Recherche 'e...' : 2032 mots trouvés
Page 2 : de e-krap (51) à eal (100) :- e-krape-krap
prép. & adv.
(1) Prép. Agrippé à.
●(1903) MBJJ 209. al loch mein a zo neve zavet duont, 'krab an taroz. ●(1909) TOJA 10. Ar bilhaouerez, gant he zac'h e krap he skoa. ●(1935) BREI 392/2d. eun tammik kalapousenn e krap he skouarn.
(2) Adv. =
●(1872) GAM 7. Ha kerkent eur vozad arc'hant e krab hag e bleo.
- e-krec'he-krec'h
adv. & prép.
I. Adv. En haut.
(1) Là-haut.
●(1530) Pm 48. Da bout trech en kanech (variante : knech) ha tnou, tr. «Pour être victorieuse là-haut et ici-bas.»
(2) En haut.
●(1902) PIGO I 62. e ven zavet e-krec'h war bouez e zivrec'h. ●182. Du-ze e krec'h 'uz d'e benn, e zo eun toull. ●183. hini ha hini ec'h efet e-krec'h. ●(1925) LZBt Gwengolo 21. pa zellont e krec'h. ●(1969) BAHE 60/36. e kostez an douflez du-hont e-krec'h.
II. Prép. En haut de.
●(1964) KTMR 11. en eur gambrig dres e-kreh ar pondale. ●(1965) KATR 21. pa oent erruet e kroeh bourk Bulien.
- e-kreize-kreiz
prép., adv. & conj.
I. Prép.
A. spat. Au milieu.
●(1530) Pm 113. en creis an ru, tr. «au milieu de la rue.» ●(1530) J p. 189a. Ma amour ayoa ouz gouruez / E hunan glan en creis an bez, / So quent an dez diannhezet, tr. «Mon amour ? Il était là, tout seul, couché dans cette tombe qu'on a ouverte avant le jour.» ●(1557) B I 355. Dyaoullou bras vil ha bilen / En creis sistern ann iffernn yen, tr. « De grands démons hideux et repoussants ; au fond de l'abîme de l'enfer glacé.» ●(1633) Nom 139b. Farturæ. Plin. dixit medios parietes fractis cæmentis farcire : remplage : pasturaig, meïn á lecquær è creis an moguer. ●(1650) Nlou 425. En creis an hent, à paurentez, / Ez voe yuez dicouezet, tr. «au milieu du chemin de la pauvreté / il fut aussi manifesté.»
●(c.1680) NG 130. encraisic en tan. ●1128. in craisic en tan. ●1629. Encrais sal Caiphas.
●(1963) LLMM 99/264. O vezañ ma vane Vasili souezhet krenn ha difiñv e-kreizig ar straed.
B. temp. Au beau milieu, en plein.
●(1530) Pm 156. En creisic an couffy, tr. «Au beau milieu du repas.»
●(1849) LLB 181. Memb é kreiz er gouian, é kreiz er goal amzer.
C. [devant un infinit.] = a-greiz.
●(1907) AVKA 318. Ekreiz goela, e plegas da zellet diabarz ar be. ●(1907) PERS 326. e kreiz kaozeal e ranke azeza.
D. sens fig.
(1) Parmi.
●(1856) GRD 208. ha Satan hum gavas én ou hreis.
●(1912) MMKE 151. Breman enor ar c'hemener / A zo dillac'h (lire : diflach) 'n hon c'hreiz. ●En o c'hreiz e verv c'hoaz gwad ru.
(2) E-kreiz e nerzh : dans la force de l'âge.
●(1935) BREI 439/3a. Ar maro hen skoas e kreiz e nerz.
(3) Au lieu de.
●(1633) Nom 207a. Reparare : acheter quelque chose au lieu de l'autre : prenaff vn dra bennac creiz eguilè.
II. Adv. Au milieu.
●(c.1680) NG 683. Henont, a velet encrais.
III. Loc. conj. E-kreiz ma : alors que, tandis que.
●(1907) AVKA 61. Ekreiz ma oa o kaozeal.
►[form. comb.]
S1 em c'hreiz
●(1903) MBJJ 54. em c'hreiz.
S2 ez kreiz
●(1867) BUE 182. enn ez kreiz. ●(1877) EKG I 216. enn da greiz.
S3m en e greiz
●(1932) ALMA 158. en e greiz.
S3f en he c'hreiz
●(1907) AVKA 7. en he c'hreiz.
P1 en hor c'hreiz
●(1912) MMKE 151. 'n hon c'hreiz.
P2 en ho kreiz
P3 en o c'hreiz
●(1856) GRD 208. én ou hreis.
- e-kreiz-etre / e-kreiz-tree-kreiz-etre / e-kreiz-tre
prép. En plein milieu de.
●(1869) HTC 250. hag a stagas anezhan ouz ar groaz gant tachou, e creiz etre an daou laër. ●(1879) MGZ 217. e creiz tre daou laer. ●(1880) SAB 116. ac e creiz etrezo, Samarii. ●(1894) BUZmornik 527. kousket e kreiz etre daou zoudard.
●(1905) FHAB Mae/Mezheven 96. E kreiz etre an daou dam koat (...) ez eus c'hoaz unan all. ●(1907) PERS 224. Mont a ranke e kreiz etre diou renkennad tud. ●(1911) BUAZperrot 147. e kreiz etre an Anjou ha Breiz. ●(1915) HBPR 180. e kreiz etre daou archer. ●(1962) EGRH I 73. e-kreiz-tre prép., tr. « entre. »
- e-kreiz-tree-kreiz-tre
voir e-kreiz-etre
- e-krog
- e-krouge-kroug
adv. & prép.
I. Adv.
(1) Pendu.
●(c.1718) CHal.ms iii. demeurer en pendant, tr. «chomm' é croug, e scourr', in pign', a zispill'.» ●(1732) GReg 709b. Pendre, suspendre, tr. «lacqaat ê croug.»
●(1912) BUAZpermoal 702. Kroget ennan ha laket-han en kroug. (...) Breman pa'c'h out en kroug, sent.
(2) par ext. Suspendu, accroché.
●(1792) HS 176. hi e dennass é sabre ag el léh ma hoai é croucg.
(3) sens fig. En suspens.
●(17--) TE 244. quemènt-ce e oai bet caus ma chomas el labour é croug durand huezêc vlai.
●(1876) TDE.BF 183b. E-kroug, adv., tr. «En suspens, parlant d'une affaire.»
●(1933) ALBR 83. Ha manet, me 'glev, Maïjanig, / Ho karanteziou en kroug.
II. Loc. prép. E-kroug ouzh : pendu à.
●(1900) ANDP 31. eun devejour o tremen a welaz anean en kroug euz derven an Displeg.
- e-kuite-kuit
adv. Au dehors.
●(1902) PIGO I 121. mont e-kwit a-dreuz parkou. ●(1903) MBJJ 35. hag e tec'han a-kwit. ●133. Pa oe æt an aele e-kwit. ●(1905) BOBL 01 avril 28/3e. mond e-kuit raktal. ●(1914) LSAV 23. aet ar mezeg e-kuit. ●(1906) GWEN 13. pehini a vez tennet e-kuit. ●15. beb gwech ma vez tennet ar pod e-kuit. ●(1907) AVKA 133. e diskibien a oa o vont e kuit. ●(1910) MBJL 112. evit mirout n'afe ar vouez e-kwit.
- e-kuzhe-kuzh
prép. & adv.
I. Prép.
(1) En cachette.
●(1732) GReg 128b. En cachette, tr. «E-cuz. Van[netois] é-cuh.»
(2) Loc. prép. E-kuzh da : en cachette de.
●(c.1718) CHal.ms i. en cachette a L'Insçu de Ian, tr. «é cuh de Iahan.»
►[form. conju.]
S1 e-kuzh din
●(c.1718) CHal.ms i. [en cachette] de moi, tr. «e cuh din.»
S2 e-kuzh dit
●(c.1718) CHal.ms i. [en cachette] de toy, tr. «e cuh dit.»
S3m e-kuzh dezhañ
●(c.1718) CHal.ms i. [en cachette] de lui, tr. «e cuh dehou.»
S3f e-kuzh dezhi
●(c.1718) CHal.ms i. [en cachette] d'elle, tr. «e cuh dehi.»
P1 e-kuzh dimp
P2 e-kuzh deoc'h
●(c.1718) CHal.ms i. [en cachette] de uous, tr. «e cuh dech.»
P3 e-kuzh dezho
●(c.1718) CHal.ms i. [en cachette] d'eus, tr. «e cuh dehé.»
II. Adv. Caché.
●(1878) EKG II 6. Me a jomo e kuz aman hag ahount.
●(1962) EGRH I 73. e-kuzh adv., tr. « caché. »
- e-leal
- e-lec'he-lec'h
prép. & conj.
I. Prép.
(1) Au lieu de.
●(1659) SCger 73b. au lieu de faire cela, tr. «elec'h ober-se.» ●(17--) ST 180. e-lec'h donet dre-man, tr. «au lieu de venir par ici.»
●(1849) LLB 439. É leh kemer ou falz ha medein en edeu. ●(1862) JKS 339. tevel e-lec'h rambreal. ●(1867) BUE 57. sant Ervoan a e oa he voto war goreo, e-lec'h solio dienep. ●(1869) FHB 224/119a. e lec'h kas al lin d'ar poull (...) e leder aneza war ar park.
●(1910) MAKE 113. e-lec'h chomm da lichuenna. ●(1922) FHAB Here 303. e-lec'h chom da vantri o sellet ouz an droug.
(2) En lieu de, à la place de.
●(1872) GAM 15. Hag ar re a ioa lakeat evid mont e leac'h ar re goz a deue kuit ep izom, a be vro int, m'ar plij, aotrou ?
(3) Alors que.
●(1866) FHB 53/6b. eleac'h ar panes a vez corsennet ha sabrenet kerkent ac ar mis meurs.
(4) Ober e-lec'h : agir au nom de.
●(1877) EKG I 5. ar mear eo a ra e leac'h hag en hano ar c'houarnamant. ●7. an eskibien (...) a ra, en e leac'h, dre bevar c'horn ar bed.
●(1936) PRBD 25. «Ar C'honseil d'Etat», hag a zo oc'h ober eleac'h ar gouarnamant. ●168. Rag an iliz a zo karget ganta [Doue], da ober en e leac'h, etouez an dud.
(5) (par erreur pour e-lec’h) El-lec’h.
●(1877) EKG 63. Da zul, el leac’h mont d’an ofern da bedi Doue, ez eont d’an hostaleuriou da eva ha d’en em vezvi.
II. Loc. conj. E-lec'h ma.
(1) Au lieu que, alors que.
●(1732) GReg 574b. Au lieu que, tr. «E lec'h ma.»
●(1911) BUAZperrot 268. arabad gina evit gervel ar medesin ; pa vez galvet abred, e teu alies abenn da ziarbenn ar c'hlenved, e leac'h m'eo dic'halloud pa vez eat re hir an droug. ●(1931) VALL 426b. au lieu que, tr. «e lec'h ma.»
(2) (par erreur pour : «el lec'h ma») : là où.
●(c.1680) NG 1115-1117. En iffernë zo carguet / A gleu tant forh ardant, / E leh ma losq breman / Er fal peuic. ●(1710) IN I 121. eleac'h ma emaouc'h. ●(1761) HBrezonec prefaç [2]. Quemense a remerquer particulieramant er Gofession, elec’h ma en devez sujet ur C’hõfessour da veuli Doue.
●(1908) PIGO II 26. e-lec'h ma kane an evned ha ma voute bleuniou koant war ar glazennou. ●(1924) ZAMA 200. ar c'hovel, e-lec'h ma tistone c'hoaz anne ar marichal.
►[form. comb.]
S1 em lec'h
●(1790) MG 378. me dourmantt me Ael-Gardién eit ma pedou ém léh.
●(1841) IDH 174. petra e rehé Jesus, pe vehé ém léh ?
S3m en e lec'h
●(1889) SFA 186. Goude beza lakeat ar Breur Eli da vleina an Urz enn he leac'h.
P1 en hol lec'h
●(1790) Ismar 28. eid-omb hac én hul léh.
P3 en o lec'h
●(1944) EURW I 158. Poent e oa stlepel d'ar blotou ar marmouzerez-se, ha lakaat en o lec'h kanaouennou ar vro.
- e-leizhe-leizh
adv.
I. Adv.
A.
(1) Beaucoup.
●(1787) BI 153. Enn heaul ë-zou creihuoh hilleih é Spagn aveit n'enn dè dræman.
●(1838) OVD 108. Haval guet-n-emb, é huélet er stir-rid, é mant hilleih brassoh eit er stir parfæt. ●117. piquêadur er gùiren e losque hilleih mui eit hani er helion. ●(1839) BESquil 173. er Pab santel-men e labouras hilleih aveit dégasse inou er peah. ●(1856) VNA 114. tu fais voir que tu m'aimes infiniment, tr. «te zisco en em hâres hilleih. ●(1857) LVH 137. pourfitein hilleih. ●(1897) EST 67. Hillèh é mant guennoh eit er frim de viz merh.
●(1903) MBJJ 53. Ancho e-leiz, darn moan, darn ledan ha don, a disken an eil a-genver egile.
(2) Plein.
●(1866) LZBt Genver 95. daerou e-leiz he daoulagad. ●(1880) ANN 15. du monde et du soleil plein le chemin, tr. «tud hag heol eleiz ann hent.»
●(1919) BUBR 10/265. grenadennou e-leiz o muzetennou. ●(1924) BILZbubr 37/811. brizardennou e-leiz e dal.
(3) Très.
●(17--) TE 66. réd-è bout discredus ha diavis hilleih eit refus hanàuein é ma Doué-è tout.
B. Loc. adv. E-leizh a faot : il s'en faut.
●(1744) L'Arm 28b. Il s'en faut beaucoup, tr. «Héleih a fautte.»
II. Loc. prép. E-leizh a : beaucoup de.
●(1838) OVD 198. péré de bep pèn-conze e gaige én ou discorieu hilleih a gonzeu santel ha berhuidant. ●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 45. hilleih a zouguerion. ●(1857) LVH 68. en dès aesance aveit laquat é berr guirieu hilleih a dreu. ●(1860) BAL 164. eleiz a bedennou. ●(1876) TIM 81. Mæs memb ér bobl-cé e vezé commettet hilleih a dorfæteu.
●(1908) PIGO II 16. e teuas e-leiz a bikou da flemman anean, seurt biskoaz.
III. Pron. ind. Beaucoup de gens, plusieurs.
●(1767) ISpour 260. Hilleih é zivro éit monet é Perhindét. ●(1790) Ismar 193. Hilleih e gouéh én ur scossèl-aral. ●(17--) VO 8. A-zè é chairr hilleih lameu forh dangérus.
●(1855) BDE 748. Er hroaidur-cé evout en arbenn ma hum gollou ha ma hum salvou hilleih a Israël. ●(1860) BAL 70. Eleiz ne ziscouezont joa ebet deoc'h.
●(1905) IMJK 60. Éleih e lar. ●(1911) BUAZperrot 91. ar geier-ze a oue evet, gant eleiz. ●(1934) FHAB Mae 196. E Breiz avat, eleiz a gavas abeg e Erispoe.
- e-maeze-maez
prép.
I. Prép.
(1) Hors de.
●(1633) Nom 269a-b. Exophthalmus : qui a les yeux sortans hors de la teste : vnan en deus ez daoulagat è męs ez pen, vn lagadec disbourbell.
●(1907) AVKA 36. emaez an Templ. ●51. Jesus a deuas emaez ar synagog. ●(1907) PERS 224. Pa deue an Aot. Person e meaz ar presbital. ●246. o vont e meaz an iliz.
(2) E-maez a : en dehors de.
●(1575) M 454. Emæs az gloat ha ty, deffry á rencq dilog, tr. «Hors de ton domaine et de ta maison, tu devras nécessairement déloger.» ●(1633) Nom 20a. Dentes exerti : dents qui sortent hors la bouche, limes ou armes de sanglier : an dènt á sorty è mæs an guenou, squilfou pe armou an ouch goüez.
●(1839) BSI 29. e mæz a guear.
(3) sens fig. E-maez a : hors de.
●(1824) BAM 300. efa emæs a resoun.
(4) E-maez a : issu(e) de.
●(1650) Nlou 539. Emaes à vn merch so guerches, tr. « Hors d’une fille qui est vierge. »
II. Adv. Dehors.
●(1710) IN I 65. dre ma sortiint emeas. ●393. sortial emeas.
●(1907) AVKA 64. mont emaez. ●67. An den-ze ac'h eas emaez.
- e-meske-mesk
prép.
(1) Parmi.
●(1530) J p. 96b-97a. Meya gant pres hep nep espern / Da bout maestr a ty enn ifern / En cystern e mesq an bern bras, tr. « Je vais, haletant, les yeux fermés, remplir l'office de majordome dans l'enfer ; je vais à l'abîme grossir le monceau des damnés. »
●(1659) SCger 88b. parmi, tr. «emesq.» ●146a. emesq, tr. «parmy.» ●(17--) EN 1042. en mesc ar Fransigen, tr. «parmi les Français.» ●(17--) VO 3. Cummunæt é hi neoah é mésq en dud !
●(1835) AMV 28. e mesq an dud yaouanc. ●(1856) VNA 157. parmi un tas de gens grossiers, tr. «é misq ur yoh tud rustaud.» ●(1860) BAL 24. e mesc ho pugale all.
►[form. comb.]
S3m en e vesk
●(1790) MG 182. bannigueu-gùin tuemmét guet un nebedig sucr én é vésq. ●(17--) TE 1. ean e zifforhas en doar doh en deur e oai én é vesq. ●(17--) CBet 1847. Ret eo d'imp hadan drouc-lousou / Bars en e vesq, tr. «Il nous faut semer de mauvaises herbes au milieu du blé.»
●(1935) BREI 392/stag 4. Tommit eur bannac'h dour hag e vo laket eun dornad bleud 'n e vesk.
P1 en hor mesk(où) =
●(1790) MG 13. é ma bermen én hur mesq. ●(1792) HS 66. Rac, enn unn mésque, ne larér quet lahein er vugalé. ●(17--) BSbi 404. De lezel en hun misq hou compagnon fidel.
●(c.1825-1830) AJC 4076. ar bologou o rullal en non mesquou. ●(1857) GUG 61. chom én ur misq.
●(1903) MBJJ 30. Pa dremen 'n hon mesk. ●(1913) AVIE 92. saùet e zou ur profet bras én hur mesk. ●(1976) KOYO 8. pa veze roud eus ar gelennadurezh kristen en hor meskoù.
P2 en ho mesk(où) =
●(1790) MG 165. mar andur el libertinage-ce én hou mésq.
●(1818) HJC 31. en hani e zelie ou padéeign e zo en hou mèsq.
●(1913) AVIE 285. en hani e zou er brasan én hou mesk.
P3 en o mesk(où) =
●(1790) MG 163. ur pautr youankq én ou mésq.
●(1818) HJC 42. Jésus e bassas ion-memb en ou mèsq. ●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 49. hi hum gaige én ou mesq. ●(1883) MIL 159. Lod a lavar hag en ho mesk, an Autrou Halleguen (…) ez eus bet e Santes-Anna eun templ paian arok ar chapel.
●(1921) BUFA 70. Jézus-Krist en hum ziskoas én ou mesk.
(2) E-mesk gant =
●(1924) SBED 23. Eit pas un tam amzér é mesk get me hérent.
►[form. comb.]
P3 e-mesk ganto
●(1924) SBED 18. Ne spleitou ket émesk geté.
- e-metoùe-metoù
prép. Au milieu, parmi.
●(1659) SCger 146a. emetou, tr. «proche, enuiron.» ●(1732) GReg 333a. Emmi, vieux mot qui signifois : parmi, au milieu. «Metou. ê metou.» ●Emmi la place, tr. «Metou, ou, ê metou, an dachenn.» ●Emmi les champs, tr. «E metou ar parcqou.» ●695a. Parmi, préposition qui signifie, entre, au milieu, tr. «ê metou.» ●Parmi les Anglois, tr. «ê metou ar Sauson.»
►[form. comb.]
S2 ez metoù
●(1530) Pm 252. Carguet a preuet ez metou, tr. «Rempli de vers en ton corps.»
S3m en e vetoù
●(1831) MAI 26. sant Frances a Saal, pehini a voa deut a ben a vont en he vetou en Geneve.
P1 en hor metoù
●(1732) GReg 695a. Parmi nous, tr. «èn hon metou.» ●(1741) RO 1593. Ebars enon mento. ●(17--) EN 2717. arioud non metou, tr. «tu es arrivé parmi nous.»
P2 en ho metoù
●(1732) GReg 695a. Parmi vous, tr. «èn ho metou.»
P3 en o metoù
●(1732) GReg 695a. Parmi eux, parmi elles, tr. «èn ho metou.»
- e-pade-pad
prép. & conj.
I. Prép.
(1) temp. Pendant.
●(1659) SCger 90a. pendant, tr. «epad.» ●(1688) MD I 24. e pat or buez. ●(1732) GReg 545b. Pendant le jour, tr. «E pad an deiz.»
●(1857) HTB 36. E pad ar vuez-ma. ●(1877) BSA 98. epad ar miz-ma. ●(1884) BUR I 82. chom krak hep finval en pad kalz a amzer. ●(1884) BUZmorvan 286. Epad ar veach-se. ●(1895) FOV 257. épad er viohen, tr. «pendant tout ce trouble.»
●(1907) PERS 198. epad he vuez.
►[devant un v.]
●(1896) LZBt Meurzh 24. Deuz ar beure, en pad kousket.
(2) temp. Loc. prép. E-pad hed : tout au long de.
●(1847) FVR 153. Da vezan gwir gristenien e pad hed ho bue.
(3) spat. Le long de.
●(1921) BUFA 123. épad en hent pedet a huir galon.
II. Loc. conj. E-pad ma.
(1) Pendant que.
●(1884) BUZmorvan 286. epad m'edo oc'h ober he studi.
●(1916) KANNlandunvez 59/424. Epad m’edo ar stourmad en he voasa, en deuz intentet ouz tud c’hlazet aleiz hag great kas anezho var an adrenv.
(2) Tant que.
●(1849) LLB 1024. Er har bras zou karget é pad mé hel kemer.
●(1905) DIHU 4/66. ivet mél épad ma hellant.
(3) Alors que.
●(1854) PSA II 120. épad ne hellant quet er gobér. ●(1866) FHB 95/344a-b. lezel da vont da goll an anvoezen a deu eus ar c'hreier, epad ma ve ken eaz he lacat da vont etouez an teil evit he vellat.
- e-pare-par
prép. & adv.
I. Prép.
(1) Comme, à l'égal de.
●(1878) SVE § 89. Ne deuz netra o paea ann dud e par ann amzer, tr. «Il n'est rien à l'égal du temps pour payer les hommes.»
(2) Loc. prép. E-par da : qui égalait.
●(1923) KNOL 134. an dud ar muia gouiziek a ranke anzav ne gouient netra e par da Vonaig.
II. Adv.
(1) En em lakaat e-par : se préparer, se disposer, se mettre en état.
●(1915) HBPR 182. en em lakaat e par da vervel. ●(1923) KNOL 244. en em lakaat e par da vont dirag ar roue. ●(1932) BSTR 203. en em lakaat e par da vont d'ar bed all. ●(1936) PRBD 60. Red eo, bep wech, en em lakaat e par d'e c'haout.
(2) Lakaat (ub., udb.) e-par : préparer qqn, qqc.
●(18--) SAQ II 242. ar retret zo roet deoc'h evit ho lakaat e par, da denna ar pec'het divar hoc'h Ene.
●(1915) HBPR 12. Fians hon deuz e teuio ar c'houarnamant d'hon lakaat e par da brezek an aviel. ●(1934) PONT 132. Met euz an noz oa lakeat an traou e par, evit kemer kear d'an deiz warlerc'h.
- e-perch
- e-pign / e-spigne-pign / e-spign
adv. & prép.
I. Adv. Suspendu.
●(c.1718) CHal.ms iii. demeurer en pendant, tr. «chomm' é croug, e scourr', in pign', a zispill'.» ●(1732) GReg 709b. Pendre, suspendre, tr. «Van[netois] lacqeiñ ê pign.»
●(1857) HTB 62. na gevjont nemet he votou hag a stagjont war an dro gant he vaz en pin en templ. ●(1879) ERNsup 165. en pign(k), en pendant, Lanr[odec]. ●(1884) LZBt Meurzh 45. enn pign enn daou du d'ar c'hezek. ●(1887) LZBg 45et blezad-3e lodenn 159. é spign dré é zeu ved. ●163. É gorv e zou hoah inou é spign. ●(1896) HIS 34. Moïs e hras un èr arem hag hi laka ihuél é pign.
●(1902) PIGO I 190. Ar pen-baz-ze (...) E oa e-pign, stag deuz eun tach. ●(1912) BUAZpermoal 806. staget en pign a-bouez o diskoa.
II. Loc. prép. E-pign ouzh.
(1) Suspendu à.
●(1744) L'Arm 6a. Accrocher, attacher au croc, tr. «Laquad en pign doh er hrocg.»
●(1831) RDU 185. hun Salvér a garanté é spin doh en tacheu ! ●(1849) LLB 1433. é speign doh er gerhier. ●1712. Bet ke ne veint é speign staget toh ur bar gué. ●(1857) HTB 159. eun hach hag a douge e pin ouz he c'houriz. ●(1884) MCJ 254. pe oé é spign doh er groéz. ●(18--) SBI II 204. stagan ar sac'h en pign ouz eur gordenn, tr. «attacher (chaque) sac en pendant à une corde.»
●(1905) IMJK 379. me horv e zou é pign doh tacheu luem e dréz me zreid ha men dehorn. ●(1954) VAZA 163. e-pign ouzh tor ur pikol menez. ●(1955) VBRU 31. ha todilhon a raent, m’hen tou, gant ar sabrinier hag an hernach all e-pign outo !
(2) Pendant.
●(1926) FHAB Kerzu 459. e vrec'h dehou e pign outan, bet morzet gant un tôl fust.
- e-raoke-raok
prép., adv. & conj.
I. Prép.
(1) temp. Avant.
●(1710) IN I 19. Liquit evez na saffac'h e raoc ar sclerigen. ●(1727) HB 50. E rauc hon oll œuvrou. ●596. erauc ar Magnificat.
●(1831) RDU 228. é fæt ag er Sænt e zou bet én ou rauc. ●(1838) OVD 71. iraug pé arlerh. ●121. hun tadeu én hur raug. ●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 67. ur mis ém raug. ●(1849) LLB 511. é raug un taul harnan. ●(1854) PSA II 26. Quêrhet de larèt d'é Zisciplèd ha de Bierr, é hei de Galilé én hou raug. ●(1864) SMM 21. ar c'hlenvejou euzus a zigassez a viziou en da raog. ●(1872) GAM 3. Em raok-me eo bet dislavaret ann Aotrou.
●(1905) HFBI 34. on tud cos en omp raoc. ●(1910) MBJL 155. mistri all bet skolaet mat en o rôk. ●(1911) SKRS II 94. savet eo di en hon raok. ●(1913) AVIE 284. érauk me fasion. ●(1921) BUFA 96. Érauk kemér hent er saù-hiaul. ●101. éraug er marù.
(2) spat. Devant.
●(1710) IN I 239. evit tec'het e raoc Herodes. ●(1727) HB 222. var bep greunen vras a so e raoc peb digenes. ●623. evit ma querzo en ho rauc. ●(1790) Ismar 496. én amzér ma téhai é raug Sàul. ●(1792) HS 73-74. Enn ou rauc é hoai perpet ur gogussenn.
●(1862) JKS 325. Ra vezo eta bepred, o va Doue, ho kras em raok ha war va lerc'h. ●(1864) SMM 16. hag e seblantfe ar maro tec'het en ho raog. ●(1866) HSH 114. perac e tec'hit-hu em roc-ma ? ●(1879) FHB 296/275b. Kea em raok.
●(1902) PIGO I 5. An den yaouank 'zo o vont aze en ho rôg. ●(1928) BREI 57/2a. e welomp eun den o vont en hon rôg. ●(1939) RIBA 72. Hag ean tih a her éraok er mein.
II. Adv.
(1) temp. Avant.
●(1854) PSA I 218. ha ne oent quet hanàuet calz é raug.
(2) spat. [avec un v. de mouvement] E-raok : partir.
●(1912) BOEG 144. Saù enta, Mizael, ké érauk. ●170. kent ma hein érauk. ●(1931) GUBI 37. Er glommig pèl dohté / E neij é rauk, hemb koll amzér.
III. Loc. conj. E-raok ma : avant que.
●(1921) GRSA 19. éraok ma tinehansein hou spered. ●(1931) GUBI 48. E rauk ma tei en dud d'où fred.
►[form. comb.]
S1 em raok
●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 67. ém raug. ●(1862) JKS 325. em raok. ●(1866) HSH 114. em roc. ●(1879) FHB 296/275b. em raok. ●(1872) GAM 3. Em raok.
●(1904) ARPA 2. abalamour m'edo em raog.
S2 ez raok / en da raog
●(1864) SMM 21. en da raog.
S3m en e raok
●(1838) OVD 70. mæs perpet én é raug. ●(1864) SMM 87. eur blijadur a leker en he raog.
S3f en he raok
●(1710) IN I 14. en he raoc ha var he lerc'h.
●(1838) OVD 14. én hé raug ha he goudé.
P1 en hor raok
●(1838) OVD 121. én hur raug. ●(1891) MAA 61. enn hor raog.
●(1905) HFBI 34. en omp raoc. ●(1911) SKRS II 94. en hon raok. ●(1928) BREI 57/2a. en hon rôg.
P2 en ho raok
●(1727) HB 623. en ho rauc.
●(1854) PSA II 26. én hou raug.
●(1902) PIGO I 5. en ho rôg.
P3 en o raok
●(1792) HS 73-74. Enn ou rauc.
●(1821) SST 73. én ou raugue. ●(1831) RDU 228. én ou rauc. ●(1864) SMM 16. en ho raog.
●(1910) MBJL 155. en o rôk.
- e-ratree-ratre
adv.
(1) E-ratre vat, e-ratre vrav : en bon état.
●(1872) ROU 83. En bon état, tr. «E ratre vad.»
●(1927) GERI.Ern 501. ratre f. : e ratre vat, vrao, tr. «en bon état.» ●(1931) VALL 275b. en bon état, tr. «e ratre (vat).»
(2) Bezañ e-ratre : être en bon état.
●(1874) FHB 505/276a. an diaoulou eta a rea ho fourchas. Pephini a spure he armou, hag a vele hag hi a ioa e ratre.
(3) Bezañ e ratre : être prêt.
●(1915) MMED 9. hag en dervez kenta a viz mae, ar Miz Mari a ioa e ratre.
(4) Lakaat e-ratre : préparer.
●(1889) ISV 341. Re a draou en doa da renca ha re a urziou da rei d'he vartoloded evit lacat pep tra e ratre.
(5) Lakaat e-ratre (vat) : mettre en bon état.
●(1869) FHB 215/42a. laket e di e ratre.
●(1931) VALL 275b. mettre en bon état, tr. «lakaat e ratre (vat).»
(6) En em lakaat e-ratre : se préparer.
●(1870) FHB 266/39a. red eo ato gouscoude en em lacat e ratre.
(7) Derc'hel e-ratre : maintenir en bon état.
●(1874) FHB 515/353a. ar pennad hent-ma zo dalc'het e ratre. ●(1889) ISV 397. carget gant an Aotrou da zioual an ti ha d'he zelc'her e ratre evit ma c'helje ar perc'hen dont di pa garje.
●(1931) VALL 264a. Entretenir en bon état, tr. «derc'hel (…) e ratre (vat).»
(8) Dont e-ratre vat, e-ratre vrav : venir en temps opportun.
●(1927) GERI.Ern 501. ratre f. : e ratre vat, vrao, tr. «(venir) en temps opportun.»
(9) iron. Bezañ e-ratre vat : être ivre.
●(1876) TDE BF 538a. En termes ironiques, en parlant d'un ivrogne, on dit : E ratre vad ema ! il est dans un bel état ! ●(1890) MOA 250a. Il est dans un bel état (par ironie, en parlant d'un ivrogne), tr. «E ratre vat ema (C[ornouaille]).»
- e-rekin
- e-rez
- e-se
- e-selle-sell
prép. Bout e-sell ouzh ub. =
●(1843) LZBg 1añ blezad-2l lodenn 94. ne chervige quet d'oh bout é sèl doh-eign a hobér plijadur d'oh.
- e-sere-ser
prép. & adv.
I. Prép.
A. [devant un v.]
(1) En (faisant autre chose).
●(1877) BSA 269. e serr labourat ive.
●(1904) SKRS I 151. ar c'habiten, e serr mont ha dont var he batimant, a zeuas sonj dezhan euz ar paotrig. ●(1950) KROB 26-27/4. Ar plac'h yaouank a bed e ser labourat. ●(1986) DPSB 36. (Rieg) Petra 'gan 'ser mont d'an traoñ, ha c'houel 'ser dont d'al laez ? tr. «qu'est-ce qui chante ne descendant, et pleure en remontant ?»
(2) À force de.
●(1919) DBVFsup 12. B[as] v[annetais] chér sellet, tr. «à force de regarder.»
(3) À condition de. (GIBR : tout en).
●(1877) BSA 118. ne c'hellomp beza eurus hag e peoc'h, nemet e serr lezel ganthi [Providans Doue] ar soursi d'hor ren.
B. [devant un subst.]
(1) Pendant.
●(1921) KANNgwital 229/328. e serr ar vrezel. ●(1925) BUAZmadeg 742. Maudez a oa ker guen ha ken louz he groc'hen hag hini enn (lire : eun) den lor, e serr eur c'hlenved hir. ●(1928) BFSA 126. pa voe skôet gant barrou terzienn, e ser ar bloaz 1212.
(2) (Il y a) environ.
●(1874) FHB 497/212b. e mare ar Revolution braz, brema e zeuz e serr eur pevarugent vloaz...
(3) Près de.
●(1919) DBVFsup 12. B[as] v[annetais] chér ur bod, tr. «près d'un buisson.»
(4) = (?) Dans les environs de (?).
●(1928) KANNgwital 302/121. an nevezentiou digouezet er barrez, pe e serr ar barrez.
(5) =
●(1959) BRUD 10/45. c'hoarzin atao, e serr ar chañs hag e serr an dichañs.
C.
(1) En compagnie de, avec.
●(1575) M 2401. goa eff so en ho serr, tr. «malheur à qui est sous leur coupe !»
●(18--) SAQ II 233. eur leanez hag eur manac'h fall, o veva an eil e ser egile.
●(1905) BOBL Here. Tremenet eun tamm amzer gantañ en o ser, e kimiadas da vat diouto. (d'après KBSA 133). ●(1911) BUAZperrot 507. klenvejou tapet e serr ar beorien.
(2) An eil e-ser egile : l'un dans l'autre.
●(17--) FG II 24. E dek ploas e visi pinvidikoc'h evit oll tud-chentil Plouescat an eil e ser eguile.
II. Adv. En même temps, par la même occasion.
●(1891) MAA 102. kemeret perz er pedennou, kovez e serr. ●162. n'hoc'h euz ket a zounj (…) enn induljansou a ellit gounit e serr.
- e-siferae-sifera
prép. Sous prétexte de, sous couleur de.
●(1723) CHal 152. E-sifféra, tr. «sous prétexte.» ●é sifféra en devout guel, tr. «en s'attendant à avoir mieux.» ●(1744) L'Arm 19b. En attendant avoir mieux, tr. «É-ciféra enn devout guell.» ●80a. Sous couleurs, tr. «É sifara.» ●305a. Sous prétexte de, Sur le prétexte de, tr. «É-cifara.»
- e-sigure-sigur
prép. & conj.
I. Prép.
(1) [devant un v.] Sous prétexte de.
●(1744) L'Arm 305a. Sous prétexte de, Sur le prétexte de, tr. «É-sigurr.» ●(1790) MG 157. guet eun ne laqueheoh un trest én ou lagad, é sigur tènnein ur beudrèn a lagad hou nessan. ●168. ha hui e yehai de hum goll é sigur pligein d'ul libertin. ●205. Mæs, é sigur hum dènn a affær, ne zeliét quet trompein en dud. ●(1790) PEdenneu 92. Mar e hoès quemérét nitra dré zan-dourn é sigur n'hou poai quet gobr assès. ●(1792) HS 163. é sigur er güélet. ●(17--) VO 29. hac en e mès cavét miset ha trebill é sigur clasq me lehuiné.
●(1906) HIVL 80. En dra-zé e zou monet énep d'er relijion, é sigur seùel a du get hi. ●(1907) VBFV.bf 68b. é sigur, tr. «sous prétexte.»
(2) [devant un subst.] Sous prétexte de.
●(1843) LZBg 1añ blezad-2l lodenn 141. é sigur clinhuèd, é tihuennér quer gronce doh-t-hai a zaibrein nitra. ●(1879) GDI 37. ean e ven é sigur ag en devotion collein ha trompein en ineaneu.
(3) Dans l'espoir.
●(1887) LZBg 45et blezad-3e lodenn 180. parlandâl e hré criue doh t'hi é unan é sigur bout cleuet dré er guér abéh.
●(1907) VBFV.bf 68b. é sigur, tr. «dans l'espoir.»
(4) En se flattant de.
●(1907) VBFV.bf 68b. é sigur, tr. «en se flattant de.»
II. Loc. conj. E-sigur ma.
(1) Sous prétexte que.
●(1790) MG 74. distroein e rér bagatellage eit daibrein é cuh, pé eit hum bayein é sigur ne gavér quet creihue assès er gobr. ●(1790) Ismar 226. unan en dès ur gommenant, ul léh, hac e ziscar choucheu, pé coæd bras-aral, é sigur m'eint bet prisét guet-t'ou, (er jouissance pé er gorbl e zou bet prisét, mæs non pas er chouche). ●(17--) TE 442. é sigur ma commançai en noz cherrein.
(2) Afin que.
●(1856) GRD 176. Sel-mui a zefauteu en dès hou nessan, sel-mui é houlen hou caranté é sigur m'en andurehet ha m'hou pou truhé doh-t-hou. ●(1861) BELeu 104. bara dischennet ag en nean é sigur ne varhuou quet er ré en daibrou.
- e-skeude-skeud
prép. & adv.
I. Prép.
(1) À l'abri de.
●(c.1825-1830) AJC 1996. hac en sceud an nenesen on deus disambarqued, tr. «...à l'abri de l'île.»
●(1902) PIGO I 223. en em doljont da gousket e skeud eur roc'h. ●(1908) PIGO II 165. Ar bôtred a azeas e skeud ar brouskoad.
►sens fig.
●(1900) MSJO 48. E skeud diou galon guerc'h eo e ranke diouan Jesus.
(2) Bevañ e-skeud ub. : vivre dans l'ombre de qqn.
●(17--) EN 2007-2008. ar bob fidel, ac an estrangourien, / a veue en esceud a dindan elesen, tr. «le peuple fidèle et les étrangers qui vivaient à son ombre et sous sa loi.»
(3) Sous prétexte de.
●(1958) BAHE 14/16. E-skeud komz diwar-benn an Eskob santel.
II. Adv. E-skeud-se.
(1) = gant-se.
●(1903) MBJJ 50. E skeud-ze da vihanan, e tremen buhan ar beurevez evidon. ●(1908) PIGO II 89. C'hoant am eus, me, hirie, da vean fur, hag, e skeud-ze, n'in ket d'an iliz. ●(1910) YPAG 2. E skeud ze, da vihanan, ne vo ket gret gwap ac'hanout !
(2) = war an digarez-se.
●(1903) MBJJ 281. D'am distro, ec'h an (...) da evan eur banne tizan (...) hag e-skeud se e kemeran (...) eur pakadik louzo. ●292. Larout a rin ive, 'skeud-se, ec'h a bemde taer euz al leanezed da glanvdi kær.
(3) =
●(1935) BREI 395/1c. Al labour, e skeud se, a yae a-ruz, a-stlej.
- e-skoaze-skoaz
prép. & conj.
I. Prép.
(1) En comparaison de.
●(1659) SCger 28b. en comparaison de tous, tr. «e scoaz an oll.» ●97b. au prix du Ciel, tr. «escoas an ên.» ●(1710) IN I 450. Peguen agreabl eo ar batiantet e scoaz ar venjanç ; peguen agreabl eo an douçder e scoaz ar goler. ●(1732) GReg 186b. En comparaison de, tr. «Ez scoaz.»
●(1824) BAM 124. ur som bian ez coas an hini a yoa pardounet dezàn neuse-souden. ●(1825) COSp 98. nen dint nitra é scoé er madeu ag en ean de beré éma ret teoh bout hiréahet hemp cess. ●209. quasi nitra é scoé er peh e ra demp. ●(1862) JKS 250. poaniou ar vuez-man e-skoaz ar c'hloar da zont. ●(1876) TDE.BF 435b. ar re-se a voa traou didalvez e skoaz he-man. ●(1882) BAR 2. nemet eun nebat e scoaz ar pez en deuz great. ●(1894) BUZmornik 438. petra eo tan ar bed-ma e skoaz tan ann ifern ?
●(1900) MSJO 171. e skoas an eürusted hag ar c'hloar. ●(1907) PERS 316. e skoaz ar pez a dremene en he galon.
(2) E-skoaz gant : en comparaison de.
●(1957) AMAH 255. ur c'hwitellek e-skoaz gant Anna.
(3) E-skoaz da : comparativement à.
●(1931) VALL 137b. Comparativement à, tr. «e-skoaz da.»
II. Loc. conj. E-skoaz ma : en comparaison de ce que.
●(1761) HBrezonec prefaç [2]. a gueffont cousgoude ledan hac eas e scoaz ma zeo hẽt an Ifern.
●(1854) MMM 136. Petra eo besa cannet, escoas ma eo lavaret eur gaou ? ●(1866) SEV 129. ne d-eo nemet eur c'hlenved bihan ha berr, e-skoaz ma c'houzanvfe poaniou e pep ezel euz he gorf. ●(1868) FHB 204/381a. an intanvez hag he bugaligou a so hirio en o æz, da viana e scoas ma zint bet.
●(1905) HFBI 288. da balad, da zibrada sac'hajou, oa eur méstr ; mé n'oun német eur scubaden, en scoas ma eo hen bet.
►[form. comb.]
S1 e-skoaz din
●(1910) MAKE 12. Koll eur bida hag eur marc'h blevennek koz bennak. E-skoaz d'in-me !
S3m e-skoaz dezhañ
●(1866) SEV 118. ne d-eo tan ar bed-man nemet eur skeud, nemet eun elfenn e-skoaz d'ezhan.
S3f e-skoaz dezhi
●(1866) SEV vii. ne d-eo e-skoaz d'ezhi nemet c'hoariellou pep labour all a ra.
- e-skontee-skonte
prép. En comparaison de.
●(1958) ADBr lxv 4/528. (An Ospital-Kammfroud) E-skonte (...) Traduit une comparaison comme son synonyme e-skoaz : Ho pugale a zo braz e-skonte va re din-me.
- e-skourre-skourr
adv. & prép.
I. Adv.
(1) En suspens.
●(c.1718) CHal.ms iii. demeurer en pendant, tr. «chomm' é croug, e scourr', in pign', a zispill'.» ●(1732) GReg 899a. Suspendu uë, pendant, tr. «ê scourr.»
●(1829) CNG 97. É grohen é scour a béhïeu. ●(1896) GMB 613. l'expression de Sarzeau i chklourr en suspens.
(2) En attente.
●(1876) TDE.BF 576b. E-skourr, adv., tr. «en suspens, parlant d'une affaire, d'un procès.»
●(1891) CLM 81. Marcé eué é rei sclærdér ha confianç d'er ré e glasq réglein condition el labourision, tra perpet é scour, guet secour er relijon catholiq.
II. Loc. prép. E-skourr ouzh : suspendu à.
●(1929) MKRN 86. an treber a oa e skourr ouz an tranked. ●123. Eur paner pounner meurbet zo e-skourr ouz he brec'h, tr. «Elle porte au bras un panier bien lourd.»
- e-sole-sol
prép. Au pied.
►[form. comb.]
P2 en ho sol
●(1829) CNG 104. O Croéz, mamèn a espérance (...) Én hou sol é clasquan pardon.
- e-souze-souz
adv. À reculons.
●(1903) MBJJ 130. n'ei ket war rauk ha mont a rei kentoc'h e-souz. ●207. ec'h afe e-souz elæc'h mont war rauk.
- e-spigne-spign
voir e-pign
- e-tailhe-tailh
voir tailh .1
- e-tale-tal
prép. & conj.
I. Prép.
(1) Près de.
●(1576) Cath 6. etal porz an templ, tr. «près de la porte du temple.»
●(1856) VNA 99. étal en ti.
(2) En face de, vis-à-vis de.
●(1659) SCger 173b. e tall an nor, tr. «vis-à-vis de la porte.»
(3) En comparaison de.
●(1790) MG 47. ital péré ol ævreu mad er Sænt laqueit assambl n'en dint quet quemènd èl un dapèn-deur ital er mor. ●326. me remerquas é hoai changét ital er péh ma hoai quênt. ●(1790) Ismar 481. ital ma hoai er-ré guharal.
●(1903) EGBV 11. Er plom e zou blot étal er houivr.
►[devant un v.]
●(1838) OVD 300. Na doucet-é bout patiant hac humble, étal bout vangeancius.
(4) Bezañ e-tal da : être prêt à.
●(1862) JKS 153. Ann hini n'ema ket e-tal da c'houzanv. ●196. Bezit bepred e-tal da stourm.
(5) Bezañ e-tal da : être sur le point de, en danger de.
●(1862) JKS.lam 356. hag ema e-tal bepred da fazia. ●(1878) EKG II 67. daoust ha c'houi a viche bet diskiant avoualac'h evit en em lakaat e tal da goll hoc'h arc'hant.
(6) Sur le point de.
●(1849) LLB 1549. ul lon é tal tagein. ●(1857) GUG 136. Étal bout guerhet d'er Juiffèd.
(7) Lakaat etaltañ : s'en prendre à soi.
●(1936) DIHU 295/6. Ha ma ne vo ket koutant, éan lakei étalton.
II. Loc. conj. E-tal ma : en comparaison de.
●(1861) BSJ 289. hur religion santel e oé distér étal m'en dé bet dehuéhatoh.
►[form. conju.]
S1 etalon / etaldin
●(1907) BSPD I 86. Un él ag en nean e zou étal on. ●(1907) DIHU 24/3094. Unan zou étalonn, ne fian tam énni. ●(1925) DIHU 172/345. N'em es hañni ebet etaldein. ●(1935) DIHU 283/206. En ur dremén étalonn.
S2 etaldis / etalous
●(1904) LZBg Gwengolo 224. ur peurkeh benak é koéh étal ous. ●(1907) BSPD II 423. me zou étal ous. ●(1912) DIHU 82/57. 'Mes paset étaldis.
S3m etaltañ
●(1792) HS 59. quentéh el ma h'üelass é vrér Benjamin é tal d'ou, é galon e garguass.
●(1876) TIM 152. hag en doé labouret étal d'hou èl ur pautr michérour calvé.
●(1900) LZBg 57 blezad-1añ lodenn 44. A p'en dé kavet er bod-melioñ, klutein étal d'hoñ. ●(1906) HIVL 64-65. un ten min en doé lahet étal d'hou er brér-sé. ●(1907) BSPD I 72. biùein étal d-hon. ●(1921) DIHU 116/197. de dorchennein étalton.
S3f etalti
●(1790) MG 141. Ur vam e laquei hé hroaidur ar é zeulin ital d'hi.
●(1861) BSJ 258. én é sàu étal d'hi.
●(1912) DIHU 82/57. chomel étaldi. ●(1934) MAAZ 49. Kent pèl goudé é saill un targah étalti d'obér «titich» doh en tan ha «ronron» doh Jannig.
P1 etaldomp
●(1938) DIHU 323/79. hag e zo étaldomb.
P2 etaloc'h
●(1921) GRSA 337. tuchantigeu é veint étaloh.
P3 etaldo / etalde
●(1849) LLB 1641. Ne lausket é tal d-ai nag ejon, nag anuer. ●(1861) BSJ 259. en hani e huélent étal d'hai. ●(1897) EST 21. Étal d'ai-er gleuig, én ur gañnein joéius.
►[form. comb.]
S3m e-tal dezhañ
●(1888) KZV 10. Tal dezan he vamm daoulinet.
- e-tal-keine-tal-kein
prép. Derrière.
●(1897) EST 51. En dason e respond é tal kain er mané, tr. «L'écho répond derrière la montagne.»
- e-tal-kichene-tal-kichen
prép.
(1) Aux côtés de.
●(18--) SAQ II 301. savet e tâl kichen eun tad hag eur vamm vad.
(2) sens fig. En comparaison de.
●(18--) SAQ I 52. oll joaiou ar bed a zo nebeudik a dra (…) e tal kichen ar peoc'h dudiuz a danva eur galoun gristen.
►[form. comb.]
S1 e-tal ma c'hichen
●(1838) CGK 7. Herru en tal va c'hichen voë ret dezan gourve.
●(1994) MARV xiii 6. (Pleiben) Hag e oa eur hamalad e-tal ma hichenn.
S3m e-tal e gichen
●(1908) BOBL 18 avril 173/3a. Ar medesin a lesa anezhi da bignat tal e gichen. ●(1929) MKRN 82. e damm boest-Madalen etal e-gichen, tr. «la queue de rat de Madalen à ses côtés.»
P3 e-tal o c'hichen
●(1907) BOBL 01 juin 140/1a-b. e-tal o c'hichen, ar re-ma a zo evel prinsed.
- e-tog
- e-toueske-touesk
adv. & prép.
(1) Adv. Parmi.
●(1960) LLMM 80/138. un dornad moneiz groz, gant ur pezhig gwenn bennak e-touesk.
(2) Prép. Parmi.
●(1847) MDM 59. en em lakaad etouesk ar vugaligou. ●138. lakaad ar boulvers er famillou, etouesk ar bobl. ●322. Etouesk hon tud em aoump ive. ●(1869) SAG 6. en touezk ar brotestanted. ●8. e touezk ar skrivanourien. ●240. e touezk ar bayaned.
●(1937) DIHU 315/338. e teusk er séllerion. ●(1939) RIBA 116. Lakeit on é teusk er ré goh.
►[form. comb.]
P1 en hon touesk
●(1869) SAG 278. ne erruo ken en hon touezk.
P2 en ho touesk
P3 en o zouesk
●(1847) MDM 31. en ho zouesk. ●(1869) SAG 31. o veva en ho zouezk. ●199. hag en ho zouezk ec'henem gave aliez hiniennou stank o devije muioc'h a brofit.
●(1955) STBJ 27. gant o fennadou bleo hir, mailhet start gant tammou plouz en o zouesk, ha korvigellet evel lostou moc'h. ●75. sabaturet eun tammig ouz he gwelout ken dispont en o zouesk.
- e-touez / e-touezhe-touez / e-touezh
adv. & prép.
(1) Adv. Parmi.
●(1928) LEAN 39. gand an draog o sevel etouez.
(2) Prép. Parmi.
●(1633) Nom 140a. Arenatum : chaux meslée auec du sablon : raz quemesquet è touez grouan. ●(1647) Am 512. Rust a dibreder hen touez lycerou, tr. «Rude et sans souci parmi des draps.» ●531. Nac ada perles hen touez ar mez moch, tr. «Ni semer des perles parmi les glands à pourceaux.» ●(1650) Nlou 131. En dastumas en touez fouen glas, tr. «l'enveloppa dans du foin vert.»
●(1659) SCger 88b. parmi, tr. «etouez.» ●147a. etouez, tr. «parmy.» ●(1752) PEll 287. Etoüés ou Etoüez, Parmi, au milieu, entre. ●(17--) EN 3620. en toes ar beuien, a re muan eomec, tr. «parmi les pauvres les plus nécessiteux.»
●(1818) HJC 337. i teuh er hré e oai hoàh chomet fidèl guet Jésus. ●(1868) FHB 192/288a. e touez ar blocad tud-ze. ●(1876) TDE.BF 435a. gourvezet eno e-touez ar plunv.
●(1907) BSPD I 69. é toueh en teil. ●(1913) AVIE 182. oéned étoeh bleidi. ●(1929) EMPA 16. n'anavez ket an aod, na dreist-holl an darempred, dre eno, e-touez ar reier... ●(1932) GUTO 4. é tueh er ré ral. ●(1937) TBBN 2. é toeh er véléan.
►[form. conju.]
P2 etouezoc'h
●(2002) TEBOT 81. Diwallit deus ar bed / E-touezoc'h tud yaouank.
►[form. comb.]
S2 en da douez
●(1866) FHB 100/380a. nag an diavezyad pe an divroad en em gaffe en da douez.
S3m en e douez
●(1710) IN I 266. an aour a guevont en e douez.
●(1894) BUZmornik 208. eur verennad zour gant eur banne guinegr hag eur meutadik c’hoalenn enn he douez.
●(1910) MAKE 81. ha pa vez great «flip» bero gantan [jistr], eur banne hini krenv en e douez. ●(1911) BUAZperrot 636. eur meutadig hoalen en e douez.
P1 en hon touez / en hon zouez
●(17--) BMa 308. da bourmen en on toes, tr. «se promener parmi nous.»
●(1877) FHB (3e série) 40/312b. Enn eur ger, hano fall en devoa en hon touez. ●(1878) EKG ii 100. An Aoutrou de Kerbalanek a iea hag a deue enn hon touez.
●(1912) MMKE 93. Gret ma chomo ’n hon zouez an urz vad. ●(1916) KANNlandunvez 62/448. Ar giziou-ze a deu neubeut ha neubeut d’en em sila ive en hor touez ha zoken var ar meaz. Red eo kaeat outho ! ●(1925) FHAB Eost 286. betek pa zo en hon touez tud a gredenn dishenvel.
P2 en ho touez
●(1818) HJC 262. Mæs ne zelie quet bout er memp tra en hou teuh. ●289. En hani e zo er brassan en hou teuh. ●(1869) FHB 239/235a. na lezit ket kana en ho touez kanaouennou lik. ●(1877) BSA 201. en ho touez. ●(1878) EKG ii 151. d’en em deuler enn ho touez. ●(1878) EKG ii 151. d’en em deuler enn ho touez.
●(1906) BOBL 24 février 75/1e. da zerc’hel relijion ho tud-koz beo buezek en ho touez. ●(1908) PIGO ii 170. Ya, en ho touez, me a zo dizourzi.
P3 en o zouez
●(1710) IN I 285. mont en o zouez.
●(1818) HJC 325. Pa n’hum behai quet bet groeit enn ou zeuh treu peré n’en dès guèlet hanni eral gober. ●(1862) JKS 265. n’ema ket enn ho zouez. ●(1865) LZBt Gouere 23. Bean a oa enn o zouez sorserien. ●(1874) FHB 473/18a. pastored a vev en ho zouez, a zo ato en ho ardanez.
●(1907) AVKA 297. Per a oa azeet en ho zouez. ●(1907) PERS 207. dizurch ebet ne velet en ho zouez. ●(1907) KANngalon Gwengolo 492. pa deuaz an Tad Rener en ho zouez. ●(1941) FHAB Du/Kerzu 93. en o zouez ez eus tud o deus bevet en hor serr.
- e-traoñe-traoñ
adv. En bas.
●(1902) PIGO I 182. Donet a ra war e giz e-traou. ●184. hag e hopaz d'an holl dont 'traou.
- e-troe-tro
prép.
I. spat. Autour de.
●(1621) Mc 52. Ober à gra vn corden, pe vn chaden, hac en he laqua éz tro é gouzouc.
●(1710) IN I 387. list-ii da vourdounat etro ho tiouscouran (lire : tiouscouarn).
●(1906) BOBL 01 décembre 114/3c. ar jandarmed o deuz urz da skuba an dud a zo e tro an iliz.
II. temp.
(1) Vers l'époque de, aux environs de.
●(1732) GReg 493b. Sur les trois heures, tr. «E tro téyr heur.» ●Sur l'heure du dîné, tr. «E tro mare lein.» ●627a. Sur le minuit, tr. «E-tro an hanter-nos.»
●(1847) FVR 275. barnet a oent e tro hanter Ebrel. ●349. Er c'houezek a viz Even, ec'h arrujont e-tro hanter-noz. ●(1855) MAV 29. etro gouel Mikeal. ●(1860) BAL 168. var ar pardaez etro cuz eol. ●(1890) MOA 99a. à la tombée de la nuit, tr. «etro ann noz digor.»
(2) Tout le long de.
●(1924) SBED 22. Labourieu stard é tro ar blé.
(3) E-tro da : sur le point de.
●(1868) KMM 51-52. ne sante ket poaniou ar mamou all pa vezont e tro da c'henel.
III. sens fig. En em lakaat e-tro da : se disposer à.
●(1890) MOA 221a. Se disposer à, tr. «en em lakaat etro da.»
- e-tro-keine-tro-kein
prép. Derrière.
►[form. comb.]
P1 e-tro-kein dimp
●(1995) BRYV I 114. (Milizag) On mamm he-doa lavaret deomp e oa aze [an êl mad], e tro kein deom.
- e-tro-pade-tro-pad
prép. Pendant.
●(1834) SIM 161. Etro-pad lein. ●(1834) APD 91. etro pad ur bloaz. ●123. Etro pad se. ●(1849) GBI I 198. Etro pad ur seiz vloaz, tr. «Pendant sept ans.» ●(1850) MOY 171. entro pad e vue, tr. (GMB 215) «pendant sa vie.» ●180. etro pad va bue, tr. (GMB 215) «pendant toute ma vie.» ●(1880) ANN 57. Tro 'pad on bet e ti ma zad, tr. «Tant que j'ai vécu chez mon père.» ●(1884) LZBt Meurzh 2. tro-pad miz ar Werc'hez. ●(1889) CDB 178. Naou skoed ac'h int tro-pad ar sun. ●(18--) KTB.ms 15 p 306. Etro pad ann noz.
●(1904) BSAB 9. goude bean bet merzeriet etro 'pad tri devez. ●26. evel ma en nevoa o c'haret etro pad e vue.
- e-tue-tu
voir tu .1
- e-unane-unan
adv.
(1) Lui-même.
●(1761) HBrezonec prefaç [4-5]. ne d’eus da attribui netra-tout a guemense nemet da Zoue ehunan, meulet ha glorifiet ra vezo.
●(1877) BSA 224-225. Setu ar pez en deuz countet ar c'habiten he-unan.
●(1903) MBJJ 174. Eilan 'ra e-unan an doktor koz gant ar re-all evit kanan eur psalm.
►[après le prén. pers. S3m]
●(1499) Ca 74a. Eff ehunan. ga. soy mesmes.
●(1910) MBJL 185. hen e-unan ac'h eas da glevet ha da zigemer o dinac'h. ●(1908) PIGO II 117. Hen e-unan a zouze war-zu ar c'hezeg.
►[renforce une prép. conj. S3m]
●(1360) Hd Tours n° 576 f°119v°. nep na ra mat her da guel / dezouf he hunan he fel tr. « quiconque ne fait le bien tant qu'il peut / à lui-même il manque » ●(1612) Cnf.epist 6. eguitaff è hunan. ●61b. Mezuiff anezaff è hunan. ●(1621) Mc 52. Gand an men bras sé a pechet ez deu da fermy outaff é hunan, porz an Barados, hac ez digor henyn ifern. Dont à gra da vezaff vn aduerser cruel dezaff é hunan.
●(1852) MML 64. ma na c'houlqet antren en'han hec'h-unan. ●(1856) VNA 164. Qui n'a rien en propre, tr. «En nemb n'en dès nitra dehou é hunan.» ●(1894) BUZmornik 249. Piz oa outhan he-unan.
●(1907) AVKA 193. an hini a daspign evithan e-unan. ●(1907) PERS 308. disken ennhan he-unan, evit sonjal ervad ha pedi. ●(1908) PIGO II 24. en eur c'hombot elec'h ne oa nemetan e-unan. ●(1912) FHAB Kerzu 376. gwin dreizan e-unan pe dour win hepken. ●(1926) FHAB Gouere 263. Peb hani, marc'h gantan e-unan, a jomo daou-bleget war e beiad (beziad) labour beteg teir eur.
►[renforce une prép. comb. S3m]
●(1907) PERS 350. Neuze e komze divar he benn he-unan. ●(1908) PIGO II 17. Droug zo ennan en e eneb e-unan.
(2) Seul.
●(1499) Ca 74b. Ehunan. g. seul. ●(1530) J p. 189a. Ma amour ayoa ouz gouruez / E hunan glan en creis an bez, / So quent an dez diannhezet, tr. «Mon amour ? Il était là, tout seul, couché dans cette tombe qu'on a ouverte avant le jour.»
●(1856) VNA 129. quand, à une seule personne, on dit vous, tr. «a pe larér hui d'un dén é hunan.» ●(1860) BAL 107. ac ez eo trist a mantruz beza lezed e-unan eb sicour ebed. ●(1877) BSA 139. ar martolod bihan anter-varo a jom he unanic.
●(1905) BOBL 22 avril 31/3a. o vut kavet anei, he heun barz eun hent dizro, he deuz frêet anei gant eur bod lann. ●(1912) MELU xi 252. Gwellan ma oufe d'ober ar blei / Eo mont e-unan warlerc'h ar prei. ●(1928) FHAB Meurzh 87. Eun den e-unan petra eo dirag ar c'houarnamant ? eun netra.
(3) E-unan-penn : tout seul.
●(1849) LLB 1526. é tonèt hé unan pen d'er hreu. ●(1890) MOA 101b. Absolument seul, tr. «he unan penn.»
(4) E-unan-kaer : tout seul.
●(1890) MOA 101b. Absolument seul, tr. «he unan kaer.»
(5) En e unan en e aez : absolument tout seul.
●(1834) SIM 10. ha da veva én é-unan en e eaz.
(6) En e soñj e-unan : songeur.
●(1902) PIGO I 100. pleget en e benn, en e zonj e-unan. ●(1908) PIGO II 132. Julig a vanas en e zonj e-unan.
(7) Propre, à soi.
●(1860) BAL 140-141. Arabat e ve da zen fiziout var e viritou e-unan.
- e-ware-war
prép. Sur. cf. a-war
●(1852) MML 66. e voar varc'h. ●107. en em doll e voar an den ioanq.
●(1929) ENLA 5. eur bedenn ewar e vuzello. ●(1930) DOBR 32. ewar ma zeuliou. ●34. ewar ar maez. ●(1954) LLMM 47/41. ewar dailher ma marc'h.
►[form. conju.]
S1 ewarnon
●(1852) MML 55. ar gant a res impression vras e voar noun.
●(1922) LZBt Gwengolo 42. Renket am oa dilezel ma zi gant aon ne vije kouet ewarnon.
S3m ewarnañ
●(1852) MML 64. eur c'hlenvet pehini a nefvoa tennet e voar n'han dre he vue direis ha brutal.
S3f ewarni
●(1852) MML 155. da scuil evoar-n-hi he faveurio.
P1 ewarnomp
●(1852) MML 61. ar graso a scuilfet e voarnomp. ●103. Distroet e voarnomp, Mari, ho taoulagad.
P3 ewarno
●(1852) MML 99. pere a so prest da dennan e voar ne-he coler Doue.
- ealeal
m. –ion, –ed
(1) Poulain de lait, petit du cheval sans distinction de sexe.
●(1752) PEll 255. Eal, en Treguer est un Poulain. Plur. Ealet.
●(1876) TDE.BF 178b. Eal, s. m., tr. «Poulain ; pl. ealed.»
●(1927) GERI.Ern 126. éal (2 syl.) T[régor] pl. ed, ien, tr. «Poulain.» ●(1970) BAHE 65/45. Un eal a c'hell bezañ ebeul pe ebeulez. El liester, na'm eus klevet nemet ar stumm ealien.
(2) Kazeg-eal : jument poulinère.
●(1966) BAHE 50/57. Ar c'hezekenned (pe gentoc'h ar c'hezeg-eal, e Treger).
(3) fam. Gaillard.
●(1927) GERI.Ern 126. éal (2 syl.) T[régor] pl. ed, ien, tr. «gaillard.»