Devri

Recherche 'm...' : 3749 mots trouvés

Page 58 : de montin (2851) à morbioc_hou (2900) :
  • montiñ
    montiñ

    v.

    I. V. intr. Monter.

    (1530) Pm 168. En neffou tu-hont pan montas, tr. «Au ciel là-bas quand elle monta.»

    (c.1680) NG 1557. dé en nancession, in enfuë pen du montet. ●(1790) Ismar 285. Jesus-Chrouist é vontein d'en Nean. ●(17--) TE 35. é vontein ar er manné-hont.

    (1821) SST 52. Perac é laret-hui é vontas Jesus-Christ d'en ean, quentoh eit laret é ma bet saët ? Rac me vontas dré é nerh propre. ●(1838) OVD 112. haval doh tud péré e bressér de vontein a haste ar lein ur manné ihuél dré un hènt digampen.

    II. V. tr. d.

    (1) Monter (un cheval).

    (1849) LLB 1225. Montet tré tud iouank ag er ré hardeha.

    (2) Enrayer.

    (1876) TDE.BF 464b. Moñtein, v. a. V[annetais], tr. «Enrayer.» ●Moñtein ur rod, tr. «enrayer une roue.»

  • montouer
    montouer

    m. –où Montoir.

    (1732) GReg 636b. Montoir, ce qui sert à monter à cheval, tr. «montouër. p. ou

    (1854) MMM 79. ha diskoas eun Impalaër romæn a servich da vontouer d'er roué a Bers evit pignat var varc'h.

  • montr
    montr

    m. –où Montre.

    (1732) GReg 637a. Montre de poche, tr. «montr. p. montrou

    (1867) FHB 124/159a. He-ma a oar sevel eur montr a c'hodel eur baltec. ●(1889) ISV 36. rei pep a vontr d'he merc'hed evit ho delou mad.

    (1903) MBJJ 82-83. lakat e vontr da heuilh an heol. ●(1909) KTLR 32. eur jaden vontr a zistribille euz he gof. ●(1912) MMPM 79. ne gavaz ken ar mountr. ●(1915) HBPR 197. laeret d'hezo ho montchou. ●(1932) BSTR 1. kempen horolachou, montjou.

  • montre
    montre

    m. Circonstance, manière.

    (14--) N 1450. Na no foulont e nep montre, tr. «Et ne les oppriment en aucune circonstance.» ●(1530) Pm 94. An disquiblion hep spont pan cleusont ho montre (variante : contre), tr. «Les disciples, sans crainte, quand ils entendirent (parler) de leur état.»

  • Montroulez
    Montroulez

    n. de l.

    I. Montroulez.

    (14--) (1888) BSAF t.15 171. nostri Montroulles vocant quod latine montem relaxum innuit. ●(1499) Ca 140b. Montrolaes. g. montrelaix / ou morlaix. ●(1621) Mc i. Imprimet é Montroulles. ●(1557) B I [1]. Imprimet : E : Paris euit / Bernard de Leau pe hiuy (lire : hiny) : / a : chom e mouutroulles (lire : mountroulles)/ var pont bourret. ●(1622) Do I. Imprimet e Montrovlles.

    (1656) HYZH 306-307, 2021, p. 47] (2 exemplaires connus : BNF LK7-558 & Rés. 8-LK7-558).">VEach f.1r°. Montrovles. ●(1659) SCger 160b. Montroullez, tr. «Morlaix.» ●(1689) DOctrinal 197. en em rentas gant é oll noblanç er quær à Montroules, pehiny en emser-se, quen ar costez-ma, quen an tu-hont d’ar rivier à Pseulut, ayoa membr eux à Contach Leon. ●(1700) CSmnobletz 34b. E Montroulles en em rentas. ●38ab. Ho tont d’ar ger à Vontroulles / En hent he cavas eur baoures. ●114ab. E Conquet hac e Montroules / Hac ouc’hpen é Douarnenes. ●(1732) GReg 488a. haur Montroulæs. ●505b. Ar re guentâ eus a vontroulæs.639a. Montroulès.(1744) L’Arm 245. Montærlæss. ●(1778) VOn 142. me o paeo e Mõtroullez. ●(c.1789) SD 19. Al Lay de Grantugen, Deputet eus a Vontroules.

    (c.1806) GUI.jo I. E Montroulles. ●(1825-1830) AJC 2613. voar varch da vontroules dan dou lamb diustu. ●(1829) IAY iii. en Leon pe en Montroulez. ●(1834) KKK 136. Roazoun, ann Naoned, Gwened, Sant Malo ha Montroullez hebken a zileuré daou pep hini. ●(1834) HEB 378. Al lestr e pehini edo an dud santel-mâ; a abordas e quichen Montroules. ●(1838) CGK I. Montroulès.(18--) LED.gou 1. E Montroulez. ●(1847) FVR 204. evel ma oa e gwall da veza kemeret eno, ez eaz da guza da Vontroulez. ●(1851) PENdast 90. en Kastell hag en Montroulez, e treger eo bed / E Dinam ag er San-Malou, ag e Sant Briek. ●144. Deus a gichen montroulez. ●(1856) MILg 10. Etre Mountroulez ha Gwerrand. ●(1857) CBF 131. Montroulez.(1860) BAL 155. e Montroulez, e Eussa, Molenez, Enez-Vaz, e Sant Vaze Pennarbed, a var dro; e Landerne, er Faou, e Kemper, Concarne, Pont-Abbat, Gouaien, Enez-Sizun, Douarnenez; etc. ●(c. 1860) IMR 6/31a. Er gaer ar (lire : a) Vontroulez e krogas an tan goal. ●(1860) BAL 155. e Montroulez, e Eussa, Molenez, Enez-Vaz, e Sant Vaze Pennarbed, a var dro. ●(1863) ST 6. Landerne, Lezneven, Montroulez ha Kastel. ●(1863) GBI I 254. Euz a Vontroulez da Blouvorn, / Ez int et ho daou dorn-euz-dorn. ●(1863) GBI II 78. 'Tre Montroules hag al Lewe-drez. ●(1865) FHB 1/7b. e Montroulez. ●(1866) BOM 94. Eur c'hrac'h a oa, e Montroulez.(1867) FHB 136/252a. Brema e ma o visioni e Montroulez. ●(1869) FHB 238/227b. Araok mont e meaz a Vontroulez. ●(1869) TDE.FB xixa. Moñtroulez, Moñtrolaez. En Vannes, Moñterlez. ●(1877) EKG I 12. barnerien Montroulez a joumaz sebezet o lenn eul lizer ker kalounek. (...) rak deuet oa da Vontroulez urz da gregi ennhan. ●(1886) IVO 174. foar-an-nec'h Montroulez. ●(1889) CDB 105. War bave Montroulez pa gerze. ●(18--) OLLI 882. Marc’hed Mountroulez. ●(1890) MOA 23a. Montroulez ; - Montrolaez. ●(c. 1890) CFB 42b. Montroulez. ●105b. Ni a leino e Montroulez.

    (1904) SKRS I 136. tost da Vontroulez. ●(1905) ALMA 64. Montroulez. ●(1910) EGBT 128. Montroulez. ●(1911) BUAZmadeg 345. da brezeg e Mountroulez. ●(1924) FHAB Mae 195. hag ac’hano, stêr Montroulez. ●(1925) BRUD n° 11, 12, 14, 15, en 1963 par Emgleo Breiz, Brest, graphie et pagination différentes de l’édition de 1925, puis en 2003 une édition bilingue par Skol Vreizh préparée par Bernard Cabon)">BILZ 57. Etre Montroulez ha Gwerrand / 'N neus ar markiz eur plac'h ha kant. ●(1927) GERI.Ern 399. Montroulez, V -treléz. ●(1934) BRUS 297. Montreléz.

    II.

    (1) Dicton.

    (1732) GReg 505b. Les plus huppez de Morlaix, tr. « Ar re guentâ eus a vontoulæs ».

    (2) Berceuse.

    (1830) SBI I 4. Ar grampœzerès / (sonic cawel) // Eun daou pe tri dervez a zo / Ema va zoaz crampoez e go – Ac'han ! / Ema va zoaz crampoez e go. // Rac va c'heuneud a zo er c'hoad, / Ha va bouc'hal a zo didroad – Ac'han ! / Ha va bouc'hal a zo didroad. // Ha va aman zo er marc'had, / Ha va bleut zo c'hoaz o valad – Ac'han ! / Ha va bleut zo c'hoaz o valad. // Ha va spanel e Montroulès, / Ha va rozel e Keraës – Ac'han ! / Ha va rozel e Keraës. // Ha va zrebez e Landreger, / Ebars ar c'hovel oc'h ober – Ac'han ! / Ebars ar c'hovel oc'h ober. // Ha va fillic zo e Perroz, / Allas ! setu deuet an noz – Ac'han ! / Allas ! setu deuet an noz. [The cambrian quaterly magazine / vol. II (1830) p. 40].

    (1975) BRUD 50/10. Ar grampouezerez : / Eun daou pe dri devez a zo / Emañ va zoaz krampouez e go, / Rag va heuneud zo er hoad, / Ha va bouhal a zo didroad, / Ha va amann zo er marhad, / Ha va bleud zo c'hoaz o valad, / Ha va spanell e Montroulez, / Ha va rozell e Karaez, / Ha va zrebez e Landreger, / E-barz ar hovel oh ober, / Ha va fillig zo e Perroz, / Allaz, setu deued an noz, / Allaz, setu deued an noz ! ●(1994) BOUE 146. Ar grampoueres [...] // Un daou pe tri derwezh a zo / Ema va zoas krampouezh e go – Ac'han ! / Ema va zoas krampouezh e go – Ac'han ! // Rag va c'heuneud a zo er c'hoad, / Ha va bouc'hal a zo didroad – Ac'han ! / Ha va bouc'hal a zo didroad // Ha va amanenn zo er marc'had / Ha va bleud a zo c'hoazh o valad – Ac'han ! / Ha va bleud a zo c'hoazh o valad - // Ha va spanell e Montroules / Ha va rosell e Karaes – Ac'han ! / Ha va rosell e Karaes // Ha va zrebes e Landreger / E-barzh ur c'hovel oc'h ober – Ac'han ! / E-barzh ur c'hovel oc'h ober. // Ha va fillig zo e Perros, / Allas, setu deuet an nos – Ac'han ! / Allas, setu deuet an nos.

    (3) Étymologie populaire.

    (1844) FOB 41note. Morlaix, de mor, mer, et de lèz, haut, parce qu'elle est située au haut d'un bras de mer.

    (4) Formule enfantine.

    (1882) SVE 217. Dibedoup ! Dibedoup ! / Da Vontroulez da vit stoup... / Dibedon ! Dibedon ! / Da Garaez da vit kraon.

    (1975) BRUD 50/13. Dibedoup ! Dibedoup ! / Da Vontroulez david stoup... / Dibedoñ ! Dibedoñ ! / Da Garaez david kraoñ.

    (5) Proverbe.

    (1925) BRUD n° 11, 12, 14, 15, en 1963 par Emgleo Breiz, Brest, graphie et pagination différentes de l’édition de 1925, puis en 2003 une édition bilingue par Skol Vreizh préparée par Bernard Cabon)">BILZ 57. Etre Montroulez ha Gwerrand / 'N neus ar markiz eur plac'h ha kant.

    (6) Dicton.

    (1930) (1975) SKOL 63/31. Achapet eo hounnezh diouzh Montroulez, a huanadas an Trividik. Pelloc'h e vo ret lakaat dezhi an hiviz-houarn. Poent eo diwall outi.

    (7) Expression.

    (1889) CDB 174-175. Kement e geno ma mestrez / 'Vel forn ar ra en Montroulez. // D'ober ann dro d'hi lapenno / Zo danvez diou rod killoro. // Kement eo peb branel hi fri / 'Vel ma eo kloc'h braz ar Vali.

    (1970) TDBP I 41. Te eo ken braz da henou 'vel forn-ar-raz e Montroulez. ●(1994) HYZH 197-198/61. homañ 'zo ken bras he genoù evel (= ha) forn ar raz e Montroulez.

    (8) Expression.

    (1974) TDBP III 93. On dit aux enfants : da vamm a zo aet da Vontroullez da brenañ ur breur bihan dit. ●342-343. Amañ e Tredrez gwechall e veze prenet ar vugale e Montroulez, tr. « ici à Trédrez autrefois on achetait les enfants à Morlaix (au lieu de les trouver dans les choux, comme à Paris) ».

    (9) Rimaille.

    (1974) TDBP III 375. Un onner (annoar) vloaz, / Montroulez war he skoaz / Ha Landivizio war he lost / Ha c'hoazh ez ae da heul ar post.

    (10) Proverbe.

    (1990) SKVR 18/62a63a. E Lomikel, deiz Foar ar Groaz, / E sell an aotrou deus e waz. / E Laneur, deiz Foar Velar, / Ec'h a reut en e genver. / Met e Montroulez, deiz Foar an Nec'h, / E tap krog en e vrec'h.

    (11) Devinette.

    (1974) TDBP III 328. Ped toull ha ped toullez a zo ac'hann da Vontroulez ? / - N'az-teus ket ezomm da c'houl (c'houlenn) : pep hini e-neus e doull, (...) chacun a son trou (de balle).

    (2004) TROMK 212. Pet toull ha pet toullez / Zo ac'hann da Vontroulez ? / - N'eus den hep e doull!

    (12) Mots-croisés.

    (1955) SKOL 4/19/6. Tad-kozh Jakob / Un dra da vezañ lodennet / A zo e Rumengol; parez ar c'hilhog / E pep amzer / Pell an eil penn diouzh egile / A gaver e dant / A gaver e Montroulez ha nann e PLourin. / ABRAHAM / BOUTIN / RUYAR / ATAV / HIR / AN / M.

    III. [Toponymie locale]

    (1557) B I [1]. Imprimet : E : Paris euit / Bernard de Leau pe hiuy : / a : chom e mouutroulles / var pont bourret.

    (1803) MQG I. Meuleudiguez qeguin-gaër cure Sant-Yan-ar Bis. (...) E Montroulez Eus a Imprimeri Lédan, e traon ru ar Vur.(1821) GON 407a. Coat-Serc’ho près de Morlaix. ●(1834) SIM 139. e scolach Crec’h-Joli, e Montroulez. ●140. en ilis ar Vur, e Montroulez. ●177-178. Pa zisqenjomp deus a Blouyann dre guichen, K/anroux. ●191. e scolach Crec’h-Joli, pehini a servich da brison vardro un daou-uguent vloaz benac so. ●(1838) CGK [page de garde]. Canaouennou grét gant eur C'hernewod. Sant-Briec. E ty Guyon Enan, Imprimer, Ru ar Lian. 1838. A verzer e Montroulès E ty Merlot, Marc'hadour Levrio, ru Neud. ●(18--) LED.gou 1. ru ar Vur. ●(1843) OLLI 746. tost d’ar Gabucinet, e Montroulez. ●(18--) OLLI 197 [= LED.bailloud 60-61]. Cantiq Christ bras an Itron Varia ar Vur, bremâ en Ilis Sant-Vaze, e Montroulez. ●(18--) PENdast 332. Er ger deus a Vontroulez deus a Sant Malani. ●(18--) SBI I 178. Pa oa o tiskenn ru Miniec. ●(1838) CGK I. Canaouennou grét gant eur C'hernewod. Sant-Briec. E ty Guyon Enan, Imprimer, Ru ar Lian. 1838. A verzer e Montroulès E ty Merlot, Marc'hadour Levrio, ru Neud.(1842) LED.bailloud 105. Da Vemor Fanch Peron, maçoner eus a Droudoustan, e Montroulez. ●(1847) FVR 12. Ekspilly, person Sant-Martin, e Montroulez. ●111. ann Noanez, persoun Sant-Melan. ●233. E Montroulez e oe c'hoantaet diskarr iliz Itroun-Varia ar Vur. ●(1865) FHB 48/383a. Jul-Ian-Mari Menes, eus a Zant Vaze Montroulez. ●(1867) FHB 145/324b. sevel dre ru ar Feunteun. (...) tremen a rea dre Ru'neud. (...) enn eul leac'h hanvet ar C'hriou, hag a bez leac'h e veler kear pen-da-ben. ●(1869) FHB 229/155ab. An dud euz an diou barrez all a gear, Sant-Vaze ha Sant-Melani. ●238/227b. An iliz-ze, eo iliz ar Vur. (...) eun den euz ar C’hriou, tossen huel en anter noz da gear. ●253/352a. August-Joseph-Mari Coat, eus a Sant-Vaze Montroulez. ●(1870) FHB 298/194b. Evit mont d’ ar Sallet, ar brosession a sant Vaze a zo tremenet dre borz-Sant-Euzen, dre ar ru nobl, ru ar Vur, Pont-Bourred, Plas-Coz ar pesked, ar Pave-Nevez (costez Leon), Kae Leon hag hent Sant-Fransez. ●298/292b. ar brosession he deuz neuze kemeret costez sant Malani ha tremenet dre ar blassen Viarm, ha pond an dossen evit distrei d’an iliz. ●(1871) SON I 134. Mar d-it da Recollet, da gouent Sant-Francès, Me ielo d'ar C'halvar, 'vit beza leanès. ●(1877) EKG I 84. E Montroulez e oue c'hoant diskar iliz Itron-Varia-ar-Vur. (...) o doe c'hoant da ober droug d'an Aoutrou Keramanac'h, persoun Sant-Vaze. ●(1890) MOA 26a. Sant-Vaze (Vontroulez). (...) Sant-Malani, - Sant-Melani, - Sanmalani.

    (1911) BUAZmadeg 872. E kouent Sant-Dominik e Montroulez. ●(1915) KRVT 121/2c. Marvet eo an aotrou Rohan, e Montroulez, d'an oad a 83 bloaz. Bet e oa pell amzer rener skol Boan-benn; goude-ze, e voe juben el lez-varn. ●(1915) HBPR 137. en neac'h deuz ru Plouian (...) er penn huela deuz ru ar Vinien (...) e ru ar Feunteun. ●(1923) FHAB Mae 5/172. oc'h ober korn war blas-al-lêz, tost da iliz sant Melani. ●(1926) RTLL 32. Daou lean eus kouent Sant Fransez e Montroulez a yeas da gaout ar Fontanella. ●(1927) FHAB Meurzh 53. ganet e maner Kerneguez, e Sant Vaze Montroulez. ●(1931) FHAB C'houevrer/51. E penn kenta ar bloaz 1674, an Tad Maner a brezegas e Sant-Vaze Montroulez hag e Kerahez. ●(1931) FHAB Ebrel/147. Pa 'z aer eus a Vontroulez da Lanveur, dre hent koz Lanuon, treuzer krec'h sant Nikolas, el lec'h ma vez graet, bep bloaz, d'ar 15 a viz here, ar foar vrudet hanvet Foar an Nec'h; tremen a raer e kichen maner ar C'hoz-Wern chapel santez Jenovefa, kestell Kerozar ha Kervolongar hag e kaver, en tu dehou, e kichen kroaz-hent Garlan, unan eus maneriou kaera Breiz-Izel : maner Kervezeg, savet er bloaz 1568. ●(1931) FHAB Mae/187. Er bloaz 1816 e veve, e Montroulez, e traon straed ar Bourret, el lec'h ma n'eus nemet tud paour. 188 eus a vaner Ker-ar-Rouz, e kichenik Montroulez. ●193. Holl ilizou ha chapeliou Montroulez, Sant-Vaze, Sant-Melani, Sant-Varzin, ar Salett, sant-Joseph, sant-Charl. ●Gwengolo/336. Evelse eo e vezed digemeret er Marc'h Gwenn, e Montroulez. (...) e Montroulez e kaved ostaleri an Turk Bras, hini Mab David hag hini ar Pelikan. ●(1941) FHAB Du/Kerzu/98. Felix Brignou a zo bet ganet e Sant Vaze Montroulez.

  • Montroulezad
    Montroulezad

    m. Habitant de Morlaix.

    (1890) MOA 23a. montroulezad (...) ; au plur. : Montrouleziz. ●29. Montroulezad, pour un homme.

    (1913) FHAB C'hwevrer 53. eur Montroulezad koz. ●(1941) ARVR 2/3a. eur montroulezad.

  • Montroulezenn
    Montroulezenn

    f. -ed Morlaisienne.

    (1890) MOA 23a. pour une femme, montroulezenn (...) ; Montroulezenned (f.). ●29. Montroulezenn, pour une femme (...) comme en parlant de plusieurs Morlaisiennes, on dira : Montroulezenned.

    (1964) CAIR 143b. Montroulezen; eur Vontroulezen : une Morlaisienne.

  • Montrouleziz
    Montrouleziz

    pl. Habitants de Morlaix.

    (1847) FVR 233. gant aoun da denna drouk-vennoz Montrouleziz. ●(1868) EGB 14. Mountrouléziz.(1869) FHB 238/227a. pegen darempredet e vije (...) ar chapel-man gant Montrouleziz. ●(1877) EKG I 85. Setu aman eun taol hag a zo bet tamallet da Vontrouleziz, ha koulskoude ne ket gantho eo bet great. ●(1877) FHB (3e série) 33/260B. e godel Mountroulezis. ●(1890) MOA 23a. montroulezad (...) ; au plur. : Montrouleziz.

    (1915) HBPR 246. Montrouleziz a ieaz oll, d’he heul.(1915) KRVT 129/2b. Montrouleziz o deus graet lid d’ezan. ●(1916) KRVT 195/2d. Enor da Vontrouleziz. ●(1923) FHAB Mezeven 6/216. a voe drastet ha Montrouleziz a drouc'has ar c'hoad a oa war e dro.

  • monumant
    monumant

    m. Monument.

    (1633) Nom 199a. Sepulchrum, sepultura, monumentum, tumulus, bustum : sepulchre : sepulchr, vn bez, monumant.

    (1955) STBJ 44. ar volz-kañv pe ar monumant, evel ma lavar Pleibeniz.

  • mopenn
    mopenn

    f. =

    (1936) IVGA 236. Lakaet he deus va mopenn goz en he boulien dimezi va mopenn vihan. ●(1972) SKVT I 176. hag e c'hoarzhe, ar vopenn-se.

  • mor .1
    mor .1

    adv. Très.

    (1867) FHB 119/114a. Spountet horrubl, souezet-mor ha strafuillet holl.

    (1914) MAEV 16. E nebeut amzer e teuas da veza pinvidik-mor.

  • mor .2
    mor .2

    m. –ioù, -où, moreier

    I. (domaine maritime)

    (1) Mer.

    (c. 880-920) MSvbr XII 285 l. 11 (ETCE 44 136). onocrotalum .i. mormolt.

    (1499) Ca 68b. Doe an mor. g. dieu de la mer. ●140b. g. monstre de mer b. monstr an mor. ●141a. Mor. g. mer. ●(1530) Pm 276. Distac a cor hac en morou, tr. « Complètement détachées, et dans les mers » ●(1575) M 1505. Pe euel Lestr dre'n mor, tr. «Ou comme le navire par la mer.»

    (1659) SCger 78b. Mer, tr. «Mor.» ●(1732) GReg 616a. Mer, tr. «Mor. ar mor. an mor. mour. Van[netois] mor. er mor

    (1849) LLB 7. krouéour en nean hag er mor.

    (1939) RIBA 48. Donet e hra [éned] ag er moreuiér, ag er hoèdeuiér. ●(1939) MGGD 79. deuet a-denn-askell dreist ar moriou.

    (2) Bezañ / bout ez eus / zo mor : la mer est forte, houleuse, mauvaise.

    (1924) DIHU 158/128. (Groe) Bout e zo mor, tr. «la mer est houleuse.» (Dastumet de Vleimor 1913). ●(1952) LLMM 34/46. (Douarnenez) Mor : mor fall. Be 'zo un tamm mor, de.

    (3) Bezañ bras ar mor : la mer est pleine, haute.

    (1962) EGRH 19. bras eo ar mor, tr. « la mer est pleine, est haute. »

    (4) Marée, pêche.

    (1952) LLMM 34/45. (Douarnenez) Mor : marée. Kollet e vour gantañ. ●(1979) VSDZ 101. (Douarnenez) ne raemp ken tri mor, te oar, teir gwech pemzektez, ma't eus c'hoant, gant ar rouejoù raeed, tr. (p. 265) «Nous ne faisions que trois marées tu sais, trois fois quinze jours si tu veux, avec les filets de raies.»

    (5) Den a vor : homme de mer.

    (1882) BAR 214. An dud a vor. ●(18--) SAQ I 113. mestr d'an den a vor, d'an den a bluen. ●(1883) KNZ 67. Kouls ha Zant Ervoan vit ann dud a vor.

    (1911) BUAZperrot 273. komz d'an dud a vor.

    (6) Dre vor : par voie maritime.

    (1894) BUZmornik 316. Ann arme-ze a ieaz dre vor da glask an Turked.

    (7) Mor dehou : mer de droite (au sud-ouest de Sein).

    (1979) VSDZ 101. (Douarnenez) setu aet d'ar mor dehou, tr. (p. 265) «nous voilà partis pour la mer de droite.» ●102. Ar mor dehou zo e mervent d'an Enez Seun, tr. «La mer de droite se trouve au sud-ouest de l'île de Sein.»

    II. n. pr. (géographie)

    (1) Mor Kreiz, Kreizdouarek : Mer Méditérannée.

    (1874) FHB 491/163a. ar blocad enezi a zo er mor-creiz.

    (1903) MBJJ 10. tost d’ar mor Kreisdouarek.

    (2) Mor Melen : Mer Jaune.

    (1869) FHB 205/394a. treuzi ar mor melen.

    (3) Mor Marv : Mer Morte.

    (1949) KROB 20/20. eur c'hornig bihan eus ar Mor Maro.

    (4) Mor Du : Mer Noire.

    (1911) BUAZperrot 810. en tu all d'ar mor du.

    (5) Mor Ruz : Mer Rouge.

    (1911) BUAZperrot 851. Moyzez a zigoras hent ar mor ruz.

    III. sens fig. Grande quantité, flot de.

    (1855) BDE 158. ur mour a bep sort plijadurieu. ●(1857) HTB 73. loskel eur mor a zaerou. ●(18--) SAQ II 258. Beva 'reont en eur mor a garantez.

    (1911) BUAZperrot 247. dirak eur mor a dud. ●635. e skuilhas eur mor a zaëlou. ●(1912) MMPM 134. eur mor a baourentez. ●(1928) BFSA 28. beuzet e galon en eur mor a beoc'h. ●44. eur mor a levenez. ●(1932) BSTR 86. eur mor a beoc'h. ●(1933) DAGO 11. en eur mor a dristidigez.

    IV. par anal. Grande surface.

    (1870) FHB 285/189b. ne rejomp nemet ranvat eur mor a c'heot.

    V.

    (1) Pinvidik evel ar mor / Pinvidik-mor : être très riche. Cf. MELU XI 252 : Cette expression se trouve aussi dans les contes et légendes de Hongrie, par Michel Klimo, Paris Maisonneuve, 1898, p. 50, 100. Cf. 1. mor.

    (1907) FHAB Gouere 131-132 J.-F. Kaer. Pinvidic evel ar mor a vez lavaret. ●(1914) MAEV 16 (L) K. ar Prat. E nebeut amzer e teuas da veza pinvidik-mor. ●(1928) FAPE 23 A. de Carné. Pinvidik mor, pinvidikoc'h zoken eget ar mor. ●(1962) TDBP Ia 30 (T). Me am-eus eur c'hoar hag a zo pinvidig evel ar mor, tr. J. Gros «j'ai une soeur qui est riche comme la mer (comme Crésus).» ●(1978) PBPP 2.2/431 (T-Plougouskant). Pinvidik evel ar mor, tr. J. le Du «immensément riche /lit. riche comme la mer/»

    (2) Glas evel ar mor : très bleu.

    (1909) KTLR 202 (L) K. Jezegou. He diou chod oa rus evel diou gerezen hag he daoulagad glas evel ar mor. ●(1939) KTMT 140 (Li) *Brogarour. he daoulagad glas-mor. ●(1974) THBI 168 (Ki) M. Divanac'h. He zaoulagad glaz-mor zo lusennek.

    (3) Traitour evel ar mor : traître.

    (18--) RECe II-III § 375. Traïtour e-c'hiz ar mor a red, tr. L.-F. Salvet «Traître comme la mer qui court.»

    (4) Ne gavjes ket ar mor en aod : tu ne trouverais pas l’eau à la mer.

    (2003) ENPKP 81. (Ploueskad) Sall sat-ahe da roched ! a lavare va mamm gant an ear da veza kounared, te ne gavjez ket ar mor en aod !

    (5) C'hoari e gi war ar mor : voir ki.

    (6) Bout gouelet an dour mor : voir dour.

    (7) Stank evel traezh ar mor : voir traezh.

    (8) Taol da vor, taol da venez : voir taol.

  • mor .3
    mor .3

    m. & adv.

    I. M. Somme.

    (1872) ROU 75a. Je me suis un peu assoupi, tr. «ur moric am euz great.» ●103a. Somme. Léger sommeil, tr. «Mor

    II. Loc. adv.

    (1) Dre vor : assoupi.

    (1860) BAL 247. atao dre vor a dre langhis. ●(1872) ROU 75a. Assoupi, tr. «dre vor.» ●103a. Beza dre e vor

    (2) Dindan vor : assoupi.

    (1872) ROU 75a. Assoupi, tr. «dindan vor.» ●103a. Sommeiller, tr. «beza dindan vor

  • mor-bihan
    mor-bihan

    m.

    (1) (géographie) Rade.

    (1926) FHAB Mae 184. e goueled mor-bihan Brest. ●(1927) GERI.Ern 399. mor bihan, tr. «petite mer.»

    ►spécial. Golfe du Morbihan.

    A.

    (1543) Cco 22. Morbian. ●(1546) Cco 38. Morbian. ●(1546) Cco 46. Morbian. ●(1548) Cco 54. morbian. ●65. morbian. ●(1576-1600) Cco 80. morbian.

    (1732) GReg 777a. Mor-bihan. (1744) L’Arm 320b. Rade Mor-Bihan, étal Gùinétt ou harz de Hùinétt.

    (1869) TDE.FB xixa. Mor-Bihan.

    (1903) EGBV 111. En niù inizen vrasan ag er mor bihan e zou en Arh hag en Izenah. ●(1904) DDKB 52. Arru en Penn-ar-bed, en Breiz, an dud hep doan / A zistroaz war glei beteg ar Mor-Bihan. ●(1914) ARGV mae 74. Ar Morbihan, hanval ouz eul lenn, eleiz a enezi ennan. ●(1924) DIHU 161/171. Én tioélded, duhont é stér er Mor-bihan, / Ur vagig, èl un én get é ziùachel skan. ●(1927) GERI.Ern 399. Morbihan. ●(1995) LMBR 20. Etre ar Mor Bihan hag ar Mor Bras, 30 km dindan Gwened, ez eus un ervenn douar...

    B. Dicton (allusion à la Compagnie des Indes qui s’installera à Lorient)

    (1744) L’Arm 320b321a. Er Meud, enn Teissér, er Gregan* / Hag er Guenaule à Vor Bihan, / D’enn Oriantt, dré ou folleah, / Enn-déss casstt’ Er Gompagnonneah. *Rochers qui sont à l’entrée de la Rivière de Mor-Bihan.

    (2003) TRMOR 77. Ar Meud, an Teiser, ar Gregañ / Hag ar ganol a Vor Bihan / D'an Oriant dre o follezh / O-deus kaset ar Gompagnunezh.

    ►special. Département, pays.

    (1744) L'Arm 177a. péhani zou Berhonnêc ag enn Arvoric pé Morr-bihan. (1791) SD 94. En Directouer a Zépartemant er Morbihan, d'en dut Aziar er Mezeu. ●(1793) SD 189-190. un instituter euz al langaich gallecq ebars en pep commun var ar meazebars en departamanchou Morbihan, Finistère, Costezyou-an-Nord, ac ebars en ul loden eus a departamant al Loar izelaf a bere an habitanded a barlant un yez hanvet brezounecq. ●(1794) SD 244. e departamant Morbihan (...). An declaracion-mâ a vezo cacet d'an departamanchou eus ar Morbihan, ar Finister, ar Loër izela hac ar Vainch, pere a lacquaï e imprima, treï en brezonec, embann ha staga placard e quement leac'h a vo ezom.

    (c.1845) LED.bailloud 178. departamant ar Morbihan. ●(1847) FVR 112. Departamant ar Morbihan a reaz evel hini ar Finister. ●(1861) Bel 58. En eutru préfèd ag er Morbihan en doé approuvet er péh e vennent gobér. ●(1865) FHB 2/16b. Lavaret a rer ez ear, er bla-ma, d’en em lacat da ober rousin e departamant Morbihan. ●(18--) (1985) GIRA 25 [= OLLI. 38]. Herrie e z'on en Treguer hac arc'hoas en Goelo, / Ann de voar-lerc'h en Guerneo, en Leon a Voejo, / Maes ral e z'eo ar veach e z'an d'ar Mor-bian, / Ma c'haffen di da ganan a c'hoersfe peb-unan. ●(1877) BSA 266. Martolodet ar Morbihan a ieas d’ar vrezel vardro seiz cant.

    (1924) BUBR 39/857. An draonienn all-man, hir ha moan, stardet etre mene noaz ar Boned-ru ha koajeier goue ar C'hovellou, a gas ganti eus a Ouarek tre d'ar Morbihan (…) dour braz ar Blavez.

    (2) (domaine maritime) Morte marée.

    (1927) GERI.Ern 399. mor bihan, tr. «morte marée.»

  • mor-bras
    mor-bras

    m. Océan.

    (1732) GReg 618a. La grande mer. Ar mor bras. (...) La mer Oceane, ou la mer du Couchant. Mor ar c'huz-héaul. ar mor bras. ar mor glas. ●668a. Ocean, la grande mer qui environne toute la terre, tr. «Ar mor bras

    (1834) KKK 50. Koñtemplid é Nord ar mor braz a listri ô piñnad hag ô tiskenn ar Vanch. ●(c. 1860) IMR 7/33a. Martolodet an Arvor, ruillet a diruillet, / Var ar mor bras e furol, prest da veza kollet, / Eb eor, ep stur, ep sicour, oll e renkont mervel, / Pa deu d'ho sovetat patronez Breiz Izel ! ●(1876) TDE.BF 465a. Mor-braz, s. m., tr. «L’Océan.» ●(1877) EKG I 87. Me garfe guelet korf an diveza anezho o ruilla, hag o vont gand an dour da draon ar ster betek an Dourdu hag er mor braz da ober boued d'ar c'hranked.

    (1969) LLMM 137/427. an tamm douar tric'hornek-se bountet gant e reier hag e gerreg war benn-a-raok Breizh, e-barzh ar mor bras. ●(1974) TDBP III 366. Quand on attrape un escargot : / Digorit ho kerniou bihan, / Digorit ho kerniou braz, / Pe ez eot d'ar mor bihan / Pe ez eot d'ar mor braz ? / Bichi bouchig, bichi barvig, / An hini a c'hoarzo da gentañ / E-nevo ur skouarnad.

    (2002) YAOD 53. Ha setu pesort mod vê bugale Yannig an aod 'ont hag 'tont ingal 'tre stêr Aven, Porzh-Menec'h hag 'r mor bras.

  • Mor-Breizh
    Mor-Breizh

    m. La Manche.

    (1914) ARVG 71. Hanval awalc'h ouz staon eul lestr dare da zigeri an dour, Breiz a zo eur gourenez, eul ledenez, stag er sav-heol ouz Bro-C'hall hag a zispak en hanter-noz, er c'huz-heol hag er c'hreiste, a-hed Mor-Breiz pe ar Vanch hag ar Mor-Bras-Atlantek, 200 lew ôd. ●(1931) VALL 445a. mor Breiz m.

  • Mor-Brest
    Mor-Brest

    n. de l. Rade de Brest.

    (1909) NOAR 5. Eun dervez ma’z oa daou-bleget oc’h eur prenestr, he daoulagad o para war mor Brest.

  • Mor-Britanik
    Mor-Britanik

    m. Mer brittanique.

    (1689) DOctrinal 191. ha treuset ganta ar Mor Britannicq ec’h arriüsont en enes heussa.

  • mor-dehou
    mor-dehou

    n. de l. local.

    (1) Mer du Sud (au sud de l’île de Sein). Cf. dehou & mor-kleiz

    (1927) MBCE 264. A Sein, les marins désignent par l’expression mor deou, « mer de droite », la mer qui s’étend au sud. ●(1943) ADBr 50/121. ar mor dehou, tr. « la mer de droite ». ●(1950) TONA.audierne N° 1350 p. 42. La mer au sud de la chaussée de Sein, dénomination locale : Ar Mor Dehou, tr. « La Mer de Droite (ou du Sud). » ●(1979) VSDZ 101. (Douarnenez) setu aet d’ar mor dehou, tr. (p. 265) «nous voilà partis pour la mer de droite.» ●102. Ar mor dehou zo e mervent d’an Enez Seun, tr. «La mer de droite se trouve au sud-ouest de l’île de Sein.»

    (2) Bevenn ar mor-dehou : versant sud de la Chaussée de Sein.

    (1927) MBCE 264. ils [les marins] appellent bevenn ar mor deou, le versant de la Chaussée de Sein qui est tourné vers le sud.

    (3) [Toponymie locale] Penn Wern ar Mor Dehou.

    (1950) TONA.audierne N° 1283 p. 36. Dénomination locale : Penn Wenn ar Mor Dehou, tr. « Pierre Blanche de la Mer de Droite ou de la Mer du Sud. »

  • mor-don
    mor-don

    m. Large.

    (1876) TDE.BF 465b. Mor-doun, s. m., tr. «La mer loin des côtes, le large, comme on dit en marine.»

  • Mor-Douarnenez
    Mor-Douarnenez

    n. de l. Baie de Douarnenez.

    (c. 1860) IMR [1]. En eskopti Kerne, el lec'h ema brema môr Douarnenez, e oa guechal eur gaer vras meurbet, hanvet Is.

    (1928) FHAB mae 5/163. Etre mor Douarnenez ha Menez-Hom, traonienn ar Ster hag hini ar Ris, eman ar Porze.

  • mor-kleiz
    mor-kleiz

    n. de l. local.

    (1) Mer du nord (au nord de l’île de Sein). Cf. kleiz & mor-dehou

    (1927) MBCE 264. A Sein, les marins désignent par l’expression (…) mor klei, « mer de gauche », la mer qui s’étend au nord de l’île. » ●(1950) TONA.audierne N° 1351 p. 42. Nom porté sur la carte : Iroise, dénomination locale : Ar Mor C’hleiz, tr. « La Mer de Gauche (ou du Nord). »

    (2) [topon. locale] Penn Wenn ar Mor C’hleiz.

    (1950) TONA.audierne N° 1211 p. 32. Nom porté sur la carte : Penven, dénomination locale : Penn Wenn ar Mor C’hleiz, tr. « Tête Blanche de la Mer de Gauche ou de la Mer du Nord. »

  • mor-mor
    mor-mor

    adv. À moitié endormi.

    (1952) LLMM 34/46. (Douarnenez) Mor-mor : hanter-gousket.

  • Mor-Saoz
    Mor-Saoz

    m. local.

    (1) La Manche.

    (2) La Mer du Nord.

    (1980) MSHB 153. Mor-Saoz, tr. « Mer du Nord. »

  • mora
    mora

    v. intr. Fréquenter la mer.

    (1878) BAY 22. mora, tr. «fréquenter la mer.»

  • morad
    morad

    m. –où

    (1) Marée.

    (1876) TDE.BF 464b. Morad, s. m., tr. «Ce mot paraît avoir été employé au sens de poisson frais que l'on porte au marché et que l'on appelle marée en français.»

    (1922) SAIL 11. pa vije gwall-amzer pe koulz ar moradou bras.

    (2) sens fig. Foule de.

    (1902) PIGO i 112. en tu-all d’ar morad goleier. ●(1955) VBRU 31. Ha me kerkent all war ar c’hae d’ober va genou bras, met netra ne welis nemet boned krevek ar priñs o vransigellat a-us d’ur morad ofiserien a renk uhel, rak ur stumm fentus da gerzhout en devoa ar freilhennek treut-kagn-se.

  • moradur
    moradur

    m. –ioù Amérissage.

    (1931) VALL 22b. Amérissage, tr. «moradur m.»

  • moraer
    moraer

    m. –ion

    (1) Marin.

    (1732) GReg 604a. Marin, tr. «moraeur. p. moraeuryen. moraër. p. moraeryen

    (1879) ERNsup 162. merdead, mordead, plur. merdeidi, merdidi, matelot, se dit en Trég[uier], sur les côtes, de même que morar, plur. ien, Trév[érec].

    (1905) RNDL 65. Buhé er voraerion e zo trist ér bed-man, tr. «La vie des marins est triste en ce monde.» ●(1934) BRUS 270. Un marin, tr. «ur moraér –erion

    (2) local. Très bon marin.

    (1952) LLMM 34/46. (Douarnenez) Moraer : martolod dreist. ●(1954) VAZA 166. Bro ar Vikinged gwechall a zo bepred hini ar voraerien taer. ●(1977) PBDZ 639. (Douarnenez) moraer, moraerien, tr. «marin habile et capable.»

  • moraerezh
    moraerezh

    m.

    (1) Marine (métier).

    (1931) VALL 491b. Navigation sur mer, tr. «moraerez m.» ●(1964) ABRO 38. ar moraerezh pe vicher an dud-a-vor.

    (2) obsol. Marine (armée).

    (1933) OALD 45/196. hag e siniz eun angajamant a bemp bla ebarz ar voraërez.

  • morailh
    morailh

    m./f. –où

    (1) = (?) Gond (?).

    (1576) Gk II 104. An ré à delch, hac à souten, pep faeczon à buhez onest. Euel an feuteunyou, ha mouraillou an re aral.

    (2) Verrou.

    (1499) Ca 141a. Morail. g. coroul.

    (1659) SCger 123b. verrouil, tr. «moraill.» ●(1732) GReg 955b. Verrou, ou verrouil, tr. «Morailh. p. morailhou.» ●Verrou plat, tr. «Morailh plad. p. morailhou plad.» ●(1744) L'Arm 400a. Verrouil ou Verrou, tr. «Mouraill.. leu. m.»

    (1844) LZBg 2l blezad-1 lodenn 47. Rèd-é en devout bet bihuet idan er mourailleu. ●(1864) SMM 166. Mar cleo ar moraillou o scrignal. ●(1865) LZBt Gouere 12-13. bean bet dirag hoc'h enebourien, ha bevet dindan mouralio. ●(18--) SAQ I 383. eur vorail var an nor.

    (1908) PIGO II 138. eun toullad morailhou ha sparlou. ●(1942) DHKN 222. moraill en nor é chourikal én é vinelleu.

    (3) Lakaat ub. dindan ar morailh : mettre qqn sous les verrous.

    (1889) ISV 308. lacat an oll dindan ar vorail pe dindan an alc'hoez.

    (4) Pène.

    (1919) DBFVsup 2a. alhuéerez, f., tr. «pène, ailleurs kaseréz, spleiten, moraill

    (5) Loquet.

    (1659) SCger 160b. moraill, tr. «loquet.»

    (6) (en plt d'une arme) Détente.

    (1967) LIMO 12 mai. pouizein ar er morailh !… Baoum !… ●Morailh, targette, détente de fusil.

    (7) (harnachement) Caveçon.

    (1732) GReg 140a. Cavesson, espece de bride, ou de muserole qu'on met sur le nez du cheval, qui sert à le dompter, tr. «morailh. p. morailhou

  • morailh-torzhell
    morailh-torzhell

    m. Moraillon.

    (1732) GReg 637b. Moraillon, fer attaché au couvercle d'un coffre, qui entre dans la serrure pour le fermer, tr. «Morailh-dorzell. p. morailhou dorzell

    (1876) TDE.BF 465a. Moraill-dorzell, s. m., tr. «Moraillon, la partie de la serrure qui se meut pour pour fermer et ouvrir.»

  • morailhañ / morailhiñ
    morailhañ / morailhiñ

    v. tr. d. Verrouiller.

    (1659) SCger 123b. fermer auec le verrouil, tr. «morailla.» ●160b. morailla, tr. «fermer avec le loquet.» ●(1732) GReg 955b. Verrouiller, tr. «Morailha. pr. morailhet.» ●(1744) L'Arm 400a. Verrouiller, tr. «Mouraillein

    (1844) DMB 18. En oreu zo bet chairret ha mouraillet ghet Doué. ●(1876) TDE.BF 465a. Morailla, v. a., tr. «Fermer au verrou.»

    (1909) NOAR 46. Serri a reas neuze an nor, he morailha a reas zoken. ●(1914) MABR 10. É han d'hé moraillein. ●(1982) PBLS 623. (Sant-Servez-Kallag) morailhañ, tr. «verrouiller ; fermer à clé.»

  • morailhet
    morailhet

    adj. Verrouillé.

    (1732) GReg 955b. La porte est verrouillée, tr. «Morailhet eo an or.»

    (1877) EKG I 116. ha morailled mad e vez an doriou var he gein epad an noz.

    (1924) BILZbubr 39/866. An nor oa morailhet.

  • morailhig
    morailhig

    m. –où Targette.

    (1934) BRUS 244. Une targette, tr. «ur moraillig –eu, m.»

  • morailhiñ
    morailhiñ

    voir morailhañ

  • moraj
    moraj

    m. Métiers de la mer.

    (1910) ISBR 15. Er hart ag er Vreihiz e viù diar er moraj.

  • moral
    moral

    m. Moral.

    (1499) Ca 141a. Moral. g. idem / ou moralite.

  • moralenn
    moralenn

    f. Morale.

    (1834) APD 3. ar greden hac ar voralen dindan ar furm a instructionou. ●101. an Doctrin hac a voralen an Aviel.

  • moraliezh
    moraliezh

    f. Morale.

    (1960) BAHE 23/14. he dibarelezh, he noblded, he moraliezh pe hec'h abeg da vevañ.

  • morañ .1
    morañ .1

    v. tr. d.

    I. (marine)

    (1) Mettre à flot.

    (1936) CDFi 18 janvier. beza prest da vora ar bagou. ●(1964) ABRO 125. Hogen boud e voent d'he morañ.

    (2) Jeter, lancer à la mer.

    (1903) MBJJ 69. da zonjal e c'hallfe marteze e gorf paour bean moret e læc'h bean douaret.

    II. (météorologie) Se couvrir.

    (1890) MOA 193a. Les temps est couvert, tr. «mora a ra ann amzer.»

  • morañ .2
    morañ .2

    voir moriñ .1

  • moranv
    moranv

    m. –ioù

    (1) Sobriquet, surnom.

    (1911) DIHU 71/255. Na hui tud Kervignag, perak en diaul é hrér Megnañned anehoh ? Esoh é konpren er morhanù Krokanded e vé reit d'oh guehavé eùé. ●(1934) BRUS 200. Un surnom ; un pseudonyme, tr. «ur morhanù –eu.» ●(1936) DIHU 302/127. Kavet e zo dohtu ur morhanù dehon : Fil-de-Fer !

    (2) Prénom.

    (1938) DIHU 321/41. Franséz, er morhanù reit dehon.

  • moranviñ
    moranviñ

    voir morenvel

  • morask
    morask

    voir morc'hast

  • morbig
    morbig

    m./f. –ed (ornithologie) Huitrier-pie.

    (1732) GReg 720b. Pie de mer, oiseau, tr. «Mor-bicg. p. morbigued

    (1876) TDE.BF 465a. Mor-bik, s. m., tr. «Pie de mer ; pl. mor-biked

    (1909) BROU 221. (Eusa) Dánta S'étend aux oiseaux : Dantet ouñ bet gand eur morbik. ●(1927) GERI.Ern 399. morbig f., tr. «pie de mer.»

  • Morbig
    Morbig

    hydronyme Ar Morbig (ruisseau, La Roche-Maurice).

    (1987) BRUDn 110/28. er Roh (an Dourig kamm, ar Morbig, ar Froud).

  • morbig-marellet
    morbig-marellet

    m. (ornithologie) =

    (1877) EKG I 94. kaket skiltruz ar morbig-marellet.

  • Morbihanez
    Morbihanez

    f. -ed Habitante du Morbihan.

    (1861) Bel 57. Er Morbihanésèd en doé eit-hou un istim bras péhani ou dès bet discoeit splan en dé ag é interremant.

  • Morbihaniz
    Morbihaniz

    pl. Habitants du Morbihan.

    (1927) GERI.Ern 399. Morbihaniz.

  • morbioc'hoù
    morbioc'hoù

    plur. Grimaces, façons, manières, simagrées.

    (1912) MMPM 102. He zad a lavaraz eun tam c'hwero : «Awalc'h a vorbioc'hou !»

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...