Recherche '"a-"...' : 1086 mots trouvés
Page 3 : de a-blad-noazh (101) à a-choari-gaer (150) :- a-blad-noazha-blad-noazh
adv. Distrujañ a-blat-noazh : ruiner complètement.
●(1767) ISpour 407. Benediction unn Tatt, émé er Scriture, a laqua ti er vugalé de vout sonn, mæss malediction ur Vam enn distruge à blad-nuah. ●(1790) Ismar 198. Bénidiction un tad, é-mé ar Scritur, e laq ti é vugalé de vout sonn : mæs malediction ur vam en distruge a blad-nuah.
- a-blaena-blaen
adv. & prép.
I. Adv.
A. spat.
(1) Alité.
●(1919) DBFVsup 1a. ablén (Arv[or]), adv., tr. «alité, à plat.» ●(1935) DIHU 288/276. e chomas arré a blén get un oahad droug.
(2) (agriculture) =
●(1864) KLV 36. Gouzout a rear euz muioc'h a boan o forcha irvi enn eur ghigna ar bomm evit douara an ero da c'houde, eghet n'euz a boan o labourat a blean. ●37. eghet ma ma vije great al labour a blean. ●38. En eur hada a blean war deil, ar park a vez goloet a-bretoc'h.
●(1921) FHAB Du 308. Pa vez sec'h ar park, pa ne chom ket a zour ennan da varc'ha er goanv, e c'heller labourat a-blean, ar pez a zo easoc'h.
B. temp. Régulièrement, tout le temps.
●(1884) MCJ 159. rac ablén casi é ma requis d'emb ou impléein.
●(1906) HIVL 107. En dud e ié neoah ablén d'er groh, én despet d'er mér ha d'er préfet. ●(1913) AVIE 214. ou éled e hùel ablèn fas me Zad. ●(1919) DBFVsup 1a. ablén (Arv[or]), adv., tr. «sans interruption, toujours.» ●(1925) VINV 33. penaus-benak ma vér ablén é labourat arnehou.
C. sens fig.
(1) Complètement.
●(1575) M 1663. Intollerabl á plen, tr. «tout à fait insupportable.» ●1725. Ezoa coupabl á plen, tr. «Qu'il était tout à fait coupable.»
●(1922) EOVD 178. Ne fautket kredein ablén ur gonz hag e lar é kavér pep tra é kement tra zou.
(2 Kouezhañ a-blaen =
●(1907) AVKA 214. Mar fell d'it bea parfet, kes da werza oll gement et eus evid en rei d'ar baourien. Neuze ez po un tenzor en env. Goude, deus da heuill anon. An den yaouank a goueas a blen gan ar c'homzo-ze. Mont a reas kuit, leun a dristidigez, rak pinvig a oa ha kalz a danveo dehan.
(3) =
●(1887) LZBg 45et blezad-3e lodenn 138. Hennen en dès studiet a blein lavareu en Afriq.
II. Loc. prép. A-blaen gant : au même niveau que.
●(1935) BREI 424/3c. A-blen gant ar ru, eman bureo ar porzer hag an telefon.
- a-blaen-font
- a-blaen-kaer
- a-blasa-blas
adv.
(1) Sur place, sans bouger.
●(1907) PERS 364. Ar re [an dud] a zo a blas, a bep tu d'an hent hag en tiez, a gouez d'an daoulin evel p'o divije c'hoant da gaout, eur vech c'hoaz, bennoz an Aot. Person.
(2) Chom a-blas : rester sur place, ne pas bouger, ne pas s'éloigner.
●(1834) SIM 32. Surroc'h eo chom a blaç. ●(1872) ROU 88a. Pa z-ân ez ân a gass, ha pa chouman e chouman a blass. ●(1838) CGK 20. Bea zeus plant quisidic, da chom a blaç crouët, A voëler o tizec'ha ractal mint disvroët. ●(18--) SAQ I 257. Henvel eo : Ouz ar plant kizidik, da jomm a blas krouet / A zeu da zizec'ha pa vezont divroet.
●(1914) KANNgwital 137/403. ne zaleo da jom a blas. ●(1935) LZBl Gwengolo/Here 156. Chomomp a blas kentoc'h.
(3) Chom a-blas : se fixer (dans une place).
●(1872) ROU 85a. Les domestiques ne se fixent nulle part, tr. «ar mevellen ne choumont mui a-blass.»
- a-blasoùa-blasoù
adv. Par endroits, localement.
●(1530) Pm 252 (Mab Den). Carguet a preuet ez metou / Hasclacc a plaçzou traou garu, tr. «Rempli de vers en ton corps / Et glacé par endroits, choses rudes.»
●(1869) FHB 205/389b. Evelato e veler c'hoas a-blassou an anaoudegez vad-se. ●(1883) MIL 279. A blasou, e vije teir feunteun da zouba ar vugale evit ar vadisiant. ●(1890) MOA 161b. Dans certains endroits, tr. «a-blasou.»
- a-blav
- a-blevina-blevin
adv. Avec garantie.
●(14--) Jer.ms 26. Evel maz guerzat Doe / Dyvoe hon guyr croeur / Am desseu a pleuyn / Evyt tregont dyner, tr. «Comme on vendit Dieu, certes notre vrai créateur, / je le garantie, pour trente deniers.» ●27. Heman eu un pyrchyrin a pleuyn, tr. «C’est un pèlerin, je le garantis.» ●28. A pleuyn e pyrchyryndet, tr. «Je le garantis, en pèlerinage.» ●(1557) B I 40. Creff a bleuin, poupin ha luminer, tr. «force et activité, soin et intelligence.» ●(1575) M 1266. Da Roe’n sent ez vent dyn, à pleuyn pe minut, tr. «Qu’ils soient dignes (de se faire agréer) au roi des saints leur caution et leurs titres.» ●2778-2780. nac ouff din, / Da comps an matery diuin : / A pleuyn na de terminaff, tr. «je ne suis pas digne / De traiter la matière divine / avec garantie, ni de l’achever.»
- a-bloma-blom
adv., prép. & adj.
I. Adv.
A.
(1) Perpendiculairement, à pic.
●(1732) GReg 41a. A plomb, perpendiculairement, tr. «a bloum.» ●Le soleil donnoit à plomb sur sa tête, tr. «An héaul a sqoé a bloum var e beñ.»
●(1869) HTC 106. an heol a bare varnhan a bloumm. ●(1872) ROU 74a. D'a-plomb, tr. «a-blom.»
●(1902) PIGO I 169. ar blei (...) a goueaz a-blom en e za. ●(1906) HIVL 22. dichen a blom ér riskl a dorrein er goug.
(2) (Arriver) à plomb, pile.
●(1934) DIHU 280/149. A blom éh oh degoéhet, Iann, a blom !
(3) A-blom e-barzh : en plein dedans.
●(1934) BRUS 123. En plein dedans, tr. «a blom abarh.»
(4) Kouezhan a-blom : tomber à pic (dans qqc.).
●(1903) MBJJ 67. kerrek a goue a-blom 'barz ar mor ha tosennou uhel.
(5) Skeiñ a-blom =
●(1837) GET 10. ni so guest da sqei a drojou hac a blom.
B. Loc. prép. A-blom da : à l'aplomb de.
●(1849) LLB 201-202. er huinterel ged her / E saw a plomb d'el lué hag el las en hum cherr. ●(1897) EST 22. En heaul, a blom d'er hlué, zou mui-oh-mui loskus.
II. Attr. Perpendiculaire.
●(1928) BFSA 132. Hir eo an hent, a-blom an heol.
- a-boana-boan
adv. & conj.
I. Adv.
(1) À peine.
●(1902) PIGO I 190. na zizanale ken nemet a-boan. ●(1910) MAKE 63. didok, a boan gwisket c'hoaz. ●(1920) LZBl Gouere 325. a boan er gampr, e krap gant he zaou zorn en daol. ●(1935) BREI 402/2c. Ret e vije d'ec'h beza klevet Soazig o luroni a-boan arru 'barz ar porz.
(2) N'eo ket a-boan a-walc'h da : il n'est pas près de, il était loin de.
●(1935) LZBl Du/Kerzu 256. Siouas ! n'oa ket c'hoaz a boan awalc'h da c'hellout diazeza iliz Dakar.
(3) Bezañ a-boan da ub., udb. bezañ graet udb. : c'est à peine si.
●(1852) MML 78. A boan e oa d'in bean laret ar c'homjo-man, ma santis an esperans o tisqen em c'halon. ●96. aboan e oa d'hîn bean daoulinet dirag eur c'hrusifi (…) ma teuas ma c'halon da lampat. ●151. Aboan e oa d'ac'h bean ma c'houitaat.
●(1910) MBJL 80. A-boan eo d'ar figez glas bean koueet, mac'h int dioustu dastumet gant eur balig ha klenket en eur baner.
II. Loc. conj.
(1) A-boan e : à peine si.
●(1530) J p. 61a. A poan ez gallaff me repos, tr. «à peine puis-je reposer.»
●(1790) MG 69. mæs, èl ma ouzoh , a boén en e mès-mé amzér de hum laquad ar men deulin de vitin, eit larèt ur Bater hac un Ave, Maria. ●349. A boén é hoai ean oueit én é ulé, ma santas arrè el langir hac el lincèll é risclein a ziar é gain.
●(1834) SIM 56. hac a boan e chomme unan pe zaou na zougue mercou terrubl eus ar c'hlénved.
●(1903) MBJJ 163. Mes a boan en devoa tremenet dor kær, ma welaz eun toullad groage. ●(1953) ANBR 5. A-boan e oamp deut e-barz gant hon traouegez ma oa diskaret bag an tad.
(2) A-boan ma : à peine si.
●(1908) KMAF 44. Asa ! Pa'n em gave ganin, a-boan ma responte ouzin. ●(1908) PIGO II 79. a-boan ma'z eo êt ar boulc'h ganin. ●(1912) LZBl Genver 309. a boan ma 'vez kavet tud da zouara ar c'horf maro... ●(1922) EMAR 136. A-boan m'oa echu o feden, / E peur-dremenas o anken. ●(1935) ANTO 160. a-boan ma oa d'ezi beza serret he fourn.
- a-boella-boell
adv. Sensé.
●(1866) LZBt Ebrel 101. tud a beuc'h hag a boell. ●(1893) IAI 255. Tud desket a lavaran eur vech c'hoaz, tud hag a deuz lennet ha studiet levriou grisiaz, tud a boell, tud a skiant.
●(1907) FHAB Gouere 133. Tud a boell. ●(1926) FHAB C'hwevrer 49. tud a vrud hag a boell. ●(1935) BREI 390/1c. an traou a-boell hag an traou farsus. ●(1939) MGGD 18. eur plac'h a boell.
- a-boellada-boellad
adv. Avec conviction, extrêmement.
●(1530) J 228. Deuet guenempny, matrou Pylat, / Huy so a poellat ebatus / Da guelet lem Nichodemus, tr. «Venez avec nous, mon seigneur Pilate ; vous serez bien aise, j’imagine, de voir Nicodème.» ●(1530) Pm 100 (Tremenuan). Ma ho pede a poellat don, tr. «Qu’il les priait du fond du cœur.» ●(1557) B I 157. Ha ma gourchemennet seder / De graczou mat a poellat quer, tr. « Ayez soin aussi de me recommander bien à ses bonnes grâces. »
- a-bok
- a-bokan-kaer
- a-bokeza-bokez
adv. L'un contre l'autre.
●(1990) TTRK 58. Ne anavezed neuze nemet eler gant ur soc'h, ha peurvuiañ e kroged gant al labour e kreiz ar park (pe an dachenn, evel ma raed du-mañ) e doare ma veze div vomm a-bokez e-kreiz, ha ma chome un ant war bep hini eus ar c'hostezioù.
- a-borc'hella-borc'hell
adv. (Choses) sales et en désordre.
●(1962) TDBP II 425. amañ n'emañ ket an traou a-borhell, tr. «ici les affaires ne sont pas sales et en désordre.»
- a-bost
- a-boueza-bouez
[brpm a boes < a .1 + pouez]
Prép., adv. & conj.
I. Prép.
A. [devant un subst.]
(1) Par.
●(1847) FVR 375. Redek dre ar meneiou, / War ho kein ho pugale samet, / A bouez ann dorn ho pried.
●(1911) BUAZperrot 68. Red eo e gas da Zamas a bouez an dourn. ●801. staget a zistribilh a bouez o diskoaz pe a bouez o zreid. ●839. o veza tapet krog e traon e zilhad, e klaskas e ruza a-bouez e zent.
(2) À la force de.
●(1659) SCger 165a. a boes e divvrec'h, tr. «de toute sa force.»
●(1847) FVR 248. hac en eur sevel anezo a bouëz o divreac'h.
(3) A-bouez poan a-walc'h : à force de peines, à grand-peine.
●(1868) FHB 192/288a. abouez poan avoalc'h, e teuaz abenn d'he zenna ac'hano. ●(1868) FHB 199/337b. abouez poan ha c'hoezen avoalc'h e teujont abenn. ●(1889) ISV 384. abouez poan avoalc'h oc'h en em denna er meas dre an toull prenestr.
(4) Habillé de, en.
●(1941) DIHU 360/276. Arriù oè dija réral éno, lod a bouéz ou roched, merhed a bouez ou huloteu.
(5) Bezañ a-bouez diouzh ub. : pouvoir rivaliser avec qqn.
●(1878) EKG II 275. tud ho ti n'int ket a-bouez diouzomp-ni.
●(1942) VALLsup 139b. ils ne peuvent rien contre nous, tr. «n'int ket a bouez diouzimp.»
(6) A-bouez gant : en équilibre avec.
●(1931) VALL 269a. en équilibre avec, tr. «a-bouez gant.»
(7) A-bouez e vrec’h : à la force des bras.
●(1954) VAZA 166. o hejañ o boned a-bouez o brec’h.
B. [devant un v.]
(1) À condition de.
●(1869) FHB 253/349b. abouez kemeret poan ha caout bolontez vad. ●(1890) BSS 23-24. un induljans plenier ive d'ar breudeur a d'ar c'hoarezet a zo brema er vreuriez-ze a d'ar re a vezo enni divezatoc'h a bouez coves gant glac'har d'o fec'hejou. ●(1893) IAI 196. Ar voundianed, da viana, a leveroc'h d'in, o devezo, a boez paea, mistri mad d'ho bugale.
●(1922) FHAB Gwengolo 262. e c'heller, a-bouez komz gant ar re a zo aet en tu all d'o dek vloaz ha tri-ugent, klevet anezan c'hoaz.
(2) À force de.
●(1911) BUAZperrot 55. hag a bouez beza louzaouet e teuas da barea. ●102. Abouez poania a zevri, e teuas a benn eus e daol. ●119. hag a bouez ober awalc'h varnezan, e teuas a benn d'e lakât da zizrei d'e vro.
II. Adv. Bezañ a-bouez : être en équilibre.
●(1872) ROU 71a. A-boez emaïnt, tr. «ils sont en équilibre. Se dit aussi au figuré.»
●(1913) KZVr 25 - 24/08/13. A-bouez, tr. «(ils sont) en équilbre, L[éon].
III. Loc. conj. A-bouez ma : à (la) condition que.
●(1872) ROU 92b. Moyennant que, tr. «a boez ma.» ●(1890) BSS 23. a bouez mo devezo keus d'o fec'hejou a m'o devezo covesseet a communiet, pe ma ne hellont ket en ober, a boues m'o devezo ur guir glac'har d'o fec'hejou.
●(1900) MSJO 270. a boues ma vint lavaret gant glac'har ha devosion.
- a-bouez-korfa-bouez-korf
[brpm a bouez hor c’horf < a .1 + pouez + korf]
adv. De toutes ses forces.
►[form. comb.]
P1 a-bouez hor c'horf
●(17--) ST 98. Roeviomp a bouez hor c'horf, tr. «Ramons de toutes nos forces.»
- a-bouez-nerzha-bouez-nerzh
[a .1 + pouez + nerzh]
adv. De toutes ses forces.
►[form. comb.]
S3m a-bouez e nerzh
●(1902) LZBg Gwengolo 228. Raksé é teli en dén a bouiz é nerh harpein (…) Brediah er Fé. ●(1907) VBFV.bf 62b. a bouiz é nerh, tr. «de toutes ses forces.» ●(1931) GUBI 24. Er iouankan d'é dro e den a bouiz é nerh.
P3 a-bouez o nerzh
●(1825) COSp 194. tennein e rant a bouis ou nerh ar é vambreu eit ma tarrihueint guet en toulleu groeit aguênt ér hoêt eit en tachein.
- a-bouez-penn / a-bouez ar penna-bouez-penn / a-bouez ar penn
[mbr aboes an penn, brpm a-bouës-penn < a .1 + penn]
adv. À tue tête.
●(1557) B I 680. Da comps diff crenn apoes an penn, tr. «pour me parler en haut, très clairement.»
●(1732) GReg 211a. A cor et à cri, tr. «A-bouës-penn.»
●(c.1825-1830) AJC 130. da grial a boes pen. ●3441. nin a grie a boes pen. ●(1857) GUG 44. Hudal e hrant a bouis-pèn, avel chàss counaret. ●(1893) LZBg 51vet blezad-4e lodenn 184. er gânnenneu vràuan e oé bet choéjet ha cânnet a bouis er pèn.
●(1907) PERS 162. Krial a ra, a bouez penn, da c'houlen sikour. ●(1914) KANNgwital 141/450. o kana a bouez penn soniou udur. ●(1929) MKRN 20. Ne glever en dro d'eoc'h met hopal a bouez-penn, tr. «on n'entend autour de soi que crier à tue-tête.»
►[form. comb.]
S1 a-bouez ma fenn
●(17--) EN 3409. ma criis a boes (ma) fen, tr. «que je criai à tue-tête.»
●(c.1825/30 AJC 1965. me hoarse a boes ma fen.
S2 a-bouez da benn
●(1920) MVRO 54/1e. Sut a-bouez da benn, double dichou !
S3m a-bouez e benn
●(1659) SCger 165a. a boes e ben, tr. «a pleine teste.» ●(c.1718) CHal.ms ii. Il crie de toute sa force, tr. «crial ara a boës é ben.» ●(1792) BD 5184. na sesse o crial boes eben drer ruyo, tr. «il ne cessait de crier à tue-tête, dans les rues.»
●(c.1825/30) AJC 6864. hac a grias voar echouanted a boes eben. ●(1849) LLB 307. er polpegan e gri a bouiz é ben. ●(1888) SBI II 38. Ken a gommanso 'r c'hoz totillon / Abouez he benn da grial forz, tr. «Jusqu'à ce que commence le vieux grognon / A tue-tête, à crier à la force.»
S3f a-bouez he fenn
●(1790) MG 298. hi e zamantai hac e griai a bouis hé fèn.
●(1856) GRD 376. é ouilein a bouis hé fèn.
●(1922) BUPU 4. Hi hum lakas de grial a bouiz hé fen.
P1 a-bouez hor penn
●(c.1680) NG 1025. Canamp nouel ihuel a-boues hon (pen).
●(1829) CNG 81. Cannamb Noël ihuel a bouis hun pèn.
●(1903) MBJJ 32. «Kenavo ! Kenavo !» a huchomp d'ê a-bouez hon fenn.
P2 a-bouez ho penn
P3 a-bouez o fenn
●(1792) CAg 60. Ur vanden h'en anjulie, / Hac ë-cri à-bouis hou phèn.
●(1870) MBR é »é. he c'hoarezed a c'hoarze a boez ho fenn.
●(1919) BSUF 31. er vugalé ol d'ur voéh a huché a bouiz ou fen.
- a-bouez-traoña-bouez-traoñ
[brpm a bouës traoun < a .1 + pouez + traoñ / traou]
adv. Vers le bas.
●(1732) GReg 793b. Regarder en bas, tr. «Sellet a bouës traoun.»
- a-boullada-boullad
adv.
(1) (en plt de liquides) (Couler, verser) abondamment.
●(1787) BI 154. enn deur ë rid à-boullad. ●(1792) CAg 56. De scùill é oaid à boullad.
●(1829) CNG 107. er goêd e zivir a boullat. ●(1839) BESquil 630. hi e scùille dareu a boullad. ●(1843) LZBg 1añ blezad-2l lodenn 49. er goaid e ridé a boulad. ●(1857) GUG 102. De scùil é hoaid a boullad. ●(1897) EST 97. A herso, a boulad, / É rid en huiz d'oh-t'ai.
●(1903) LZBg Du 246. e skuillas a boulad goed er gristénion. ●(1904) LZBg Gwengolo 239. Er glaù e goéh a boulad. ●(1924) NOLU 9. pe rid goèd en dud a boullad.
(2) Gouelañ a-boullad : pleurer à chaudes larmes.
●(1921) GRSA 196. Hag ean de ouilal a boullad. ●(1939) KOLM 70. en em-laka de ouilein a boullad.
- a-boulladoùa-boulladoù
adv. Qui forme une mare.
●(18--) GBI II 306. Ar gwad 'dann-hi a boullado, tr. «Et le sang était sous elle, par mares.»
- a-boulz-korfa-boulz-korf
adv. À corps perdu.
►[form. comb.]
S3m a-boulz e gorf
●(c.1718) CHal.ms iv. on s'est Ietté sur la fripperie a corps perdu, tr. «coüehet e uer arnehou, him daulet euer ar er fripperi' a bours e gorf, aboüis nerh, guet nerh bras, a oll nerh.»
- a-boulz-penn
- a-boz
- a-brantadoùa-brantadoù
adv. Par moments, par épisodes.
●(1917) LILH 17 a Eost. En déieu-men é kasein ur pakad butum aral d'er gér. Laret d'em zad amerh rak a brantadeu n'em bè ket.
- a-bresta-brest
adv.
(1) Bientôt, d'ici peu.
●(1732) GReg 95a. Bientôt, dans peu de tems, tr. «Van[netois] a-brest. a-brestic.» ●(1744) L'Arm 30b. Bientôt, tr. «Abrésste.» ●(1790) MG 151. A-brest é vou rét d'er Roué donnèt d'hou consultein. ●356. Er voès-ce, e lar lod, a oudé mei deit de vout Bonn-seur , e vrag mui eid er merhèt a hé assortemant ; a-brest ne vou quet capabl en doar d'hé doug.
●(1856) VNA 103. Bientôt les jours seront longs et les nuits courtes, tr. «Abrest é vou hir en dé ha bèr er noz.» ●(1861) BSJ 49. abrest é vehé deit. ●(1896) HIS 91. Abrest é tei.
●(1921) GRSA 204. abrest e vou lahet er ré e zo éneb dehon.
(2) Rapidement.
●(1921) GRSA 203. Abrest en em laka de zemant ha de laret éma édan merùel.
- a-breza-brez
adv. Hâtivement.
●(1530) Pm 261 (Tremenuan). Gant map a-pres mar he lesez, tr. «A un fils hâtivement si tu le laisses.»
●(1767) ISpour 170. Ur gueu (...) e larerr eit hum denne à bresse. ●172-173. eit hum tenne à presse. ●(1792) CAg 40. Ridec ë-renn à-bresse.
●(1857) GUG 67. A ! riviér, montet a bress, / Ridet d'er vamen. ●(1867) FHB 112/ 57a. En derveziou ma en em ro evelse an dud a brez d'an dizurz. ●(1867) FHB 115/81b. emaer a brez o pourchas pep tra. ●(1868) FHB 194/300a. en em zestum a brez. ●(1880) SAB 181. Pa edo Martha a bress o auza da zrebi. ●(1897) EST 55. a hast hag a bréz.
- a-brez-herr
- a-brez-kaer
- a-brezanta-brezant
adv. À présent.
●(1557) B I 86. ret eu hep sy dichuy, hep faziaff, / Quemeret flam en hoz gouuernamant / Ma merch guerches espress hac a presant, tr. «il faut, sans contredit, que vous preniez sous votre direction expresse, dès à présent, ma fille vierge.» ●(1580) G 785. A presant ez meruont, tr. «A présent ils meurent.»
●(1659) SCger 115b. tantost, tr. «a bresantic.» ●127a. A bresantic, tr. «tout incontinant.»
- a-brisaota-brisaot
adv. De prime saut, subitement, d'un coup.
●(1744) L'Arm 306b. De prim abord, de prim saut, tr. «A-brissautt.»
- a-briz-buhez
- a-builha-builh
adv.
I. Adv.
(1) Abondamment, en abondance.
●(1647) Am 559. Carguet couchet puil a bill a grilles, tr. «Rempli, bourré abondamment de (?) … (?).»
●(c.1718) CHal.ms i. Cet homme la est extremément riche il a du bien abondamment (…) Il y en a qui disent puïll, a buill ean endes danné a buill. Il y auoit des uiandes abondamment sur table, bout a oüe boet a buïll ahioh ar en daul. on ne conoit pas ce mot icy [à Sarzeau].
●(1902) LZBt Du 4. An aluzennou-ze a dalveou deomp (...) grasou a buill er bed ma. ●(1913) KZVr 25 - 24/08/13. A-builh, tr. «abondamment.»
●(1923) SKET I 49. kig-gouez ha pesked a-buillh. ●(1927) GERI.Ern 7. a-builh adv., tr. «En abondance, abondamment.» ●(1933) BRND 12. sivi ha flamboez a-builh.
(2) À verse.
●(1900) ANDP 19. Ar glao, o kouean a-builh. ●(1906) BOBL 01 septembre 102/2e. Ar glao (…) na ehan ket da goueza a-buill.
II. Adj. Abondant.
●(1913) KZVr 25 - 24/08/13. A-builh, tr. «abondant.» ●(1927) GERI.Ern 7. a-builh adj., tr. «abondant.»
- a-c'haol
- a-c'haolada-c'haolad
voir a-c'haoliad
- a-c'haolek / a-c'haoliek
- a-c'haoliad / a-c'haolada-c'haoliad / a-c'haolad
adv.
I. Adv. À califourchon.
●(1732) GReg 130b. Califourchon, jambe deçà, jambe de-là, tr. «a c'haulad. a c'haulyad.» ●507b. Aller à cheval, jambe deçà, jambe delà, tr. «Marheguez a c'haulad.»
●(1876) TDE.BF 222a. A-c'haoliad, tr. «à califourchon.»
●(1923) FHAB Mae 169. Arabad chom a-c'haoliad, eun troad e pep tu.
II. Loc. prép.
(1) A-c'haoliad war : à califourchon sur.
●(1732) GReg 130b. Aller à cheval à califourchon, tr. «mônet a c'haulyad var varc'h.»
●(1869) HTC 87. Hema a gemeras an tec'h a c'haoliad var eur mul. ●(1876) TDE.BF 434a. a-c'haoliad war he azen. ●(1877) EKG I 178. kabiten ar zoudarded, a c'haoliad var he varc'h. ●(1878) EKG II 118. Edon a c'haoliad var ar voger.
●(1906) KANngalon Gwengolo 207. en em lakeat ac'haoliet var va diouskoaz. ●(1911) BUAZperrot 329-330. a c'haoliad var eur marc'h. ●(1923) FHAB C'hwevrer 63. a-c'haoliad war eur voger.
(2) A-c'haoliad e : (?) en enjambant (?).
●(1910) MAKE 27. Noun Lopez ha Yan Cheulk (...) a bignas a c'haoliad er prenestr.
- a-c'haoliataa-c'haoliata
adv. À califourchon.
●(1925) BILZ 107. mont a rê a-c'haoliata war ar c'horn evit staga an anverguriou.
- a-c'haolieka-c'haoliek
voir a-c'haolek
- a-c'hardenna-c'hardenn
adv. En quantité.
●(1867) FHB 119/116c. Ni vel, siouaz ! ac'harden, / Hag a zeou hag a gleiz, / O tivoan mevierezed.
- a-c'henaouadoù
- a-c'henoùa-c'henoù
adv.
(1) Oralement, vocalement, de vive voix.
●(1576) H (avec vérification sur l’original).">Gk I 228. Confes à calon hac à guenou. ●(1576) H 8. Confessaomp a guenou ha credomp a calon, tr. « Let us confess by mouth and believe in heart. » ●(1621) Mc 42. pe quement bennac ez lauaré an contrel á guenaou.
●(1727) HB 69. nonpas hepquen a c'henou. ●498. a-speret hac a-c'henou. ●(1732) GReg 785b. Réaliser des offres labiales, tr. «Reali an offrou græt a c'henou.»
●(1859) MMN 76. n'eo ket a c'hinou hebken. ●(1869) EGB 30. a c'héno, tr. «de bouche.» ●(1870) FHB 266/34a. da gridi a galon ha da brezeg a c'hinou. ●(1889) SFA 40. en eur bedi a c'hinou hag a galoun.
●(1906) BOBL 03 novembre 110 (stagadenn)/2b. ar pez a m'oa lavaret d'id a c'hinou disadorn diveza. ●(1911) BUAZperrot 490. hen anzav a ran a c'hinou.
(2) Loc. adv. a-c’henoù-mat : franchement.
●(1907) AVKA 173-174. ur gwir wirione a laran deoc'h a c'heno mat. ●295. Komzet am eus a c'heno mat ouz ar bed. ●310. Egile a rebechas a c'heno mad : «N'et eus ket eta mui a doujans Doue evid ar re-ze ?
(3) A c’henoù da c’henoù : de bouche en bouche.
●(1893) IAI 6. deuet beteg ennomp eb skrid, a rum da rum hag evel a c’hinou da c’hinou.
(4) Loc. adj. Pedenn a-c’henoù : prière orale, vocale.
●(1732) GReg 754a. Priere vocale, tr. «Pedenn a c'henou.»
- a-c'her
- a-c'hina-c'hin
adv. & prép.
(1) Adv. À contresens.
●(1732) GReg 206a. A contre-poil, contre le sens ordinaire, tr. «a-c'hin.» ●786a. Rebours, le contrepoil, l'opposite, tr. «a c'hin.» ●Mettre les choses à rebours, tr. «Lacqaat an traou a c'hin.»
●(1893) IAI 54. ar re ne gavent ket deread krister an Novasianed, a gosteze re ir a-gin hag a roe ar pardoun abarz gouzout d'ar zur ha keuz en doa ar pec'her.
●(1927) GERI.Ern 8. a-c'hin adv., tr. «En sens inverse, en arrière.» ●(1934) GWAL 70/31. Kerkent avat, e kouezas a-c’hin, e-harz ar wezenn-bupli, faoutet e benn gant eun taol keuneudenn.
(2) Loc. prép. A-c'hin d'ar blev : à contre-poil.
●(1928) GWAL 14/14. Ar marc'hadour a dremenas e zourn war gein al loen, a-c'hin d'ar bleo.
- a-c'hiza-c'hiz
prép. Comme.
●(c.1680) NG 1456-1457. Satan a yas neze, a guis vr serpent. / Mais é visage a oue a quis vr verh iouan.
- a-c'hiz-all
- a-c'hoari-gaera-c'hoari-gaer
adv.
(1) Pour de bon, bellement.
●(c.1718) CHal.ms i. bien attaqué, bien defendu, tr. «ean him zihüen a hoari gäer, peh aüeit peh.» ●decrepit, tr. «oüedet bras, coh a hoari gaer.» ●(c.1718) CHal.ms ii. Ie lui ai flanqué un bon soufflet, tr. «ur goal Iotad em més reit dehou, ur Iotad ac er choes, ur Iotad a hoari gaer.» ●(1744) L'Arm 314b. A pur & à plein, tr. «A hoari gaire.» ●326a. Recogner, tr. «Foætal à hoari-gaire.»
(2) Abondamment, en abondance.
●(c.1718) CHal.ms ii. Ils ont bien haussé le temps le Coude, tr. «int oudés iuet er hat, a hoari gaer.» ●(1732) GReg 65b. A verse, tr. «a c'hoary-gaër.» ●Il pleut à verse, tr. «glibya a ra a c'hoary gaër.» ●723a. Piler, bien manger, tr. «Pilat. pr. pilet. pilat boëd a c'hoary gaër.»
●(1855) MAV 43. Kof braz o doa great goude pilat boed a c'hoari gaer. ●(1876) TDE.BF 151b. Distremenet eo bet a c'hoari gaer, tr. «il a été bâtonné d'importance.»
●(1904) DBFV 108b. treu a hoari gaer, tr. «du bien en abondance.» ●(1907) VBFV.fb 23a. copieux, tr. «a hoari gaer.»
(3) [empl. comme épith.] (en plt de qqn) Qui s'amuse, qui aime bien divertir.
●(1856) GRD 375. bout avel d'hai pautr a hoari gaër, ridour ha filageour.
●(1926) FHAB Ebrel 143. Me 'grede d'in emezoun, ne oa ar franmasonerez-ze nemet eun dastumadeg tud a c'hoari gaer ha ne glaskent etrezo nemet en em didui ?