Devri

Recherche 'ta...' : 904 mots trouvés

Page 9 : de tampouzek (401) à tanflamm (450) :
  • tampouzek
    tampouzek

    adj.

    (1) (en plt de qqn) Sale.

    (1919) DBFVsup 67a. tampouzek, tr. «sale (personne).»

    (1) (météorologie) Sale.

    (1919) DBFVsup 67a. tampouzek, tr. «sale (temps).»

  • tampouzell
    tampouzell

    f. –ed Souillon.

    (1934) MAAZ 55. nen dé ket hoah un dampouzel èl honnen.

  • tampouzoni
    tampouzoni

    f. Saleté, malpropreté.

    (1932) BRTG 118. tampouzoni en tiegeh.

  • tan
    tan

    m. –ioù

    I.

    A. Feu.

    (1499) Ca 193a. Tan. g. feu. ●(c. 1501) Lv 236/134. tan gl. Ignis. ●(1530) Pm 253. An tan cre a seff en ho baru, tr. «Le feu ardent qui monte dans leur barbe.» ●(1650) Nlou 67. Ha hep tan en maner, tr. «et sans feu dans la demeure.»

    (1659) SCger 57a. feu, tr. «tan p. iou.» ●(c.1680) NG 22. reuiereu euel tan. ●(1732) GReg 50a. Ardeur du feu, tr. «fo an tan.» ●407b. feu, élement, tr. «Tan

    (1849) LLB 36. ur goahad tan. ●804. d'en noz, étal en tan. ●(1896) HIS 55. ur gohad tan.

    (1900) KEBR 19. Eun tan spountuz, tr. « Un feu horrible » ●Taniou spountuz, tr. « Des feux horribles ». ●(1902) PIGO ix. eur c'hlaouiasenn vad a dân. ●(1908) PIGO II 157. o tifoeltri ar c'hlaouiasen dan.

    B.

    (1) Tan ar big : petit feu.

    (1965) BAHE 46/48. Tan ar big (bihan ha kloz).

    (2) Tan flut : petit feu moribond.

    (1939) WDAP 3/192. (Pleiben, Gwezeg) Eun tan flut a zo eun tammig tan dister, prest da vervel ha nebeut a geuneud ennañ.

    (3) Ur bannac'h tan : un petit feu.

    (1923) LZBt Gouere 28. azeet dirak eur banac'hik tan.

    (4) Tan bihan : feux doux.

    (1934) MAAZ 49. groeit nezé kentoh tan bihan aveit ma vitoñno d'en huékan.

    (5) (religion) Tan nevez : feu nouveau.

    (1840) EBB 60. Il arrose également d’eau bénite l’énorme bûche de Noël qu’il a mise au feu avant la messe de minuit ; et, le samedi-saint, il va au temple chercher du feu nouveau (tan neuvé). »

    (1958) ADBr lxv 4/530. (An Ospital-Kammfroud) Tan nevez : Le samedi de la Passion on brûle dans le porche de l'église le buis bénit dont les cendres seront apposées sur le front des fidèles le mercredi des cendres de l'année suivante. C'est à ce feu que s'applique l'épithète «nevez» : Tan nevez ar Zadorn Fask.

    (6) Pakañ an tan : couvrir le feu. Cf. kafunañ

    (1867) BBZ III 345. Me a zo chomet ma unan / Aman, evit pakan ann tan. ●(1896) GMB 601. en pet[it] tréc[orois] on dit pakañ 'n tañn, couvrir le feu.

    (7) Toull an tan : l'âtre.

    (1909) KTLR 50. er goanv, ne deue ket deuz toul an tân.

    (8) Tan sant Orvez : (?) aurore boréale (?).

    (c.1825-1830) AJC 300. gueled on deus en nos man tan sant Orvé, tr. «Nous avons vu cette nuit le feu de Saint-Orvez.» ●Note du trad. : «Le feu Saint Orvez (peut-être le feu St Elme), désigne de toute évidence une aurore boréale Mais qui est ce Sant Orvé ? Les différents ouvrages consacrés aux saints bretons le citent sous les formes : St Norvez, Norvais, Orvez, Gorvez, et indiquent comme seul lieu de culte connu le hameau de St Norvez en Bégard (Trégor), dont l'église est d'ailleurs détruite (Dict. des saints bretons, Tchou, 1979).»

    (9) Leuskel tan war ub. : ouvrir le feu sur qqn.

    (c.1825-1830) AJC 2837. ar hos jnpocrited cos a losquas tan voarnomb.

    (10) Dre-dan : à moteur.

    (1903) MBJJ 19. al listri a gerz dre lien elæc'h kerzet dre dan. ●(1906) BOBL 11 août 99/3a. stoket gant eur wetur dre dan. ●(1955) VBRU 185. en em gouchañ adarre en hor c'hirri dre dan.

    C. (en plt d'un mets chaud)

    (1) Teurel e dan : refroidir.

    (1990) TTRK 74. yod-kerc'h, rak hemañ a veze pell o teuler e dan.

    (2) Terriñ e dan : refroidir.

    (1948) KROB 7/12. Tennit ar fars er-maez, ma torro e dan, eme an tad d'ar merc'hed, evit ma vo aesoc'h da vruzuna ha na vo ket skotet hor staoñ gantañ !

    D. (en plt d’une boisson) Gwerennad tan : verre d’eau de vie (?).

    (1907) KORN 11. pe azezet dirak eur werenad tan gwisket e melen.

    II. sens fig.

    (1) Leun a dan : plein de flamme.

    (1874) FHB 497/212a. an oll a ioa ho mouez, ho c'han leun a dan.

    (2) Tan en e lagad : le regard enflammé.

    (1878) EKG II 109. sounn he benn, tan enn he lagad.

    (3) Chicane, mésentente.

    (1906-1907) EVENnot 27. (Priel) Tan zo bet entre he matez ha hi, tr. «Bruit, chicane.»

    III. Loc. interj.

    (1) Tan ha kurun !

    (1902) PIGO I 7. «Tân ha kurun, tapet on ! ●92. «Tân ha kurun ! » emean, an hano-ze o stokan d'am hini en deus poac'het ac'hanon. ●(1908) PIGO II 150. Tân ha kurun ! emean. ●(1909) KTLR 157. Tân ha kurun ! eme Ian, petra rofen-me kalz deoc'h ? ●(1950) KBSA 119. «Tankerru ! Tan ha kurun ! Mil malloz ruz ! Te a ya da welout !» ●(1950) KBSA 32. Tan ha kurun ! Kousto pe gousto, me a zo ret d'in tec'hout ac'halen !

    (2) Mil mallozh an tan hag ar c'hurun !

    (1908) PIGO II 123. Mil malloz an tân hag ar c'hurun ! Red eo d'in lazan 'nê o-daou !

    (3) Gurun a dan !

    (1947) BIKA 25. Gurun a dan ! Eun dismegañs eo. ●55. Peadra zo. Gurun a dan ! ●(1964) BRUD 17/32. Eh, Blaz irvin skornet. Gurun a dan !

    IV.

    (1) Paket an tan da ub. : (être) mort.

    (1902) PIGO I 110 (T) E. ar Moal. Non don distag ! eme Ber en eur hursuni, sethu aze unan hag a c'hall laret da vad eo paket an tân d'ei ! ●(1923) KNOL 302-303 (L) K. Jezegou. Ah ! gwreg a lavare laouen, en taol-ma eo paket an tan da Ian. Ema e gorf en douar.

    (2) Paket em eus he zan dezhi : je l’ai mise enceinte.

    (1928) LLLM ii 218. Je sais tout ce qu'on dit contre Naïc. Mais voilà : Elle m'a plu, et je le lui ai prouvé. Je lui ai enveloppé son feu (1). La créature qu'elle porte a près de six moix. (1) En breton : paket ameus he zan d'ezhi.

    (3) Paket an tan ha gwerzhet al ludu : c’est la fin, c’est fini.

    (1908) PIGO II 145 (T) E. ar Moal. Aïou ! Kevarek, paket eo an tân, ma fôtr, ha gwerzet al ludu.

    (4) Bezañ bac'h toull an tan gant ub. : tromper, se laisser tromper.

    (1923) FHAB Mezheven 217 (L) Y.-V. Perrot. A drugarez Doue e oa unan eus ar bôtred-ze ha ne vez ket bac'h toull an tan ganto alies. ●(19--) NFLO (L). Tromper. il se laisse t[romper], tr. Loeiz ar Floc'h «bac'h eo toull an tan gantan

    (5) Bezañ bas toull an tan gant ub. : niais.

    (1924) NFLO. Fin. qui n'est pas fin (niais), tr. Loeiz ar Floc'h «bas toull an tan gantan

    (6) Bezañ berr an tan gant ub. : faiblir.

    (1903) TMJG 350 (T). Rak arri oa bêr an tan ganthan ha buttin rê quaji pep kammed, tr. (LLLm ii 134) «commençait à faiblir et butait presque à chaque pas.»

    (7) Lugernus evel tan : très brillant.

    (1910) MAKE 74 E. Crocq. Un toullad goulaouiou, a zaou da zaou, lugernus evel tan.

    (8) Taer evel an tan : très violent.

    (1942) VALLsup 175. Un homme très violent, tr. F. Vallée «eun dén ken taer hag an tan (L. ar Fl[oc'h].»

    (9) Ruz evel an tan : très rouge.

    (1752) BS 336. Ur visaich ru-dàn.

    (1929) FHAB Mae 188 Y. Gostarreun. O dremm a oa ruz tan. ●(1932) ALMA 102. Polig (...) a lakeas e dreid noaz var an trebez ruz-tan, hep ober van eus a netra. ●(1934) ALMA 106. Glaz evel kaol, ha neket kaol eo ; gwenn evel sin ha neket sin eo ; ruz evel tan ha neket tan eo ; du evel pod ha neket pod ? ●(1960) LLMM 79/79 (T) *Jarl Priel. Hag e zivjod a zeuas da vezañ ruz-tan.

    (10) (Skeiñ / Teurel) tan ha moged : faire beaucoup d’ouvrage ; faire des embarras.

    (1900) MELU X 214 (T-Trevereg). Tôl tann ha mogod, tr. E. Ernault «Jeter feu et fumée (faire beaucoup d'ouvrage, se dépêcher ; et aussi faire des embarras.» ●(1920) KZVr 359 - 25/01/20. taol tan ha moged, tr. «jeter feu et flamme.» ●(1935) ANTO 18 (T) *Paotr Juluen. It klenk gant hoc'h hent, ha n'ho po ket a lec'h da skei tan ha moged, evel unan eus an treizidi, eur bannac'h re gantan a rom-plouz en e valizenn... ●70. An Itron boazet, en degouezou evel-se da skei tan ha moged, hon degemeras joaüs-a-walc'h.

    (11) Krog an tan en he brozh : avoir de l’ardeur sexuelle (en parlant d’une femme).

    (1934) OALD 48/111 *Ab Sulio. Eno, em boa klevet lavaret, e yoa eur plac'h yaouank, melen-aour he bleo, glas-mor he lagad ha ruz he fenn, hag a oa krog an tan en he broz.

    (12) Krog an tan en e benn : être monté contre qqn ou qq chose.

    (1910) MBJL 176 (T) L. Le Clerc. Setu petra eo bean bet c'hoant da blijout d'an dornadig protestanted krog an tan en o fenn.

    (13) Mont en tan :

    (1958) BRUD 5/40 (L) *Mab an Dig. «Evel a gerot, avad, Aotrou Person», eme Fañch al Lokez ha Bi Gamm, a vije êt en tan evid ober plijadur d'ar person mad a lakee enno e 'fiziañs. ●(1970) BHAF 224 (T) E. ar Barzhig. Me bepred en em gavas seizet dirazañ adaleg an deiz kenta, eet e vijen en tan ha koulskoude ne lavare netra din, zoken ne daole ket plê kalz ouzin.

    (14) Bezañ an tan war ... : très cher.

    (1909) DIHU 45/240 (G) *Kelen Glas. El loñned e oé kir; en tan oé ar er moh. ●(1958) ADBr LXV-4 521 (K-An Ospital Kammfroud). Er foar Faou emedo an tan ru(z) war ar zaout, tr. Ch. ar Gall «...le cours des vaches était très élevé.»

    (15) (Bezañ) evel an tan : (être) très rapide.

    (18--) PENdast 90/63; Eno edont oc'h e c'hortos / An dud barbar gant o c'harros / Ebars e oue plantet buan / Ac a c'hano evel an tan. ●(18--) MILg 172. Eno edo an dud barbar / Gant eur c'harros oc'h he c'hedal / Ennhan e oe plantet buan / Hag ac'hano evel ann tan.

    (1921) PGAZ 15 (L) F. Moan. Prount oa evel an tan ha doujans a ioa d'ezhan, dre ma'z oa pounner he zourn.

    (16) D'an tan ruz : très rapide. Cf. a-fo.

    (1929) FHAB Du 431 (L) Y.-V. Perrot. Pignat a eure eno warnan hag e tec'has ac'hano d'an tan rus.

    (17) Bezañ an tan er fornez :

    (1732) GReg 15b. L'Affaire est sur le bureau, tr. G. Rostrenenn «E ma an tan ès fournez

    (18) C'hwezhañ an tan etre : semer la zizanie.

    (1936) LVPR 39 (L) K. Jezegou. Tud 'zo hag a ra labour an diaoul, hag a laka o flijadur da c'houeza an tân etre ar priejou, pa welont anezo eürus.

    (19) Tennañ tan àr e gein : s’attirer des ennuis.

    (1912) RVUm 318 (Gu). Tennein tan ar e gein, tr. P. ar Gov «Attirer le feu sur son dos.»

    (20) Tennañ tan : partir rapidement.

    (1924) NFLO []. Décamper, tr. Loeiz ar Floc'h «tenna tan

    (21) Bevañ evel tan ha kler :

    (1936) DIHU 306/183. Derhel e hrant de viùein èl tan ha klér, de hortoz goah.

    (22) Bezañ tost an tan d'ar stoub : un événement est sur le point d’arriver.

    (1907) BOBL 31 août 153/1a (L) P. Pronost. biskoaz n’eo bet eviti tostoc’h an tan d’ar stoub. ●(1942) VALLsup 70 (L). Lorsqu'un événement est sur le point d'arriver, on dit : tost an tan d'ar stoub L[éon] (Perrot).»

    (23) Bezañ tapet etre daou dan : pris entre deux feux.

    (1926) FHAB Genver 15 (T) *Dir-na-Dor. Hag ar gouarnamant yudas, tapet etre daou dan, a rankje plegan.

    (24) An tan e Kelern : mauvaise nouvelle.

    (1928) FHAB C'hwevrer 55. Ha setu perak, atao, etre Kraozon ha Kastellin, lavaret eman «an tan e Kelern», a zo lavaret hano eus eur gwall zarvoud a zo tost d'en em gaout. ●(1950) KROB 31-32/10 (K) V. S[eité]. Pa blave an Normaned war aodou Breiz, hon Tadou a c'houeze eun tan bras war dorgenn Kelern, e gourenez Kraozon. A venez da venez, tantadou all a roe da anaout da Vreiz abez ar c'helou mantrus. «An tan e Kelern» a dalvez hirio da lavaret : kelou fall. ●(1955) STBJ 8 Yeun ar Gow. Anavezet eo dre amañ bepred ar c'hrennlavar koz : An tan e Kelern, / Ar reuz e Meilh-ar-Wern.

    (25) N’emañ ket an tan e Kelern : il y a le temps.

    (2005) AN EDERN (Ki) Andrev Korneg. N’emañ ket an tan e Kelern : amzer zo. (A. K.)

    (26) Ober tan diouzh e geuneud : régler ses dépenses en fonction de ses ressources.

    (1908) VROJ 63. Great tan diouz ho keuneud, tr. Kaledvoulc’h « Réglez vos dépenses d’après vos ressources. »

    (27) Gouest da dreiñ ar c'hef en tan : voir kef.

    (28) Ober muioc'h a voged eget a dan : voir moged.

    (29) Tostaat ar plouz ouzh an tan : voir plouz.

    (30) Teurel plouz àr an tan : voir plouz.

    (31) Kaout ludu da c'heleiñ e dan : voir ludu.

    (32) Kouezhañ a-ziwar an trebez en tan : voir trebez.

    (33) Lakaat an trebez war an tan : voir trebez.

    (34) An tan en he askorn bras : voir askorn.

    (35) Na c'houzout gant peseurt koad ober tan : voir koad.

    (36) Lakaat brasoc'h pod war an tan evit se : voir pod.

    (37) Na dreiñ ur skod en tan : voir skod.

    (38) Chom etre e wele hag an tan : voir gwele.

    (39) Bezañ krog an tan en e lourenn : voir lourenn .2.

  • tan-arvest
    tan-arvest

    m. Feu d'artifice.

    (1931) VALL 39a. feu d'artifice, tr. «tan-arvest m.»

  • tan-broud
    tan-broud

    m. Feu ardent.

    (1867) GBI I 30. Lammet m' mantel diwar ma chouk, / Ma loski' ra vel an tan-broud ! tr. «Otez-moi mon manteau de dessus les épaules / Il me brûle comme la braise.»

  • tan-foll
    tan-foll

    m. Feu-follet.

    (1732) GReg 408a. Feu follet, ou les ardens, feu qui court çà & là dans la campagne la nuit, tr. «tan-foll

    (1931) VALL 301b-302a. feu follet, tr. «tan-foll

  • tan-glaou
    tan-glaou

    m. Feu ardent.

    (1650) Nlou 181. Ho quaccet en poan, ha queynuoan dan tan Glaou, tr. «on les envoyait dans la douleur et le gémissement au feu de charbon.»

    (c.1680) NG 1845. losquin en tant gleu.

  • tan-glas
    tan-glas

    m. = (?).

    (1902) PIGO I 148. holl e tilampjont war-zu an ôter, an tân-glas ouz o heuilh.

  • tan-gwall
    tan-gwall

    m. tanioù-gwall

    (1) Incendie.

    (1732) GReg 331b. Embrasement, incendie, tr. «Tan-goall.» ●522a. Incendie, tr. «Tan-goall

    (1847) FVR 387a. Ne vank nemed eur fulen dan / Evit enaouin eunn tan gwall. ●(1867) BUE 171. ann holl danio-gwall bet lac'het. ●(1869) SAG 189. enep an tan-ouall. ●(1878) EKG II 56. Great oan evit guelet tanou-goall enn nosvez-se. ●(18--) SAQ II 45. mouga'n tan guall.

    (1907) PERS 301. an tan goall a zo en ho ti. ●(1909) FHAB Gouere 202. assurans an tan-gwall. ●(1911) SKRS II 17. an tan goall a grogas en eun theatr e Pariz. ●18. mougerien an tan goall. ●(1935) SARO 27. eun tan gwall spontus bet kroget e Kemper, a vougas, en eun taol.

    (2) Lakaat an tan-gwall war ub. : mettre le feu chez qqn.

    (1878) EKG II 156. Kentoc'h e lmezint ac'hanoc'h da lakaat an tan-goall varn-ho, eget diskleria eur belek epken.

    (3) Lakaat an tan-gwall e : mettre le feu dans (un endroit).

    (1732) GReg 522a. Faire un incendie, mettre le feu à la maison de quelqu'un, tr. «lacqât an tan-goall ê ty ur re-bennac.»

    (1878) EKG II 33. goude beza lakeat an tan goall e Kerc'hoenner.

    (4) Seniñ an tan-gwall : sonner le tocsin pour un incendie.

    (1907) PERS 197. Me ia da lakad son an tan goall.

  • tan-gwrez
    tan-gwrez

    m. Feu ardent.

    (1744) L'Arm 16b. Feu ardent, tr. «Tan groéss.» ●(1790) MG 154. Doué e zegassas un tan groès. ●(1792) CAg 32. Eit me zennein ag en tan-groés.

    (1844) DMB 42. lamet-hi ag en tan-groès !

    (1921) BUFA 199. nerh en tan groéz.

  • tan-kurun
    tan-kurun

    m. Foudre.

    (1931) VALL 315a. Foudre, tr. «tan-kurun m.»

  • tan-losk
    tan-losk

    m. (pathologie) Dartre.

    (1732) GReg 408a. Feu volage, maladie, espece de dartre qui s'enflame, & qui vient sur tout au visage, tr. «tan-losq

    (1876) TDE.BF 604a. Tan-losk, s. m., tr. «Inflammation qui démange et brûle.»

  • tan-noz
    tan-noz

    m.

    (1) Feu follet.

    (1732) GReg 408a. Feu follet, ou les ardens, feu qui court çà & là dans la campagne la nuit, tr. «Tan-nos

    (1931) VALL 301b-302a. feu follet, tr. «tan-noz

    (2) (pathologie animale) =

    (1895) FOV 239. distruj en tan-noz e grog én ou havaud.

  • tan-red
    tan-red

    m. Feu follet.

    (1931) VALL 301b-302a. feu follet, tr. «tan-red

  • tan-sakret
    tan-sakret

    m. (pathologie) =

    (1869) FHB 232/179a. eur c'hlenved scrijuz, hanvet gand ar vedisined tan sacret.

  • tan-sant-Anton
    tan-sant-Anton

    m. (pathologie) Érysipèle.

    (1876) TDE.BF 604b. Tan-sañt-Añton, s. m., tr. «Erésipèle, gangrène.» ●(1890) MOA 247a. L'érésipèle, tr. «Tan-sant-Antoun, m.»

  • tan-sant-Marsel
    tan-sant-Marsel

    m. (pathologie) Gangrène.

    (1876) TDE.BF 604b. Tan-sañt-Marzel, s. m., tr. «Gangrène.»

  • tan-taran
    tan-taran

    m. Foudre.

    (1931) VALL 315a. Foudre, tr. «tan-taran m.»

  • tanadur
    tanadur

    m. (supplice) Action de rôtir (les pieds).

    (1732) GReg 830b. Action de rôtir, tr. «tañnadur

  • tanadurezh
    tanadurezh

    f. Chaleur du corps.

    (1905) HFBI 492. gant eun irder amzer évélsé, è teuer da éném gignat, gant an danadures a ves diabars an den.

  • tanailh
    tanailh

    m. –où

    (1) Tenaille.

    (1576) Cath p. 22. gant tenaillou houarnn ez trouchsont he diffronn, tr. «avec des tenailles de fer ils lui coupèrent ses seins.» ●(1633) Nom 164b. Forceps : tenaille, pincette : tanaill, turques. ●175b. Forceps : tenaille ou pincette d'vn orfeure : tanail, pe pincedou vn offebrer. ●176a-b. Forfex, odontagra, dentiducus, dentarpaga : pincette ou tenaille pour tirer vne dent : pincedou, tanail pe turques da tennaff an dent. ●196a. Forceps, forfex dentatus : tenaille : tanaill, turques.

    (2) Clavette.

    (1931) VALL 127a. Clavette, tr. «tanailh V[annetais] f.»

    (3) (pathologie) Inflammation, irritation.

    (1931) VALL 85b. sensation de brûlure, et inflammation (médecine), tr. «tanailh T[régor] m.» ●389a. inflammation, tr. «tanailh m. T[régor].»

  • tanailhañ
    tanailhañ

    v.

    (1) V. intr. (pathologie) S'enflammer, s'irriter.

    (1909) BLYA 115. Lêr ar paourkez Fanch-Kouer a deuï da danilha. ●(1931) VALL 256b. enflammer s'- (méd.), tr. «T[régor] tanailha, tanailhi

    (2) V. tr. d. (pathologie animale) Mettre le feu.

    (1931) VALL 302a. mettre le feu (vétérinaire), tr. «tanailhi

  • tanailhenn
    tanailhenn

    f. –où

    (1) (pathologie) Inflammation.

    (1931) VALL 302b. feu, inflammation, tr. «Tanailhenn T[régor] f.» ●389a. inflammation, tr. «tanailhenn f. T[régor].»

    (2) Clavette.

    (1931) VALL 127a. Clavette, tr. «tanailhenn V[annetais] f.»

  • tanailhet
    tanailhet

    adj.

    (1) Irrité, blessé.

    (1896) GMB 686. pet[it] Trég[uier] tañnalhet (pieds, mains) usés, fatigués (de marcher, de travailler).

    (1931) VALL 401b-402a. irrité (médec.), tr. «tanailhet T[régor].»

    (2) sens fig. Tenaillé.

    (1908) PIGO II 11. dies oa e spered, tanailhet gant pep seurt broudou.

  • tanailhus
    tanailhus

    adj.

    (1) (en plt d'une blessure) Douloureuse, irritée.

    (1852) MML 52. sulvu eo ho couliou digor ha tanaillus.

    (2) Inflammatoire.

    (1931) VALL 256b. qui enflamme, tr. «tanailhus.» ●302a. inflammatoire, tr. «tanailhus.» ●401b. irritant, tr. «tanailhus T[régor].»

  • tanañ
    tanañ

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Allumer (cigarette, pipe).

    (1868) KTB.ms 15 p 266. ewit tana he gorn butun.

    (1910) MAKE 17. en eur dana e gorn-butun. ●(1924) BILZbubr 37/808. Tanit ho korn. ●(1935) BREI 431/1a. ar bôtred a dano o c'horn.

    (2) Incendier.

    (1882) BAR 178. da dana ha da laerat ar c'heriou euz an Itali.

    ►absol.

    (1868) FHB 186/235b. disken e douar Breiz-Izel evit laerez ha tana. ●(1896) LZBt Mae 8. o treuzi ar vro, en eur skraba, tana, zaotra, ha lac'ha en pep tachen.

    (1910) MBJL 15. a deue (...) da skrapan, da danan, ha da lac'han.

    (3) (cuisine) Flamber.

    (1896) GMB 676. pet[it] tréc[orois] tañnañ flamber (un poulet).

    (4) (médecine) Échauffer.

    (1872) ROU 83a. Tana, tr. «échauffer.»

    (5) (supplice) Rôtir (les pieds).

    (1732) GReg 830b. Rôtir les pieds à un criminel, tr. «Tana ur c'hriminal.»

    II. V. intr.

    (1) (en plt de qqn) S'emporter.

    (1732) GReg 38a. S'animer contre quelqu'un, tr. «Tana ouc'h ur re.»

    (1855) MAV 13. Komzit hep tana (...) Ne vous emportez pas.

    (2) (en plt de qqc.) Chauffer.

    (1907) BOBL 10 août 150/2e. ioula ar pejou a ia buan en dro evit mirout diouto da dana.

    III. V. pron. réfl. En em danañ.

    (1) S'échauffer, se mettre en colère.

    (1869) SAG 13. Arabat enem dana nag enem facha.

    (1909) BLYA 146. Neuze e teuer d'he c'harout opuspenn / Ha d'en em dâna prim diwar he fenn / vel da gaout kaz ouz neb he dispenn ! ●(1913) KOME 16. Arabad d'ac'h 'n em danan. ●(1936) BREI 453/3b. Anzav a ranker ne oa ket dleet da Hitler terri intent Lokarno ; n'eo ket peadra, avat, d'ar broiou all d'en em dana.

    (2) S'enflammer.

    (1883) MIL 291. Grit d'hor c'halon en em doma / Ha d'hor c'homzou en em dana.

  • tanav .1
    tanav .1

    adj.

    I. Attr./Épith.

    A. Mince, ténu.

    (1499) Ca 193b. Tanau. g. tanure / menu. ●(1530) Pm 264. pemp planquen a prenn fau / Moan ha tanau, tr. «cinq planches de bois de hêtre, / Minces et grêles.» ●(1633) Nom 14b. Membrana : petite peau taye : crochennic tano, crochen tener. ●69b. Nauci dissepimentum : la coquille, ou petite taye d'vne noix : an plusquennic tano voar dro'n craoüen.

    (1659) SCger 63b. gresle, tr. «tanao.» ●80a. mince, tr. «tanao.» ●115b. tanue, tr. «tanao.» ●174a. tanao, tr. «tenue.»

    (1849) LLB 2113. Er gloren koer tenaw lidet ar en touleu. ●(1868) FHB 158/15b. Ar bleusken koar tano ledet war ann toulou. ●(1889) ISV 15. eur planken tano.

    (1903) MBJJ 18. laondenno koat tanau. ●(1909) KTLR 166. tano evel eun tamm paper.

    (2) Coulant, fluide, liquide.

    (1659) SCger 74a. liquide, tr. «tanao.» ●(1732) GReg 220a-b. Coulant, ante, fluide, tr. «tano.» ●577b. Liquide, fluide, qui n'est pas épais, tr. «Tano. tanav. tanaff

    (1857) CBF 6. Lekeat ec'h euz-te ar yod e go ? Diwall na ve panen pe re dano, tr. «As-tu fais lever la bouillie ? Veille à ce qu'elle ne soit ni fade ni trop claire.»

    (1902) MBKJ 94. an traou tano a gemer goubari ar podou ho digemer. ●(1906) GWEN 21. eun neubeut loaiadou mel tano. ●(1907) FHAB Here 228. couezet e creiz eur gaotigel dano. ●(1914) DFBP 199a. liquide, tr. «Tano.» ●(1933) ALBR 40. re dano ar chaous ha re boaz ar c'hig.

    (3) (Lèvre) mince.

    (1924) ZAMA 172. an aotrou (...) a c'hoarze sioul, ken na zave e vuzellou tano da ziskouez diou rastellad e zent hir.

    B. sens fig.

    (1) Malin, fin.

    (1877) EKG I 141. C'houi a zo paotred tano.

    (2) Rare, peu abondant.

    (1847) FVR xiii. Ar re-man a zo arru tano braz enn hon touez. ●(1867) FHB 152/377a. An eost so bet tano hag a laca aoun rag keraouez.

    (1912) MMKE ix. ar vignoned vad a zo tano.

    (3) (Voix) menue, ténue.

    (1929) FHAB Février 1924 - texte parfois différent)">LAPK 60. Tanoïk oa e vouez d'an Asperges ha d'ar C'hyrie.

    (4) (en plt de l'ouie) Fine.

    (1872) ROU 85a. Il a l'ouïe fine, tr. «tano eo e couarn (lire : scouarn).» ●(1878) EKG II 114. skouarn ar c'had ne d'eo bet jamez tanooc'h eget na vezo va skouarn-me.

    (1922) FHAB Mezheven 165. N'eus a zent er baradoz tanofoc'h o skouarn.

    (5) Petit.

    (1907) KANngalon C'hwevrer 320. e vo tano ar vad a raio. ●(1925) BUAZmadeg 629. tano ho feiz ha direol ho buez. ●(1974) YABA 04.05. hag e ma tenaù me diskemant.

    (6) Ténu, impalpable, qui n'a pas de consistance.

    (1905) MRPL 48. Egiz ar moged tano a zav euz an doen.

    (7) Paillard.

    (1980) LLMM 210/273. Vilañ tri dra 'zo er bed : / Un den kozh tano (lik) / Ur pinvidig gaouiad / Ur paour glorius.

    (8) (Café) léger.

    (1925) FHAB Gouere 271. kafe tano.

    (9) (Bourse) plate, (gain) faible.

    (1894) BUZmornik 339. Ar Zant a ioa tano aoualc'h he c'hounidegez.

    (1924) LZBt Mezheven 1. re dano eo e yalc'h evit sonjal sevel un ti ken kaër. ●(1926) FHAB Genver 27. berr ar peuri ganto, ha tano o yalc'h.

    (10) Vif (en parlant de l’air).

    (1732) GReg 23b. Air subtil ; air vif, tr. «Ear tano

    (11) Clairsemé.

    (c.1718) CHal.ms i. clair, quand ce n'est pas une liqueur, tr. «tenaü ou gleau.» ●voila un blé qui est bien clair semé, tr. «tenaü é, gleau é er segal ma.»

    II. Épith.

    (1) Glaz tanav : glas sonné à petits coups légérs.

    (1854) GBI I 342. Ni hi lienno, archedo, / 'Zono d'ez-hi ar glaz tano ! tr. «Nous l'ensevelirons et la mettrons au cerceuil, / Et lui sonnerons un glas mince (peu bruyant) !» ●(18--) PEN 91/350. me a sonno dei ar c'hlas tanno. ●(18--) PEN 93/19. me cleo cleier ar vur o zon ar glas tano.

    (2) Teod tanav : personne insinuante.

    (1872) ROU 89b. Insinuant, tr. «teod tano

    (1906) KANngalon Meurzh 67. Bez o deuz teod tano ha brao e ouezont liva gevier.

    (3) (cuisine) Vi tanav : œuf à la coque.

    (1732) GReg 46a. manger des œufs à la coque, tr. «dibri vyou tano.» ●633b. Œuf mollet, tr. «Vy tano. p. vyou tano.» ●642b. Mouillette, apprête pour des œufs mollets, ou à la coque, tr. «Stuhenn vara. p. stuhennou vara evit témpra é vyou tano

    (4) (anatomie) Bouzellenn danav : intestin grêle.

    (1774) AC 32. eur pennat boussellen tano, tr. «une portion d'intestin grêle.»

    (5) Beg tanav : bec fin.

    (1966) LIMO 27/05. taolieu er begeu tenaù a Bariz.

    III. Attr.

    (1) Rare, peu nombreux.

    (1879) BMN 157. Tano oa eta an dud a ouie ar misteriou. 164. tano a oue an dud vraz a blijas gantho mont d'he zilaou. ●(1841) IDH 72. tenaù-é er ré e gùitta en hent fal.

    (1912) MMKE ix. ar vignoned vad a zo tano.

    (2) Bezañ tanav e gorf : avoir la diarrhée.

    (1906) KANNgwital 40/316. parea ar chatal (...) zo tano ho c'horf. ●(1933) OALD 45/217. Mad kenan eo debri mesper pa vez tano ar c'horf.

    (3) Mont tanav =

    (1878) EKG II 85. va izili a grene, va spered a iea tano.

    (4) Bezañ tanav e lêr : avoir la peau tendre.

    (1965) KATR 16. Me n'eo ket tano ma ler, ne vefe ket brao, me 'lar dit, tremen an nask em herhenn.

    (5) (en plt d'une action) Bezañ tanav : se produire rarement.

    (1872) ROU 95a. Je dors bien peu, tr. «ar c'housket a raan a zo tano.» ●An dour a evan a zo tano, tr. «je bois rarement.»

    IV. Adv.

    A.

    (1) En couche mince.

    (1865) LZBt Gouere 4. eur gorsen priet tano.

    (2) =

    (1941) ARVR 21/4b. Aoza a rae d'eomp ivez eur seurt krampoez avalou-douar friket tano.

    (3) (Semer) clair, peu épais.

    (1872) ROU 102b. Semer clair, tr. «Ada tano

    B.

    (1) Kaozeal tanav : parler en insinuant.

    (1872) ROU 89b. Insinuant, tr. «a gaoze tano

    (2) Finement.

    (1935) BREI 417/3d. Nann, pa oar ar prezeger dibab, eüna e gomzou, evel ma oar an Aotrou Brochen. Pôziou disblusket tano.

    V.

    (1) Bezañ tanav ar peuriñ : voir peuriñ.

    (2) Bezañ tanav e lêr : voir lêr.

    (3) Bezañ tanav e fri : voir fri.

    (4) Bezañ meret e bleud tanav : voir bleud.

    (5) Tanav evel un delienn : voir delienn.

  • tanav .2
    tanav .2

    f. Diarrhée.

    (1996) GRVE 110. Eiz deiz zo 'peus tapet an danno ?

  • tanavaat
    tanavaat

    v.

    I. V. intr.

    (1) Devenir moins nombreux, se raréfier.

    (1792) BD 1577. tanoaet ynt sur, tr. «Ils sont moins nombreux certes.»

    (1849) LLB 1439-1440. kenteh el mé huéler / Er hogus tenaweit. ●(1870) FHB 278/134a. e teuaz ar c'houmoul da danoaat.

    (1909) FHAB Mae 154. tanoet en dro d'ezan e zervijerien fidel. ●(1919) BUBR 8/207. Tanoaat a ra tennou an enebour. ●(1924) FHAB Eost 315. War danovaat bemdez ez a an niver anezo [ar boderien].

    (2) Diminuer.

    (1905) BOBL 03 juin 37/2d. Tanoat a ra ar feiz en hor bro Breiz-Izel.

    (3) Devenir liquide, se liquéfier.

    (1876) TDE.BF 604b. Tanoaat, v. n., tr. «Se liquéfier, devenir clair ou moins épais.» ●(1894) BUZmornik 641. ar goad-se, kaledet ha pouloudennet gant ann amzer, a deu da danoaat.

    (1911) BUAZperrot 650. e vez gwelet o tanoât hag o tont da veza henvel ouz goad beo.

    II. V. tr. d.

    A. (en plt de choses concrètes, de personnes)

    (1) Rendre plus fin, amincir, amenuiser.

    (1499) Ca 193b. Tanauhat. ga. attenuir ammenuiser.

    (1659) SCger 6b. amenuiser, tr. «tanaoaat.» ●(c.1718) CHal.ms i. applattir, tr. «pladein, teruat.» ●(1732) GReg 33a. Amenuiser, rendre plus menu, tr. «Van[netois] tenaoüat.» ●(1744) L'Arm 12b. Amoindrir, tr. «Tenaouatt ou Tenaouein

    (1931) VALL 22b. Amenuiser, tr. «tanavaat.» ●(1977) PBDZ 818. (Douarnenez) tanavaat, tr. «rendre plus fin.»

    (2) Diminuer.

    (1907) FHAB Gouere 138. ar vouc'hal hag an tan a danoas anezhan [ar c'hoat]. ●(1935) LZBl Gwengolo/Here 152. digareziou da danoat bep bloaz an aluzenn-se.

    (3) Rendre moins nombreux.

    (1919) BUBR 1/19. an obuziou ordinal a zeue bemdez-bemdez da ober o reuz ha da danoaat an dud er rejimant kaez.

    (4) (agriculture) Éclaircir.

    (1907) VBFV.fb 33b. éclaircir, tr. «tenaùat.» ●(1934) BRUS 59. Eclaircir (des plantes), tr. «tenaùat

    (5) Couper des fines tranches de.

    (1919) DBFVsup 68a. tenaùat bara B[as] v[annetais], tr. «couper de minces tranches de pain pour la soupe.»

    (6) Liquifier.

    (1914) DFBP 199a. liquéfier, va., tr. «Tanoaat

    B. (en plt de qqc. d'abstrait) Raréfier.

    (1926) FHAB Mae 165. Ne glaskomp ket sevel moger evit harz pep darempred, met evit tanoât anezo, ober an dibab etrezo diouz ma vezint mat pe fall evit Breiz.

    III. V. pron. réfl. En em danavaat : s'amincir.

    (1774) AC 35. Eun eum tannoad a ra var dreusec an dro, tr. «il s'émince vers sa circonférence.»

  • tanavadur
    tanavadur

    m. Liquéfaction.

    (1914) DFBP 199a. liquéfaction, tr. «Tanoadur

  • tanavded
    tanavded

    f. Minceur.

    (1744) L'Arm 240a. Qualité de ce qui est mince, tr. «Tenaudætt

  • tanavder
    tanavder

    m.

    (1) Minceur.

    (1732) GReg 626a. Qualité de ce qui est mince, tr. «Tanavder

    (2) Liquidité.

    (1732) GReg 577b. Liquidité, tr. «Tanavder

  • tanavenn
    tanavenn

    f. –où

    I. Endroit mince (dans qqc.).

    (1931) VALL 469b. endroit mince (d'une étoffe usée, etc.), tr. «tanoenn f.» ●622a. partie râpée dans un vêtement, tr. «tanoenn f.» ●(1942) VALLsup 116a. endroit mince d'une étoffe, tr. «tanavenn

    II. (physiologie) Diarrhée.

    (1803) MQG 15. me reqet dêc'h oll an danaven, / Ma sclisfomp en daou du betec laret Amen.

    (1932) OALD 39/331. Evid ar red-korf an danaven, ar fluz goad hag all. ●(1933) KANNkerzevod 75/11. Daoust hag an danoen a ve gantan ? ●(1942) VALLsup 116a. tanavenn, tr. «diarrhée L[éon].» ●(1944) SAV 31/71. An danoenn a oa gantañ.

    III. (cuisine)

    (2) Filet (d'un poisson).

    (1908) DIHU 31/4. Tenaùenneu haranked.

    (3) Tranche mince.

    (1910) DIHU 63/132. Tenauenneu kig moh.

  • tanaviñ
    tanaviñ

    v. tr. d. Amenuiser.

    (c.1718) CHal.ms i. amenuiser, tr. «munudein, tenaoüein.» ●(1732) GReg 33a. Amenuiser, rendre plus menu, tr. «Van[netois] tenaüein

  • tañch / trañch
    tañch / trañch

    m. –ed (ichtyonymie) Tanche.

    (1633) Nom 47b. Tinca : tanche : traing.

    (1732) GReg 904a. Tanche, poisson d'eau douce, tr. «Tainch. p. tainched. (plus communement : Trainch. p. trainched

    (1856) VNA 26. une Tanche, tr. «un Tranch

    (1981) LIMO 07 mars. Tanch, tanched pe tranched (tanche).

  • tandaman
    tandaman

    voir tantamant

  • tandelo
    tandelo

    interj. Feu de (?) chêne (?). cf. tan derv (?).

    (1903) CDFi août. Du-mañ ez eus safar, sur tandelo ! (d'après KBSA 12)

  • tane .1
    tane .1

     

    I. s.

    (1) Écarlate, vermillon.

    (1732) GReg 176a. Cochenille, graine d'un arbre que les Latins appellent Ilex glandifera, les Bretons, glastenen : elle sert pour teindre en écarlate, tr. «Tanè». ●313b. Écarlate, graine d'un espece de chêne-verd, dont on fait la couleur d'écarlate, tr. «Tane.» ●955a. Vermillon, tr. «Tane. »

    (2) Étoffe écarlate.

    (1499) Ca 193b. Tane. g. idem.

    (1732) GReg 962b. Pourpre violette, étoffe précieuse, tr. «Tane. mezer tane

    II. (?) Adj.

    (1633) Nom 124a. Impluuiatus, qui & Mutinensis, fuligineus : couleur de tanné, enfumé : liou tanè. ●Rauus, suasus, rauidus : fauue, tanné, roset : liou tanè.

    (1732) GReg 221a. Couleur violette, tr. «Liou tanè.» ●962b. Pourpre violette, étoffe précieuse, tr. «mezer tane

  • tane .2
    tane .2

    adj. = (?) tanav (?).

    (1879) BMN 298. Bez' ez euz bet zoken, hag, heb gouzout an hent a gass di, a zo eat eün var ar c'huez vad a glevent seul velloc'h ha seul taneoc'h ha ma dostaeant ouz ar bez.

  • taneal / taneval
    taneal / taneval

    v. tr. d.

    (1) Contrefaire.

    (1938) WDAP 2/126. (Pleiben) Taneval, verb, Dreveza unan bennak en e zoareou, en e brezeg, en e gerzed. Skouer : War zigarez oun kamm emañ ar paotrig o klask va zaneval. ●(1938) FHAB Kerzu 245. Ar merc'hed a glasko taneval pe devreza dimezelled hag itronezed kêr. ●(1942) VALLsup 39b. Contrefaire qqn, tr. «tanéal L[eon] (Perrot).» ●(1943) SAV 27/23. o klask taneval ar re ne reont implij bemdez nemet eus yez hor bro. ●(1955) STBJ 4. Gant an diou gomz vrezonek bara ha gwin eo bet savet ar ger-se, da daneal ar paour-kêz Bretoned. ●(1982) PBLS 96. (Langoned) tanial, tr. «imiter, singer qn.»

    (2) Taneal da =

    (1964) YHAO 134. o taneal an aotrou da gomz.

  • tanedigezh
    tanedigezh

    f. Inflammation.

    (1872) ROU 89a. Inflammation, tr. «Tanedigez

  • taneiz
    taneiz

    s. Rougeur, échauffement.

    (1977) PBDZ 326. (Douarnenez) taneiz, tr. «rougeur, échauffement.»

  • tanek
    tanek

    adj. Plein de feu.

    (1931) VALL 302a. de la nature du feu, plein de feu, tr. «tanek

  • taner
    taner

    m. –ion

    (1) Chauffeur.

    (1928) FHAB Mae 174. Taner e vi 'ta ; en ifern ? ●(1986) PTGN 138. Hemañ a zo unan euz paotred ar glaou, eun taner, evel ma vez lavaret.

    (2) Incendiaire.

    (1907) BOBL 26 janvier 122/3c. Eun taner aretet. ●(1976) LLMM 175/119. tanerien hon ilizoù-meur.

  • tanet .1
    tanet .1

    adj.

    (1) Enflammé.

    (1903) MBJJ 54. boulo tanet a ruilh beteg ar mor hag a goll o zanijen 'n eur ober trouz. ●(1955) STBJ 150. eun tamm tont tanet.

    (2) sens fig. Enflammé (paroles).

    (1903) MBJJ 350. komzo tanet.

    (3) Inflammé.

    (1774) AC 41. eun andret tanet, tr. «les parties enflammées.»

    (1926) FHAB Genver 14. tanet hon treid.

  • tanet .2
    tanet .2

    = (?).

    (1866) HSH 154. An drouc-speret en devoa en em servichet a Simon ar majicien evit tanet persecuti ar gristenien.

  • tanfinfoeltr
    tanfinfoeltr

    m. =

    (18--) TVG 16. Merc'het qèz divoallit teod fal bioc'h kikamoult, / Hounnes so, moc'h assur, ur pez an tanfinfoult.

  • tanfinfoeltrañ
    tanfinfoeltrañ

    v. intr. =

    (1877) FHB (3e série) 25/203b. Brezel ken na danfinfoeltro.

  • tanflamm
    tanflamm

    m. Feu ardent.

    (1659) SCger 57a. feu flambant, tr. «tan flam.» ●(c.1680) NG 623. En tant flam e lesquin. ●1879. Bezouet de tan flam condannet.

    (1821) SST 133. un tanflam quen terrible. ●(1839) BESquil 47. hi e santas ur fresconi douce é creis en tan-flam. ●(1862) BBR 138. tân flam heol ar mintin, tr. «les feux du soleil levant.» ●(1883) GOB 7. Der ré fal en tan-flam, d'er ré vad joéieu pur.

    (1925) FHAB C'hwevrer 50. en eur domma o izili skornet ouz tanflamm eteo Nedeleg.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...