Recherche 'pe...' : 1379 mots trouvés
Page 27 : de pevarc_hement (1301) à pezh-a-vat (1350) :- pevarc'hementpevarc'hement
adj. Quadruple.
●(1732) GReg 767a. Quadruple, quatre fois autant, tr. «Pévar c'hemend.» ●Il vaut son quadruple, tr. «E bévar c'hemend a dal.»
- pevarc'hementiñ
- pevarc'hognegadur
- pevarc'hognekpevarc'hognek
adj. Quadrangulaire.
●(1732) GReg 767a. Quadrangle, ou figure quadrangulaire, tr. «Furm pévar-c'hoignecq.»
- pevarc'hornegadur
- pevarc'hornekpevarc'hornek
adj. Quadrangulaire.
●(1732) GReg 767a. Quadrangle, ou figure quadrangulaire, tr. «Furm pévar-c'hornecq.»
●(1876) TDE.BF 513b. Pevar-c'hornek, adj., tr. «Quadrangulaire, carré.»
●(1921) GRSA iv. en daol pevarhornek. ●(1932) GUTO 26. ur puns pearhornek. ●(1934) BRUS 156. Quadrangulaire, tr. «pearhornek.»
- pevardorneg
- pevardoubl
- pevardoublañpevardoublañ
v. tr. d. Quadrupler.
●(1732) GReg 767a. Quadrupler, multiplier par quatre, tr. «pévar-doubla. pr. pévar-doublet.»
- pevare .1pevare .1
adj. & adv.
I.
(1) Adj. num. ord. Quatrième.
●(1499) Ca 157a. g. quart. b. peuare. ●(1576) Gk I 220. Petra à Tret an peuaré articl ? (...) Tretifu à ra an Mister à redemption. ●(1612) Cnf 40a. bedé an peuaré lignez.
●(1659) SCger 99b. quatrieme, tr. «peuare.» ●164a. peuare, tr. «quatriesme.» ●(1732) GReg 769b. Quatrième, tr. «Pévare.» ●769b. La quatrième, tr. «Ar bévare.»
(2) Loc. adv. D'ar pevare : quatrièmement.
●(1732) GReg 769b. En quatrième lieu, ou quatrièmement, tr. «D'ar bévare.»
●(1894) BUZmornik 2. D'ar pervare erfin (…). ●(18--) SAQ II 121. D'ar pevare red eo mont da govez eur vech ad (lire : ar) bloaz.
●(1911) SKRS II 65. d'ar bevare warnugent a viz genver.
II. Pevare person an Dreinded : voir person.
- pevare .2pevare .2
adv. cf. pezh-a-vare
(1) Quand.
●(1876) TDE.BF 513b. Pe-vare ? pronom interrogatif. tr. «A quelle époque ?»
●(1927) KANNkerzevod 3/15. dibaoue pevare. ●(1928) BFSA 253. Ken tenval e oa aet e zaoulagad, m'en doa bec'h gouzout pevare e save an deiz. ●(1931) VALL 607a. Quand, tr. «pe vare ?» ●(1984) EBSY 177. (Sant-Ivi) pevare, tr. «quand.»
(2) [au futur] A-benn pevare : quand.
●(1984) EBSY 143. (Sant-Ivi) 'benn pevare 'teufec'h d'an gêr ? tr. «quand revenez-vous à la maison ?» ●177. 'benn pevare, tr. «quand (employé au futur).» ●'benn pevare 'maoc'h 'vont kuit, tr. «quand est-ce que vous partez ?»
- Pevare-amzerPevare-amzer
m. (religion) Quatre-temps.
●(1612) Cnf 30b. an peuaré amser hac an hoerays.
●(1906) KANngalon Gwengolo 202. De vener ar pevare amazer, 19 a viz Gunegolo. ●(1911) SKRS II 243. Epad ar c'horaïz, da zadourn ar Bevare Amzer, (ar c'hotuerou). ●(1931) KANNgwital 339/23. Ar re-ze a dle iun bemdez epad ar c'horais, ar Pevare-Amzer ha derc'hent lod eus ar goueliou bras.
- pevare-mestrpevare-mestr
m. (marine) Quartier-maître.
●(1941) ARVR 2/3a. pevare-mestr mekaniker e bourz al lestr-splujer «Sfax».
- pevarennpevarenn
f. –où
(1) Quart.
●(1659) SCger 99b. quart, tr. «peuarearn, peuareren.» ●164a. peuarearn, tr. «le quart.» ●peuareren, tr. «le quart.» ●(1732) GReg 768a. Quart, la quatrième partie de quelque chose, tr. «pévare-rann. pévararn. pevare-renn. pévarenn. Van[netois] pérann. ur pérann.» ●Des quarts, tr. «pévarennou.» ●Un quart, trois quarts, tr. «ur bévarenn, teir phévarenn.»
●(1867) BUE 9. Eur bevaren leo war-dro. ●(1872) ROU 97a. Quart, tr. «pevarenn.»
●(1906) KPSA 35. An teir fevaren euz ar gristenien.
(2) =
●(1847) MDM 169. Evel-se ar bavarn ed, pehini a dale kentoc'h daou skoed-anter, ne verzer mui nemet ugent real.
(3) (agriculture) Mesure de surface équivalente à un huitième de journal.
●(1950) KROB 25/12. E bro-bagan, an dud o deus geriou evelhen : ar «bevarenn», hag a zo an eizvet lodenn eus eun devez-arat. ●(1975) UVUD 72. (Plougerne) Seiz pevarn oa ar park. ●(1978) BZNZ 16. (Lilia-Plougernev) Ouzhpenn teir bevarenn oa.» ●(1979) THAB 1/38. Pevarenn : mesure de surface, 0,06 hectare. ●(1982) MABL I 102. (Lesneven) u' parkad foenn – dek pevarenn.
- pevaret
- pevarhouarnetpevarhouarnet
adj. Ferré aux quatre pieds.
●(1942) VALLsup 76a. Ferré. (Cheval) ferré aux quatre pieds, tr. «pevar-houarnet.»
- pevarigompevarigom
plur. (danse) Quadrille.
●(1931) VALL 606a. Quadrille, danse, tr. «koroll-pevarigou m. pevarigou pl.»
- pevarlammpevarlamm
m.
(1) Galop.
●(1931) VALL 328b. Galop, tr. «pevarlamm m.»
(2) D'ar pevarlamm : au galop.
●(1908) PIGO II 177. o redek d'ar pevar-lamm 'tresek Roz-an-Ivinen. ●(1932) BRTG 140. Ardeu en ariereh ne blij ket d'er vuoh ha hi skoeit, guintet, chachet, boutet, distaget ha postet d'er pearlam, kerkouls èl jau erbet, get Latira ar hé hein.
- pevarlammat / pevarlammiñpevarlammat / pevarlammiñ
v. intr. Galoper.
●(1932) CDFi 15 octobre 2/b. Ha Nijenavel ha pevarlammat epad eul leo, al leo ziweza, etre Pont-Krist ha Kerfaven. ●(1932) BRTG 135. Pipi Latira é péarlammein ar gein é vuoh. ●(1963) LLMM 99/264. War e lerc’h e pevarlamme Aotronez kofek gant levitennoù mezher du en-dro dezho. ●(1977) BLGW 85. Pevarlammat a reas diouzhtu marc'h Jud.
- pevarlammiñpevarlammiñ
voir pevarlammat
- pevarugentadpevarugentad
m. Quantité de quatre-vingt.
●(1901) LZBg 59 blezad-4e lodenn 211. ur péaruigendad a dud.
- pevarugentvetpevarugentvet
adj. Quatre-vingtième.
●(1732) GReg 769a. Quatrevingtieme, tr. «Ar Pévar-uguentved.» ●La quatrevintième partie, tr. «Ar bévar-uguentved lodenn.»
- pevarveder
- pevarvetpevarvet
adj. & adv.
(1) Adj. num. ord. Quatrième (au masculin).
●(1732) GReg 769b. Quatrième, tr. «pévarved. Van[netois] peüarved. Treg[or] péoarved. péoaroed.» ●(1790) MG 318. er buarvèt moyand. ●(17--) TE 2. Er buarvèt dé.
●(1849) LLB 553. d'er piarved dé. ●1086. Ou Douarened iouank bet er biarved rumad.
(2) Loc. adv. D'ar bevarvet : quatrièmement.
●(1879) GDI 300. D'er buarvèd, péhèd Adam n'hun hondanné meit d'en dannation.
- pevarzekpevarzek
adj. num. card.
I.
(1) Quatorze.
●(1499) Ca 43b. peuarzec. ●157a. g. quatorze. b. peuarzec. ●(1633) Nom 11b. Ephebus, puber, vesticeps : qui passe quatorze ans : vnan á tremen an ôat ha peuarzec bloaz.
●(1659) SCger 99b. quartorze, tr. «peuarzec.» ●164a. peuarzec, tr. «quatorze.» ●(1732) GReg 769a. Quatorze, nombre, tr. «Pévarzecq.»
●(1849) LLBg IV (titre). arlerh er piarzeg a viz guenholon.
●(1902) PIGO I 190. daou bôtr a bevarzek vla. ●(1921) BUFA 187. Ardro er boarzek a viz guenholon.
(2) Pevarzek kant : quatorze cent.
●(c.1825/30) AJC 2814. parsec cand a voa ane.
II.
(1) Emañ an traoù er pevarzek kant : manifester son contentement.
●(1912) RVUm 316 (Gu). E ma en treu ér pearzek kant, tr. P. ar Gov «On est sur les quatorzes cents. A propos de signes extérieurs d'un grand contentement.»
(2) Bezañ sotoc'h eget pevarzek : être idiot.
●(1962) TDBP Ia 52 (T). Mad ! te a zo sotoh evid pevarzeg ! tr. J. Gros «Eh bien ! toi, tu es plus sot que quatorze ! (sots, sous-entendus).»
(3) Ober ur sell a bevarzek real : voir sell.
- pevarzekvet
- pevarzroadpevarzroad
m. (équitation) Galop.
●(1929) MKRN 18. d'an drot ha d'ar peor-zroad, tr. «au trot et au galop.»
- pevarzroadegpevarzroadeg
m. pevarzroadeion Quadrupède.
●(1732) GReg 721b. Qui a quatre piez, tr. «Pévarzroadecq. p. pévarzroadéyen.»
- pevarzroadek
- pevarzueg
- pevarzuek
- peveuspeveus
pron. rel. Duquel, desquels, de laquelle, desquelles.
●(1710) IN I 23. ur certen frouez, pehini a gueront, ha peveus a hini ne zebront quet. ●400. Saul, peini a ioa siget pe bossedet gant an Drouc-speret, ha peveus a hini e vese afflet hac arretet ar violanç dre ar Salmou pere a gane David. ●(1727) HB 302. an oll Sent, peveus a re e vez canet al Litaniou. ●577. ar Santes pe veus a hini e reer ar Gouel. ●(1761) HBrezonec prefaç [4]. ha peveus a re eo expliquet an oll Misteriou el Lêvr-mâ.
- pevien / pevionpevien / pevion
plur. paour .2
- pevod
- pez .1pez .1
voir piz
- pez .2
- pezavarepezavare
voir pezh-a-vare
- pezegwir
- pezelpezel
f. –ioù
I.
(1) Jatte.
●(1499) Ca 157b. Pezel. g. iadau / ou iate. ●(1633) Nom 161b. Lanx, magis, discus : plat ou escuelle large : plat pe scudell ledan, pezell, scudell-dorz.
●(1659) SCger 67a. iade, tr. «pesel.» ●164a. pezell clos, tr. «petite ecuelle close.» ●(c.1718) CHal.ms ii. Iatte, tr. «pesel, goupen, bedel, behel, bihel.» ●(1732) GReg 508b. Jatte, vaisseau rond qui sert à differens usages, tr. «Pezell. p. pezellyou. bezell. p. bezellyou. bezl. p. bezlyou. van[netois] bedell. p. bedellyeü.» ●(1744) L'Arm 190a. Jatte, tr. «Bïéle : Bidéle.. lieu. f.»
●(1857) CBF 12. Pezel, pel, f., tr. «Jatte.»
●(1904) DBFV 19a. bédél, bidél, biél, bil, bezil, f. pl. ieu, tr. «jatte.» ●(1906) BOBL 25 août 101/3b. en he zi o sala amann ebarz ar bel. ●(1927) FHAB Gouere 152. Treger bêl «jatte», Gwened bedel, Leon pezel. ●(1941) FHAB Meurzh/Ebrel 35. (Skrignag) Beel, beelou, diou veel = skudellou koat da c'horo ar zaout, da gempenn an amann ha da ober kant ha kant tra all : «breman ne gaver ket a veelou ken.» ●(1963) 99/264. o paouez lonkañ ur bezel avaloù-pebr, tomatez ha kignen.
(2) Pezel-douar : terrine.
●(1744) L'Arm 380a. Terrine, tr. «Byéle ou Bidéle-doar. f.»
●(1904) DBFV 19a. bédél doar, tr. «terrine.»
(3) local. Évier.
●(1927) FHAB Gouere 152. (Roudoualleg) bêl, gwregel, «évier».
(4) Trou où tourne la roue d'un moulin.
●(1920) KZVr 358 - 11/01/20. pezel, tr. «trou où tourne la roue de moulin.»
II. Skeiñ gant ar bezel : pleuvoir à seaux.
●(1964) BAHE (T) J. Konan 38/33. ur pil-dour o kouezhañ evel skeiñ gant ar bezel.
●(2021) TREGO 14.01 p. 27d. il y a la grosse averse qui tombe à seaux (jattées), evel skeiñ gant ar bezel.
- pezel-c'horopezel-c'horo
f. Écuelle à traire.
●(1924) BILZbubr 43/44/1022. Leiz ar beel c'horo, eme Bilzig d'ean en eur c'houezadenn.
- pezelad / pezeliadpezelad / pezeliad
f. –où Jattée.
●(c.1718) CHal.ms ii. plein une Iatte ou une Iattée, tr. «ur beselat goupennat, bedeleat.» ●(1732) GReg 509a. Jattée, tr. «Pezellyad. p. pezellyadou. bezellyad. p. bezlyad. p. bezlyadou.» ●(1744) L'Arm 190a. Jattée, tr. «Bïélatt : Bidéliatt.. bidéliadeu. f.»
●(1899) LZBt Meurzh 44. e-man a gase eur zac'had ed d'ean, egile eun anter-cant, eun all eur beeliad.
●(1904) DBFV 19a. bédéliad, bidéliad, biélad, f. pl. eu, tr. «jattée.» ●(1941) FHAB Meurzh/Ebrel 35. (Skrignag) eur beelad dour.
- pezeliadpezeliad
voir pezelad
- pezeliañpezeliañ
v. [empl. devant un v. amené par la prép. «da»] Éclater (de rire).
●(1914) LZBl Mae 422. Mez peadra zo da bezelia da c'hoarzin, en eur velet an oll draou a vev enno assamblez ha mesk-ha-mesk : goazed, merc'hed, bugale ; kicher, chas, gevr, denved, kezek, etc...
- pezenpezen
m. Personne dont on ignore ou dont on a oublié le nom.
●(1890) MOA 169a. Quand on ne sait pas le nom de l'objet ou de l'individu, on dit : eur penefi (pour : pe hano ef-hi ?). On dira aussi : eur pe hano, eur pe zen (d'où vient le verbe : pehanoi eunn den, ainsi que le verbe penefia eunn dra.
- pezh .1pezh .1
adj. & pron.
I. Adj.
A. Adj. exclam. Quel, quelle. cf. pebezh
●(1783) BV 21/527-528. o doue ma buguel pes desolation / a leques breman da antren em hallon.
B. Loc. exclam.
(1) Na pezh : quel.
●(1838) OVD 173. O na péh dalledigueah !
(2) Pezh un : quel.
●(1839) BEScrom 782. péh ur chonge consolant ! ●(1857) GUG 33. Allas ! / Péh un dristé.
II. Pron. interrog.
(1) Quel.
●(c.1501) Donoet 20-3. Pez aquemerhy anomen ?, tr. « Que prend-elle du nom ? »
●(1834) SIM 41. Louis qêz, e pez stat e mâ an afferaou ? ●(1838) OVD 217. péh droug e gavet-hui én hoarieu-zé ?
(2) Pezh a : combien de.
●(1891) CLM 84. Péh a dud e zas d'ein nezé ? Er guetan, puar dén, er huéh arlerh, d'er sul, seih.
- pezh .2pezh .2
m. & adv. –ioù
I. M.
A.
(1) Ar, ur pezh kaer ! : la belle affaire !
●(1910) FHAB C'hwevrer 44. Eur pez kaër ! guelloc'h eo uza hon ners o labourat, o kemer poan, eget hel lezel da vergla... ●(1923) FHAB Kerzu 463. «Pez kaer ! Gouzout a ran eman tost ar poent hag e fell d'in lakat ar peoc'h em c'houstianz.
(2) Ur pezh : beaucoup de, un grand nombre de.
●(1932) FHAB Mezheven 236. O, eur pez tud a deuy du-man, rak tost d'ar vourc'h emaomp, hag eur maread anaoudegez hon eus. ●(1934) FHAB 337. e oa eur pez tud o sellet. 350. Eur pez marvailhou a voe ganto epad ar pred. ●(1948) KROB 1/13. eur pez tennou a strakas diouz kostez ar c'hoad pin.
(3) Ur pezh : un(e) grand(e).
●(1876) TDE.BF 437b. eur pez bandennad saout. ●eur pez bagad saout all.
(4) Morceau.
●(1499) Ca 22a. g. petite piece. b. pezic bihan. ●157b. Pezz. ga. piece de drap ou daultre chose. ●Pez. g. piece. ●Pezz ponnher a metal vne masse ou grief poix. ●Pezz ledan a houarn g. large piece de fer ou dargent / ou daultre metal. ●(1633) Nom 56a. Turundæ, fartilia, offæ : apast : vr pez quicq, quement tra á vez massiff eguis pastezyou, souben-quicq. ●Segmentum, segment : piece, partie, morceau : vr pez, felpenn, tam. ●56b. Frustum, frustulum : piece, lopin : vn pez, felpenn. ●61a-b. Casei quadra : vne piece de fourmage : vn pez fourmaig. ●178b. Voluolus, occa : bois pour esgaller la terre : vn pez coat da coumpesaff an douar.
●(1659) SCger 81a. morceau, tr. «pez p. iou.» ●(c.1680) NG 17-18. Er main (…) / E cals a pehieu a draillou. ●(1790) MG 275. me zou obligét de zaibrein attàu ur piqueol péh.
●(1902) PIGO I 103. eur pez mad a vara.
(5) [avec un adj.] Ar pezh a : ce qui est.
●(1903) MBJJ 228. 'pez a c'houllou a oa (...) a zo bet leuniet a vasoniaj.
(6) [avec un subst.] Ar pezh a : ce que.
●(1907) PERS 11. ar pez a bedennou en doa desket.
(7) Ober ur pezh da ub. : jouer un tour à qqn.
●(1732) GReg 931b. Jouer un tour à quelqu'un, tr. «Van[netois] gobér ur péh d'unon benac.»
●(1874) FHB 498/222b. Neuze evit ober pez d'ar paour kez coz, e roaz eur bountad d'ar vreac'h a zalc'he an tas.
(8) Kavout ur pezh : trouver drôle, amusant.
●(1923) DIHU 150/373. En E. Kadig e gavé ur péh bout hanùet minour Kerlen. ●(1974) YABA 08/09.12. Dré gement-sé e kavè ur pèh rekinat doh en oll. ●(1975) YABA 18.01. En dud suroualh a gavé ur pèh é kleuet unan arlerh en aral.
(9) Kavout ur pezh =
●(1936) DIHU 295/3. Konfort e za demb é huélet breman éleih muioh a dud hag e gav ur péh laret é mant a du get er brehoneg.
(10) Ur pezh : quelque chose de.
●(1879) BMN 212. Eur guir vignon a zo eur pez ral var an douar.
(11) Pezh douar : pièce de terre.
●(1855) MAV 48. prenet am eus eur pez douar digant va amezek. ●(1877) MSA 210. cant guech oa bet red kuitaat ar pez douar.
►sans compl.
●(1787) BI 247. ur péh æd colled.
(12) Tête de.
●(1925) SFKH 17. sel guéh e té get hé deu pé tri péh jiber.
(13) (Ar) pezh a gar : ce qu'il veut, son content.
●(1838) CGK 4. C'hoarzin gant caon en e galon, squilla pez a gar daëlou.
●(1908) PIGO II 30. e kaver pez a garer a verc'hed a bep stum, a bep giz. ●(1909) KTLR 1. leaz da eva ha bara da zribi ar pez a garie. ●16. krampoez lardet ar pez a garient. ●23. Me meuz pesket ar pez a garan. ●(1915) HBPR 213. ar mear (...) spountet oll, a lavaras sini ar pez a garjet. ●(1929) MKRN 26. Laoskomp ar eontr Kaoutin da hopal pez a gar, tr. «Laissons l'oncle Corentin hurler comme il l'entend.»
►[locution invariable]
●(1927) KANNkerzevod 5/3. ma mignoned, traou' pez a gar hon eus gant an dra-ze da boueza an tol ma… ●(1952) LLMM 31/58. (Douarnenez) pezh a gar : tro-lavar digemmus, son content, votre content.
(14) Pièce, salle.
●(1867) BUE 10. eunn ti koz hag e oa enn-han daou bez braz diadraou, ha diou gampr vraz a uz.
(15) Gros.
●(1906) KANngalon Mezheven 134. diou bech daelen a zavaz d'he daoulagad.
(16) Autant que.
●(1935) BREI 410/3c. ha ni seder ar pez a c'hallemp.
(17) Ce qu’il y a.
●(1787) BI 73. er péh ç'ou trebouluss, ne zant quet ordinæremant à-berh Doué.
(18) Ar pezh ma : ce que.
●(1862) JKS 227. ne d-oc'h nemet ar pez ma'z oc'h. ●(1883) SAQ I 27. hen deuz great ac'hanomp ar pez ma zomp. ●(18--) SAQ 17. goude her beza great ar pez ma zoa.
●(1907) KANngalon Mae 406. ar pez ma tlie beza Iliz ar Galoun Zakr.
(19) Pion.
●(c.1718) CHal.ms iv. Dame touchée Dame Ioüée, tr. «peh touchet, peh hoariet.»
●(1925) FHAB Ebrel 146. ec'h en em lakent da c'hoari 'r peziou, gant tammou maen-sklent.
(20) Fût.
●(1790) MG 34. èl pe groguehai en tan én ur péh audevi.
●(1982) PBLS 357. (Sant-Servez-Kallag) ur pezh a c'hall bezañ deg barrikenn, daou-zeg barrikenn, ugent barrikenn e-barzh.»
(21) Pièce (de monnaie).
●(17--) BMa 394. Nin effé gant eur galon real / A rest deus eur pez guech real, tr. «Nous boirions, de très bon cœur, / Le reste de la pièce de six réaux.»
●(1834) SIM 194. ur pez a bêvar real.
(22) Gwellañ pezh a zo : ce qu'il y a de mieux, heureusement.
●(1911) BUAZperrot 101. Gwella pez a zo, ne c'heller ket barn eun den keit ha ma vez buez ennan. ●(1923) FHAB Gouere 260. Me a ya droug ennoun evit an distera tra ; tear oun ; met gwella pez a zo ne bad ket ganen ; n'oun ket gourvennek ; ankounnac'haat a ran dioc'htu...laza a rafen eun den ha pemp munut goude e paefen eur banne d'ezan. ●(1948) KROB 7/11a. Gwella pez 'zo, kreñv eo c'hoaz ene kristen Breiz.
(23) Gwashañ pezh a zo : ce qu'il y a de pire.
●(1911) BUAZperrot 132. goasa pez a oa, an traou a ioa kras, an tan eur wech krog a redas. ●135. Goasa pez a oue, e teuas da gredi ez edo hiviziken peb galloud etre e zaouarn.
(24) Gwellañ pezh a oa : (qui êtes) les meilleurs.
●(1911) BUAZperrot 266. kristenien vat, gwella pez a oa.
(25) En ur pezh : ensemble.
●(1862) BBR 44. War zao ez int holl, enn eur pez, tr. «Ils sont tous sur pied, tous.»
(26) En ur pezh : d'une pièce.
●(1861) BSJ 244. Mæs èl ne oé quet groui erbet é sæ er Salver ha ma oé teisset rah én ur péh.
(27) Pezh kanol : pièce d'artillerie.
●(c.1825-1830) AJC 3477. dousec pes canon.
●(1900) MSJO 87. ar pesiou kanol a vez klevet o kroza. ●(1915) HBPR 107. seis ugent soudard ha daou bez kanol. ●(1976) LLMM 175/120. ar pezh kanol 75.
►
●(1942) DRAN 94. Ar peziou 75 ha 155 a zo bet skrapet holl gant an argadourien.
(28) Ar pezh brasañ : la plus grande partie.
●(1883) MIL 216. ar pez brassa eus al leor-ze.
●(1990) TTRK 137. ar pezh brasañ eus e amzer a dremene oc'h ober bos, da lavarout eo redek an ostalerioù hag o lipat banneoù.
(29) Pezh douar : pièce de terre.
●(c.1500) Cb 34b. cest mesure de terre qui contient de toutes pars cent pies. b. vn pez douar a delch cant troatet a pep tu.
●(1877) BSA 278. cant guech oa bet red kuitaat ar pez douar.
(30) Ar pezh ma c'heller ! : autant que faire se peut, à l'envi.
●(1938) FHAB Mezheven 150. Hor brezoneg ne vefe ket gwasket ? Met ruz a raer warnan ar pez ma c'heller !
(31) Ar pezh a sell ouzh : ce qui regarde.
●(1909) BOBL 14 août 242/2d. ar vederez-endrammerez (…) espernus eo evit ar pez a zell ouz an endramm, graet ganti ivez. ●(1912) KANNjuch Ebrel 4/30. evit koseal etrezho divarben ar pes a zell ouz mad an dud er barrez.
(32) (droit) Minute.
●(1942) SAV 23/64. goude m’o devoe lakaet an ozac’h hag ar wreg o sinatur war an daou bez (minute).
B. (en plt de qqn)
(1) Fall bezh : polisson, garnement.
●(1907) VBFV.fb 77a. polisson, tr. «fall béh, m.»
(2 Personne.
●(1838) CGK 14. O velt eur pez quen divergont.
●(1961) BAHE 27/31. e Bro-Lannuon (…) lavaret e vez bepred gant an dud dre amañ : «Houmañ 'zo ur Perseval ! evit komz eus ur gwall blac'h, ur pezh diaes !
(3) Espèce de.
●(1911) BUAZperrot 97. Pez digernez ma 'z out, eme ar verzerez. ●(1970) BHAF 155. Foei gand ar pez ifrontet-se.
(4) Ar pezh a : que je suis/que tu es/qu’il est, etc.
●(1970) BHAF 8. ifrontet a-walh ar pez ahanon.
II. Loc. adv.
(1) A-bezhioù : en pièces.
●(1792) BD 3335. diframet veet abesio, tr. «Vous serez mis en pièces.» ●3614. hac e saccagin abesio, tr. «et mets-le en pièce.»
(2) Evit pezh a sell : en ce qui concerne.
●(1969) BAHE 62/48. Ne oa ket diwezhat, evit pezh a sell, etre c'hwec'h ha seizh eur, met an noz a zeu ken buan er mare-se eus dibenn ar bloaz !
(3) Pezh evit pezh : coup pour coup.
●(c.1718) CHal.ms i. bien attaqué, bien defendu, tr. «ean him zihüen a hoari gäer, peh aüeit peh.» ●(c.1718) CHal.ms iii. a bon chat bon rat, tr. «peh aueit peh, fin pe fin.» ●Ie uous le reuaudray, tr. «hui hou pou peh aueit peh guenin, m'en talou dech.»
(4) En e bezh : entièrement.
●(1911) SKRS ii 194. dibaot a vech e vez lavaret ar pedennou diouz ar mintin, da vihana en ho fez. ●(1942) DADO 11. Lipet ho pije ho pizied, met siouaz, lonket am eus anezi en he fez !
(5) A-bezhioù hag a-dammoù : de bric et de broc.
●(1905) BOBL 21 janvier 18/1b. Gret eo a bejou hag a dammou. ●(1905) BOBL 26 août 49/2e. eur iez pe langach nevez krouet a bejou hag a dammou.
III. Loc. verb.
(1) Ar pezh a ranker : ce qu'il faut, suffisament.
●(1900) MSJO 78. Al lojeis a livirit zo mad ar pes a ranker.
(2) Pezh a c'hall bezañ : autant que faire ce peut.
●(1935) BREI 436/1c. dre ma'z eo skler pez a c'hall beza.
IV.
(1) Kavout ur pezh : être fier, avoir de l’orgueil.
●(1935) DIHU 293/255 (G) L. Herrioù. Ur péh e gavè er merhed a pe ouiè er baotred ou goulen a fèson ha liés é konzent arlerh a amiaplted ou danserion. ●(1936) DIHU 295/3 (G) L. Herrioù. Konfort e za demb é huélet breman éleih muioh a dud hag e gav ur péh laret é mant a du get er brehoneg.
(2) Kavout ur pezh : trouver drôle.
●(1940) DIHU 354/185 (G) L. Herrioù. Hag ofiserion ha soudarded en des kavet ur péh stléjal getè d'en hoari merc'hed iouank ag er vro. ●(1974) YABA 31.08 (Gi) J. Jaffre. Tud er pardon e gavè ur pèh ou lakat de haodisal. ●(1974) YABA 08.12 (Gi) J. Jaffre. Dré gement-sé e kavè ur pèh rekinat doh en oll; eh ober ginaj de ne vern più a zivout ne vern petra. ●(1975) YABA 18.01 (Gi) J. Jaffre. En dud suroualh a gavè ur pèh é kleuet unan arlerh en arall.
(3) Rentiñ ar moneiz eus e bezh da ub. : voir moneiz.
- pezh ken
- pezh-a-drapezh-a-dra
adv. Pourquoi.
●(1576) Cath 6. pezadra ez eux te assemblet quemet-man a pobl en vean, tr. «pourquoi as-tu assemblé tant de peuple en vain (…) ?»
- pezh-a-vare / pezavare
- pezh-a-vatpezh-a-vat
adv. Qu'y-t-il ?
●(1876) TDE.BF 511a. Pesavad, adverbe d'interrogation. Qu'y a-t-il ? Qu'y a-t-il de bon ?»