na troad : ne pas avoir de sens.
●(1908) PIGO II 99 (T) E. ar Moal. Laret a rez, Boned-Ru, n'houllez ket mont d'an oferen dre ma ra ha ma lavar ar person treo n'o deus na penn na troad. ●(1935) ANTO 182 (T) *Paotr Juluen. Traou n'o deus na penn na...troad.
(16) Mont war e benn : mercher vers sa ruine.
●(1878) SVE 639. Mont war he benn, tr. L.-F. Salvet «Aller sur sa tête. (Marcher vers sa ruine.)»
(17) Mont war e benn bihan : être ruiné.
●(1877) FHB (3e série) 15(2)/123b (L) *Jakez Peizant. Me n'oun ket lakeat gant ar franz e penn ar c'houarnamant, evit lezel ar vro da vont var he fenn bihan.
(18) Mont e benn en e revr : (dire des choses) qui n’ont aucun sens.
●(1957) AMAH 59 (T) *Jarl Priel. Na fentusat galleg a ziwane dindan e bluenn ! dreist-holl pa strive da vezañ helavar, rak neuze ez ae, gant resped, e benn en e revr.
(19) Bezañ na penn na revr da : n’avoir aucun sens.
●(1978) PBPP 2.2/392 (T-Plougouskant). N'eus na penn na revr d'e gaoz, tr. J. le Du «sa conversation n'a ni queue ni tête /lit. nit tête ni derrière/»
(20) Ar penn hag al lost : le début et la fin.
●(1950) KROB 26-27/17 (L) H. Greff. Teilat, arat, netaat, eosti... setu ar penn hag al lost gwechall : netra muioc'h.
(21) Bezañ na penn na lost da : n’avoir aucun sens.
●(1790) MG 378 (G) I. Marion. Ha me remerq liès ne vai na pèn na lost d'er péh e laran.
●(1957) BRUD 2/38 (K) Y. ar Gow. Hag e gomzou diskiant n'o-devoa na penn na lost. ●(1974) YABA 14.12 (Gi) J. Jaffre. D'er péh e zibuné Guilleu ne vezè na penn na lost.
(22) Kavout penn pe lost da // Kaout penn diouzh lost e : trouver une solution.
●(1970) BHAF 95 (T) E. ar Barzhig. Neuze, ar homandant, ha n'e-noa kavet hoaz na penn na lost d'ar gudenn, e soñjas, moarvat, n'helle ket chom pelloh d'ober e varwasenn. ●(1981) ANTR 173 (L) *Tad Medar. Laouen ouz an oll, prest eo dalh-mad da renta servij d'an dud, da zikour anezo da gaoud penn diouz lost en o aferiou. ●(1986) PTGN 21 (L) *Tad Medar. Mestr bepréd da gaoud penn diouz lost da gement kudenn a deu da stroba anezo. ●70. Kaoud a reont atao penn diouz lost d'o hudenn, da cheñch penn diouz penn d'o fellen.
(23) Ober e benn kleiz : être entêté, obstiné.
●(1960) PETO 47 (K) Y. ar Gow. Na gendalc'h da ober da benn kleiz.
(24) Kemer an traoù dre ar penn mat : prendre les choses du bon côté.
●(1968) BAHE 58/26 (T) E. ar Barzhig. Daoust dezhi da gaout ur vuhez rust ha dic’hoarzh a-walc’h, e kemere ordinal ma zintin an traoù dre ar penn-mat.
(25) Bezañ goloet e benn gant bokedoù ar garnel : voir bokedoù.
(26) Bezañ stag e deod eus an daou benn : voir teod.
(27) Bezañ du e benn : voir du.
(28) Bezañ teñval e benn : voir teñval.
(29) Bezañ penn kozh da : voir kozh.
(30) Bezañ kozh e benn : voir kozh.
(31) Ober penn kozh (da / ouzh) : voir kozh.
(32) Krog an tan en e benn : voir tan.
(33) Bezañ bet ur penn leue : voir leue.
(34) Bezañ aet e benn er sac'h : voir sac'h.
(35) Ober penn-maout ouzh ub. : voir maout.
(36) Pakañ an daou benn : voir pakañ.
(37) Skoulmañ an daou benn : voir skoulmañ.
(38) Gouzout pe benn eus ar vazh da lakaat en douar : voir bazh.
(39) Deviñ ar gantol dre an daou benn : voir kantol.
(40) C'hoari penn pe fleur : voir fleur.
(41) Bezañ toulloù talar en e benn : voir talar.
(42) Koll penn e neudenn : voir neudenn.
(43) Koll penn e gudenn : voir kudenn.
(44) Na vezañ bet o stekiñ e benn er wezenn uhelañ : voir gwezenn.
- penn-adreñvpenn-adreñv
[brpm penn a-drê < penn + adreñv .2]
m.
(1) Arrière.
●(1732) GReg 271b. Le derriere d'une maison, tr. «Ar penn a-drê eus a un ty.»
●(1869) HTC 85. Ar re a ioa er penn araoc, kercoulz hag ar re a ioa er penn adreñ.
(2) Penn-adreñv : arrière d’un navire.
●(1963) LLMM 99/266. Adal ma pignas war vourzh, e furchas Vasili e pep lec’h, dindan an tinelloù war benn a-raok ha war benn a-dreñv al lestr.
(3) fam. Derrière, postérieur.
●(1876) TDE.BF 506a. Penn-adre, s. m., tr. «Postérieur de l'homme et des animaux, en style trivial.»
●(1910) MAKE 1. an hini a zistag re a doliou-mar, en eur staga gant e loden, pa vez devez bras torri-terien, hennez a gouez war e benn a-drenv, hep gallout dont a-benn eus e loden-var. ●(1952) LLMM 30/45. Petra an daonet a c'hoari gant va fenn a-dreñv ? ●(1955) STBJ 194. en eur stoka lechou o botou ouz o fenn a-dreñv.
- Penn-ar-Bed .1
- Penn-ar-Bed .2Penn-ar-Bed .2
n. de l. Finistère (département).
●(1889) MAL 3. gand eur person eus paroz Skrignak (Penn-ar-Bed).
●(1916) KRVT 167/2d. ezel eus Kuzul-meur Penn-ar-Bed. ●(1974) ISHV 68. E 1968 eo bet prenet Menez-Meur gant departamant Penn-ar-Bed, evit 50 milion a lurioù kozh.
- Penn-ar-C'hrannPenn-ar-C'hrann
n. de l. Pencran.
●(1833) OLLI 938. Recit circonstanciet var sujet ar maleuriou occasionet gant ar Gurun, e Taule, e Brest, e Loc-Maria-Plabennec, e Pencran, e Qemperle, e Scaer, hac e qichen Montroulez, vardro fin mis qerzu, er bloa 1833. ●(1865) FHB 24/189a. an Autrou Kersulguen a Gerlorec e Penc’hrann. ●(1890) MOA 23a. Penc’hrann.
●(1974) ISHV 28. unan betek Rosloc’han dre Lopereg ha Kimerc’h, eben da Blougastell dre ar Merzher, Penn-ar-C’hrann ha Dirinonn.
(2) [Toponymie locale]
●(1594) Enskr.COUF 241. Chapel da Sa Itrop ha karnel da lakat eskern an pobl.
●(1993) HYZH 196/19. Jean Choquer, eus Bod-Kaerell e Penn-ar-C'hrann.
- penn-araogpenn-araog
[brpm penn araug < penn + araog]
m. Avant, devant, tête, partie antérieure.
●(1732) GReg 282b. Le devant d’une maison, tr. «ar penn araug eus an ty.»
●(1860) BAL 13. er penn araog d'al lestr. ●(1868) KMM 216. Darn eus an Ebestel a oa er penn araog. ●(1869) HTC 85. Ar re a ioa er penn araoc, kercoulz hag ar re a ioa er penn adreñ.
●(1963) LLMM 99/266. Adal ma pignas war vourzh, e furchas Vasili e pep lec’h, dindan an tinelloù war benn a-raok ha war benn a-dreñv al lestr.
- penn-askell
- penn-avelpenn-avel
[brpm pen avel < penn + avel]
m. Personne écervelée.
●(1710) IN I 314. beza ur pen avel hac ur pen liger.
- penn-bantek
- penn-bazhpenn-bazh
[brpm pen baz, penn-baz < penn + bazh] cf. pennad-bazh
m. pennoù-bazh, pennbizhier
(1) Gourdin.
●(1659) SCger 121a. tricot, tr. «pen baz.» ●(1732) GReg 464a. Gourdin, bâton gros, & court, tr. «Penn-baz. p. penn-bizyer. Van[netois] penn-bah.).»
●(1838) CGK 19. Ac ar c'henvit o steuï deus ma phen baz déro. ●(1872) DJL 12. Na da vont d'ar foariou gronchet var eur penn-baz. ●(1877) EKG I 131. eur penn-baz enn he zourn. ●(1877) BSA 217. harpet var eur penn-baz.
●(1902) PIGO I 103. daoust d'e benn-baz. ●(1913) AVIE 310. Deit oh amen get gléañneiér ha penneu bah. ●(1926) FHAB Mae 188. Pennou-baz a zo gant an holl. ●(1931) VALL 60b. gros bâton, tr. «penn-baz.»
(2) sens fig. (en plt de qqn) Personne stupide.
●(1732) GReg 376a. Étourdi, benais, tr. «penn-baz.» ●706b. Pecore, sot, stupide, tr. «penn-baz. p. pennou-bizyer.»
- penn-bervet
- penn-bloazpenn-bloaz
[brpm pen bloaz, penn-bloaz < penn + bloaz]
m.
(1) En/An deiz-mañ penn-bloaz : de ce jour en un an.
●(1659) SCger 70b. de ce iour en vn an, tr. «an deiz man pen bloaz.»
●(1931) VALL 181a. à pareille date l'année prochaine, tr. «en deiz-mañ penn-bloaz.» ●408b. de ce jour en un an, tr. «en deiz-ma(ñ) penn-bloaz.» ●531a. l'an prochain à pareil jour, tr. «en deiz-mañ penn-bloaz.»
(2) Warc'hoazh penn-bloaz : d'ici en un an.
●(1732) GReg 262b. Demain en un an, tr. «Varc'hoaz penn-bloaz.»
●(1931) VALL 24b. demain dans un an, tr. «arc'hoaz penn-bloaz.»
(3) À l'anniversaire de ce jour : hiziv penn-bloaz.
●(1931) VALL 27a. à l'anniversaire de ce jour, tr. «hizio penn-bloaz.»
(4) Oferenn penn-bloaz : service anniversaire d'enterrement.
●(1931) VALL . service de bout de l'an, tr. «oferenn penn-bloaz.»
(5) Deiz penn-bloaz : anniversaire.
●(1931) VALL 27a. Anniversaire, tr. «deiz-penn-bloaz.»
- penn-bouc'h
- penn-bouetapenn-boueta
[penn + boueta]
m. fam. Tête.
●(1928) SAKO 9. Diwall, sorserez milliget, na gouezfe ma dorn war da benn-boeta !...
- penn-bouilh
- penn-bourdelpenn-bourdel
[penn + bourdel]
M. C’hoari / Ober penn-bourdel : faire le poirier.
●(1879) ERNsup 164. c'hoari penn-bourdel, penn-bourdelik, Lang[oat], Pleud[aniel], se mettre la tête en bas et les pieds en l'air.
●(1927) GERI.Ern 295. ober ou c'hoari penbourdel, -ig, pentoullig se tenir la tête en bas les pieds en l'air.
- penn-braspenn-bras
[penn + bras]
m. pennoù-bras
I. Chef.
●(1877) EKG i 183. Pennou braz kear.
●(1907) AVKA 296. An oll veleien ha penno braz ar bobl.
II. Blasons populaires.
(1) Surnom des habitants de Baden.
●(1911) DIHU 69/224. Badenniz e zou Penneu bras aveit er réral. ●(1912) PBHV 158. Penneu bras a Vaden, / Foèuerion en Arradon, / Ha leueged Pleren. ●(1947) BRMO 31. ceux [= paysans] de Baden, Penneu Bras (grandes têtes). ●(1985-1986) ADTM 116. Pennoù bras a Vaden, / Leueged a Bleren, / Foeñverion ag an Arradon.
●(2000) TPBR 296. Penneu bras a Vaden / Foèuerion en Arradon / Ha leueged Ploeren. ●(2003) TRMOR 53. Pennoù bras a Vaden / Foeñverion an Arradon / Ha laoueged a Bleren.
(2) Surnom des habitants de Languidic.
●(1911) DIHU 71/255-256. Penneu bras Lanngedig e zou merchañned a hendaral. Deu morhanù nen dé ket rè eùé d'ur barréz ker bras! E Kistinig e larér a ré Lanngedig : Ré Lanngedig, penneu bras, / Penneu potin dré en dias / Sanklen, gunéhen / Tokeu éhén ar ou fen / É monet d'en overen. Laret e vé hoah é léh aral : Ré Lanngedig, penneu du / E hra kranpoeh get ludu / Aveit armerh ou gunéhtu ! Nezé é mant peruéh mat alkent!...
(3) Surnom des habitants de Lanrivain.
(4) Surnom des habitants de Plaudren.
●(1911) DIHU 72/272. Tud Plaudren e zou penneu bras èl lod kaer. ●(1947) BRMO 31. ceux [= paysans] de Plaudren, Penneu-Bras (grandes têtes).
(5) Surnom des habitants de Pluméliau.
●(1911) DIHU 73/282. Pluniaùiz e zou iverion; chetu perak marsé é hrér penneu bras anehé eùé. ●(1947) BRMO 32. ceux [= habitants] de Pluméliau, Iverion (buveurs) ou Penneu bras (grandes têtes).
- penn-brec'hpenn-brec'h
[penn + brec'h]
m. Kaout penn-brec'h : avoir le bras long.
●(1942) VALLsup 24b. Kaout penn-brec'h, tr. «avoir le bras solide, et avoir le bras long, au fig. avoir assez de force ou de capacité pour… kaout penn-brec'h awalc'h evit. »
- penn-brezelpenn-brezel
[mbr pen á bresel < penn + brezel]
m. pennoù-brezel (domaine militaire) Chef de guerre.
●(1633) Nom 126b. Augustale : pauillon ou tente du Chef de guerre : pauillon pe vn goloen á pen á bresel. ●191a. Manubiæ : le butin du chef de guerre : an butin á pen á bresel, da lauaret eo, ves an re brassaff.
- penn-bronn / penn-ar-vronn
- penn-chatal
- penn-da-bennpenn-da-benn
[brpm penn-da-benn < penn + da .7 + penn]
adv., prép. & adj.
I. Loc. adv.
(1) Entièrement.
●(1894) BUZmornik 117. Ann idol-ma a ioa kaer ha skeduz meurbed : alaouret oa penn-da-benn ha tu ha tu.
(2) D'un bout à l'autre, tout du long.
●(1732) GReg 113a. Depuis un bout jusqu'à l'autre, tr. «penn-da-benn.»
●(1857) CBF 17. kant leo evel-se, ribin diribin penn-da-benn.
●(1907) PERS 224. anez da ze n'helje ket mont penn-da-benn. ●(1912) BUAZpermoal 739. an ôtrou 'n eskob a reas e zougen en ruioù kêr, ha miraklou eleiz a c'hoarvezas pen-da-ben.
II. Loc. prép.
(1) Tout le long de.
●(1912) MMPM 8. en eur skigna penn da benn an hent ar spount hag ar maro.
(2) Penn-da-benn gant : tout le long de.
●(1862) BBR 2. Penn da benn gand ann hent a ia da Remungol, tr. «tout le long de la route qui méne à Remungol.»
●(1908) PIGO II 23. Pen-da-benn gant an hent. ●(1910) MAKE 51. En eur vont penn da benn gant ar ruiou. ●(1955) STBJ 8. int bet eet da Garaez, penn-da-benn gant ar Stêr Aon. ●136. e kerzis war-zu kêr, penn-da-benn gant riblenn zimant ar ru. ●(1957) BRUD 2/43. E leh mond (...) war an hent-karr (...) e kavas furroh kerzed gand ar wenodenn a yee penn-da-benn gantañ. ●(1964) ABRO 17. Petra a oa a-dreñv an tevennoù-se, hedet penn-da-benn gant ur renkennad kerreg lemm. ●(1996) CRYK 171. Na penn-da-benn gant an hent, tr. «Tout le long du chemin.»
(3) Penn-da-benn da : tout le long de.
●(1936) TKAL I 35. Lip-e-bao a redas eun anken vras penn-da-benn da livenn e gein. ●81. hag an avel a c'houez ken c'houek er gwez pupli, penn-da-benn d'ar stêr vras ! ●(1936) TKAL II 55. an dour-c'houez a zevere penn-da-benn d'e gorf. ●(1962) GERV 52. e-keit ha ma rede krenienn ar maro penn-da-benn d'e gorf.
(4) Penn-da-benn ag : tout le long de.
●(1986) GEVU v 112. (Pouldahu) penn-a-benn hag an daol, tr. «le long des tables.»
III. Épith.
(1) Pok penn-da-benn : baiser érotique.
●(1838) CGK 24. Leveret din moëreb Cato, voant quet pocqo pen da ben ?
(2) Gwiskamant penn-da-benn : complet.
●(1926) FHAB Ebrel 144. al lodenn vras eus ar franmasoned n'o doa ket ho gwiskamant penn-da-benn. ●(1933) BLGA 14. 'c'h eus ket soñj em boa bet eur gwiskamant penn-da-benn evit pardon ar Werc'hez.
- penn-dallpenn-dall
[penn + dall .1]
m.
(1) (jeu) Colin-maillard.
●(1876) TDE.BF 506b. C'hoari penn-dall, tr. «jeu de colin-maillard.»
●(1907) VBFV.bf 59b. pendal, m., tr. «colin-maillard.»
(2) (zoologie) Logod-penn-dall : chauve-souris.
●(c.1718) CHal.ms i. chauue souris, tr. «asquel crehen, pl. Esquel crehen. a Ing[uiniel] on dit, logoden pen toul, logoden pen dal.» ●(1732) GReg 159a. Chauve-souris, tr. «Van[netois] logodeñ peñ dall.» ●(1744) L'Arm 364b. Souris-Chauve, tr. «Logodeenn-peenn-dal.»
●(1856) VNA 24. une Chauve-Souris, tr. «ul Logoden-pèn-dal.» ●(1876) TIM 91. En hiaul e laqua el legod-pèn-dall de guhein.
●(1907) VBFV.bf 48a. logoden pen-dal, f., tr. «chauve-souris.» ●(1912) BUEV 72. el loñned hanùet logod pendal. ●(1932) GUTO 26. askelleu èl logod-pendal. ●(1982) PBLS 490. (Sant-Servez-Kallag) ul logodenn penn-dall, tr. «une chauve-souris.»
- penn-daoulinpenn-daoulin
[penn + daoulin]
m.
(1) (anatomie) Genoux.
●(1929) MKRN 46. Oc'hpenn hanter-kant bragou bras / Tre d'ar penn-daoulin a riskas ! tr. «Plus de cinquante bragou-bras glissèrent jusqu'au ras du genou.»
(2) (marine) =
●(1979) VSDZ 5. (Douarnenez) hemañ eo an doublaj : lod lavar deuzoutañ «ar penn-daoulin», met n'eo ket gwir : hennezh an doublaj… hennezh a ra an asamblaj deus an daou benn. Hemañ ar c'hambon, hemañ ar mumpr, hag hemañ an doublaj, tr. (p. 174) «Tu as encore le doublage : certains appellent cela le genou, mais il faut dire «le doublage» ; cela sert à relier les deux côtés. Voci l'allonge des fonds, la membrure et le doublage.» ●7. Ar re gozh lavare ar penn-daoulin deus an doublaj, tr. (p. 176) «Les anciens appelaient ce doublage «le genou.».
(3) Mont war e benn-daoulin : s’agenouiller.
●(1994) BRRI 25. Aet eo an archerien war o fenn-daoulin evit dirouestlañ an tali-moan diouzh korf ar martolod yaouank.
- penn-der-bennpenn-der-benn
voir penn-dre-benn
- penn-dibenn .1
- penn-dibenn .2penn-dibenn .2
[penn + dibenn .2]
adv. D'un bout à l'autre.
●(1872) GAM 12. Evid lakaat ar pesked da zireded, e vez plantet ann igen, penn dibenn er vuzugen.